ویکی‌پدیا

اف-۸۴ تاندرجت

اف-۸۴ تاندرجت ساخت شرکت هوانوردی ریپابلیک یک جنگنده-بمب‌افکن با موتور توربوجت بود. ابتدادر سال ۱۹۴۴، به عنوان جنگنده روز به نیروهای هوایی ارتش ایالات متحده آمریکا(USAAF) پیشنهاد گردید. اف-۸۴ اولین پرواز خود را در سال ۱۹۴۶ انجام داده، اگرچه تاندرجت در سال ۱۹۴۷ وارد خدمت شد، اما آنقدر گرفتار مشکلات ساختاری و موتوری بود که در بررسی نیروی هوایی ایالات متحده در سال ۱۹۴۸ اعلام شد که قادر به اجرای هیچ‌یک از جنبه‌های مأموریت مورد نظر خود نیست و نیروی هوایی آمریکا حتی به فکر لغو برنامه تاندرجت بود. این هواپیما تا مدل ۱۹۴۹ اف-۸۴ دی کاملاً عملیاتی در نظر گرفته نمی‌شد و طراحی آن تنها با معرفی اف-۸۴ جی در سال ۱۹۵۱ به بلوغ رسید.

اف-۸۴ تاندرجت
اف-۸۴. جی تاندرجت تیم آکروجت تاج طلایی
کاربری شکاری-بمب‌افکن
تولیدکننده شرکت هوانوردی ریپابلیک
نخستین پرواز ۲۸ فوریه ۱۹۴۶
معرفی‌شده در نوامبر ۱۹۴۷
کاربر اصلی نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا
تعداد ساخته‌شده ۷٬۵۲۴
هزینه هر فروند ۲۳۷٬۲۴۷دلار (آف-۸۴ جی)
۷۶۹٬۳۳۰ دلار (اف-۸۴ اف)
گونه‌ها ریپابلیک اف-۸۴اف تاندراستریک
تاندراسکریچ ایکس‌اف-۸۴اچ
Republic XF-91 Thunderceptor

در سال ۱۹۵۴ از تاندرجت با بال مستقیم، هواپیماهای با بالهای رو به عقب جنگنده اف-۸۴اف تاندراستریک و هواپیمای شناسایی و عکس برداری آر. اف-۸۴ اف تاندرفلاش تکامل یافتند.

تاندرجت در طول جنگ کره با انجام ۸۶٬۴۰۸ سورتی پرواز و نابودی ۶۰ درصد از تمام اهداف زمینی در جنگ و همچنین هشت فروند جنگنده میگ ساخت شوروی، به هواپیمای ضربتی اصلی نیروی هوایی ایالات متحده تبدیل شد. بیش از نیمی از ۷٬۵۲۴ از اف-۸۴های تولید شده در خدمت کشورهای ناتو بوده و اولین هواپیمایی بود که با تیم نمایشی تاندربردز نیروی هوایی ایالات متحده پرواز کرد. فرماندهی استراتژیک هوایی USAF از سال ۱۹۴۸ تا ۱۹۵۷ هواپیماهای اف-۸۴ تاندرجت را در خدمت داشت.

اف-۸۴ اولین هواپیمای جنگنده ای بود که از سوخت‌گیری هوایی استفاده کرد و اولین جنگنده ای بود که قادر به حمل جنگ‌افزار هسته‌ای، بمب هسته ای Mark 7 بود. اف-۸۴های تغییر یافته، برای بعضی از پروژه‌های غیرمتعارف به کار رفت، شامل پروژه فیکان FICON که به بمب افکن‌های بی-۲۹ سوپرفورترس و بی-۳۶ که در نقش هواپیمای مادر بودند، در عین پرواز متصل می‌شدند. همچنین هواپیمای آزمایشی تاندراسکریچ ایکس‌اف-۸۴اچ باموتور توربوپراپ.

نامگذاری اف-۸۴ می‌تواند تا حدی گیج کننده باشد. مدل‌های بال مستقیم اف-۸۴ آ تا ای و جی تاتدرجت نامیده می‌شدند. اف-۸۴اف تاندراستریک و آر. اف-۸۶ اف تاندرقلاش هواپیماهای مختلفی با بال‌های رو به عقب بودند. ایکس. اف-۸۴ اچ Thunderscreech (نام رسمی آن نیست) یک نسخه آزمایشی توربوپراپ از اف-۸۶ بود.

بالهای رو به عقب اف-۸۴ اف یک تغییر جرئی یا با فطعات متقاوت محدودی، نسبت به گونه اصلی در نظر گرفته شده بود. برای همین کد اف-۸۴ در این هواپیما نیز حفظ شد. تأخیر در تولید اف-۸۴ اف، منجر به سفارش دیگری از نسخه راست بال شد که همان اف -۸۴ جی بود.

طراحی و توسعه ویرایش

 
یک فروند اف-۸۴ جی در پایگاه هوایی Chaumont-Semoutiers , در فرانسه سال ۱۹۵۳

در سال ۱۹۴۴، الکساندر کارتولی، طراح ارشد شرکت هوانوردی ریپابلیک، کار بر روی جایگزینی با موتور توربوجت برای هواپیمای جنگنده پیستونی پی-۴۷ تاندربولت را آغاز نمود. تلاش‌های اولیه برای طراحی مجدد پی-۴۷ به نحوی که قادر به جا دادن موتور جت باشد، به دلیل سطح مقطع بزرگ بدنه تاندربولت بی فایده بود. در عوض، کارتولی و گروه همکاران او، هواپیمای جدیدی با بدنه بسیار باریک‌تر طراحی نمودند که شامل یک موتور توربوجت باکمپرسور محوری بود، که در قسمت عقبی بدنه نصب می‌شد. ورودی هوا در دماغه هواپیما تعبیه شده بود، کانال‌های هوااز دماغه به سمت موتور طراحی شده بودند، که بخش زیادی از حجم بدنه را شامل می‌شد. سوخت مورد نیاز عمدتاً در مخازن تعبیه شده در ماهی‌واره (ایروفیل) ضخیم، اما با طراحی جریان آرام و بالهای مستقبم هواپیما ذخیره می‌گردید.[۱][۲]

در ۱۱ سپتامبر ۱۹۴۴، نیروهای هوایی ارتش ایالات متحده آمریکا (USAAF) الزامات عملیاتی عمومی را برای یک جنگنده روزانه با حداکثر سرعت ۶۰۰ مایل بر ساعت (۹۷۰ کیلومتر بر ساعت)، شعاع جنگی ۸۵۰ مایل (۱۳۷۰ کیلومتر) و هشت قبضه مسلسل ۰٫۵۰ اینچی (۱۲٫۷ میلی‌متر) یا شش قبضه مسلسل ۰٫۶ اینچی (۱۵٫۲ میلی‌متر) به عنوان اسلحه اصلی اعلام نمود. علاوه بر این، هواپیمای جدید باید از توربوجت محوری جنرال الکتریک از نوع TG-180 استفاده می‌نمود که با نام الیسون جی۳۵ وارد تولید شد. این مشخصات بسیار بلندپروازانه بودند، با این حال، شعاع مورد نیاز به ۷۰۵ مایل (۱٬۱۳۵ کیلومتر) کاهش یافته و برای کاهش وزن هواپیما، مجموعه تسلیحات به شش قبضه مسلسل ۰٫۵۰ اینچی یا چهار قبضه مسلسل ۰٫۶ اینچی تقلیل یافت.[۳][۴]

در ۱۱ نوامبر ۱۹۴۴، شرکت هوانوردی ریپابلیک سفارشی را برای سه نمونه اولیه XP-84 جدید دریافت نمود که توسط سازنده به عنوان مدل AP-23 شناخته می‌شد.[۳][۲] از آنجایی که طراحی نوید عملکرد برتر را نسبت به پی-۸۰ شوتینگ استار ساخت لاکهید می‌داد و سازنده تجربه زیادی در ساخت جنگنده‌های تک سرنشین داشت، عملاً رقابتی برای این قرارداد برگزار نگردید. نام «تاندرجت» برای حفظ سنت شرکت سازنده که با پی-۴۷ ثاندربولت آغاز شده بود، انتخاب گردید، در حالی که این نام بر روش جدید پیشرانه تأکید داشت.[۲]

در ۴ ژانویه ۱۹۴۵، حتی قبل از اینکه هواپیما به پرواز درآید، USAAF یک سفارش اضافی برای ۲۵ فروند هواپیمای آزمایشی YP-84A و ۷۵ فروند از نمونه تولیدی P-84B (که بعداً به ۱۵ فروند YP-84A و ۸۵ فروند P-84B تغییر یافت) راارسال نمود.[۵][۶]

در همین حال، آزمایش تونل باد توسط کمیته رایزنی ملی هوانوردی آمریکا ناپایداری طولی و کمانش پوسته تثبیت کننده را در سرعت‌های بالا نشان داد.[۶] وزن هواپیما، با توجه به نیروی رانش کم توربوجت‌های اولیه یک نگرانی بزرگ بود، که به سرعت در حال تشدید شدن بود به طوری که USAAF مجبور شد یک محدودیت وزن ناخالص ۱۳٬۴۰۰ پوند (۶٬۱۰۰ کیلوگرم) را تعیین نماید.[۵][۶] نتایج این آزمایش‌های اولیه در سومین نمونه اولیه با نام XP-84A گنجانیده شد که همچنین به موتور قدرتمندتر J35-GE-15 با نیروی رانش ۴٬۰۰۰ پوند بر فوت (۱۷٫۷۹ کیلو نیوتن) مجهز شده بود.[۵][۶]

اولین نمونه اولیه XP-84 در دسامبر ۱۹۴۵ عرضه شد.[۷] اما در دسترس بودن موتورهای مناسب، آزمایش پرواز را به تأخیر انداخت. اولین نمونه اولیه به پایگاه نیروی هوایی ادواردز منتقل شد، جایی که برای اولین بار در ۲۸ فوریه ۱۹۴۶، سرگرد والاس. آ. لین با آن پرواز نمود. نمونه اولیه دوم در ماه اوت به آن ملحق شد، هر دو هواپیما با موتورهای J35-GE-7 با تولید ۳٬۷۵۰ پوند-نبرو (۱۶٬۶۸ کیلونیوتن) پرواز می‌کردند.[۸] در ۸ سپتامبر ۱۹۴۶، دومین XP-84 رکورد سرعت ملی ایالات متحده را با سرعت ۶۰۷٫۲ مایل بر ساعت (۵۲۷٫۶ نات؛ ۹۷۷٫۲ کیلومتر بر ساعت) به ثبت رساند، اما نتوانست به رکورد سرعت جهانی ۶۱۲٫۲ مایل بر ساعت (۵۳۲٫۰ نات؛ ۹۸۵٫۲ کیلومتر بر ساعت)، که روز قبل توسط یک فروند گلاستر متئور بریتانیایی ثبت شده بود، دست یابد کند.[۵] تلاش برای شکستن رکورد سرعت، برنامه آزمایشی را با نمونه اولیه دوم به تأخیر انداخت.

[۸] از ژانویه ۱۹۴۷، ۱۵ فروند YP-84A برای آزمایش‌های خدماتی، به پایگاه نیروی هوایی رایت-پترسون تحویل داده شدند. این نمونه‌ها با XP-84 دارای تفاوت‌هایی بودند، از یک موتور ارتقا یافته J35-A-15 بهره می بردتد و دارای ۶ قبضه تیربار سنگین ام۲ برونینگ، (چهار قبضه در دماغه هواپیما و یکی در هر ریشه بال) بودند و دارای مخازن سوخت در سر بال با ظرفیت ۲۲۶ گالون آمریکایی (۸۶۰ لیتر) درهر مخزن بودند.[۹]

به دلیل تأخیر در تحویل موتورهای جت و در نتیجه دیرکرد در تولید XP-84A، تاندرجت تا زمانی که تولید P-84B از کارخانه در سال ۱۹۴۷ آغاز گردید، فقط تحت آزمایش‌های پروازی محدودی قرار گرفته بود. به ویژه، تأثیر مخازن سوخت نصب شده بر سر بالها بر روی ساختار هواپیما به‌طور کامل مورد مطالعه قرار نگرفت. بعداً این مسئله باعث بروز مشکلاتی گردید.[۹][۱۰] پس از تأسیس نیروی هوایی ایالات متحده در طی لایحه امنیت ملی ۱۹۴۷، نامگذاری تعقیب (Pursuit) با جنگنده (Fighter) جایگزین شد و در نتیجه نام P-84 به F-84 تغییر یافت.[۱۱][۱۲]

تاریخچه کاربری ویرایش

F-84B، که با YP-84A تنها در داشتن مسلسل‌های ام ۳ با شلیک سریع‌تر تفاوت داشت (بعداً قابلیت حمل هشت راکت غیرقابل هدایت سرعت بالا (HVAR) ۵ اینچی (۱۳۰ میلی‌متری) در زیر بالها نیز به آن اضافه شد)[۱۳][۹])، در دسامبر ۱۹۴۷ با گروه جنگنده شماره ۱۴ در بنگر، ایالت مین عملیاتی شد.[۱۳][۹] محدودیت‌های پرواز بلافاصله وضع شد، حداکثر سرعت را به دلیل وقوع پدیده معکوس شدن کنترل به ۰٫۸ ماخ و حداکثر شتاب را به ۵٫۵ برابر نیروی گرانش (۵۴ متر بر ثانیه)، به دلیل چروک شدن پوست بدنه محدود گردید. با توجه به مشکلات کمبود قطعات و همچنین تعمیر و نگهداری باعث شد تا ابن هواپیما به «کابوس مکانیک» ملقب شود.[۱۳][۹] در ۲۴ می ۱۹۴۸، کل ناوگان F-84B به دلیل خرابی‌های ساختاری در بال‌های هواپیما زمین گیر شد.[۱۳][۹] F-84C دارای یک موتور J35-A-13C که تا حدودی قابل اعتمادتر و با همان قدرت A-15-C مورد استفاده در مدلF-84B [۱۴][۱۵] و سیستم‌های سوخت و الکتریکی اصلاح شده بود.[۱۴] فراتر از این تغییرات، F-84C تقریباً مشابه F-84B بود و از همان نقص‌ها رنج می‌برد.[۱۲]

 
هواپیماهای پی-۸۴ بی گُردان هوایی (اسکادران) شماره ۴۸ از گروه جنگنده شماره ۱۴، سال ۱۹۴۸

یک بررسی انجام شده در برنامه F-84 در سال ۱۹۴۸ مشخص نمود که هیچ‌یک از هواپیماهای F-84B یا F-84C را نمی‌توان عملیاتی یا قادر به اجرای هر یک از جنبه‌های مأموریت مورد نظر خود در نظر گرفت. این برنامه از لغو نجات یافت، زیرا F-84D که تولید آن در حال انجام بود، به‌طور رضایت بخشی به رفع ایرادات اصلی پرداخته بود. یک پرواز در برابر F-80 نشان داد که در حالی که شوتینگ استار نیاز به باند کوچکتری برای برخاست و سرعت اوج‌گیری بهتری در ارتفاع پایین داشت و دارای مانورپذیری بالاتر بود، F-84 می‌توانست بار بیشتری را حمل کند، سریع‌تر بود، عملکرد بهتری در ارتفاع بالا و برد بیشتری داشت.[۱۶]، در سال ۱۹۴۹ نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا، مبلغ ۸ میلیون دلار را برای اجرای بیش از ۱۰۰ ارتقاء برای همه F-84B و F-84C تأمین نمود، که مهم‌ترین آنها تقویت بالها با استانداردی مشابه با F-84D بود.[۱۷]علی‌رغم پیشرفت‌های حاصل، هر دو مدل F-84B و F-84C در طی سال ۱۹۵۲ از خدمت خارج شدند.[۱۷]

بهبودهای ساختاری در کارخانه F-84D که در سال ۱۹۴۹ وارد خدمت شد، اجرا شد. بال‌ها با پوسته آلومینیومی ضخیم‌تری پوشیده شدند، سیستم سوخت براب زمستان و آب و هدای سردتطبیق داده شده و قادر به استفاده از سوخت جت جی.پی-۴ بود، و موتور قدرتمندتر J35-A-17D با ۵٬۰۰۰ پوند-نیرو (۲۲٫۲۴ کیلونیوتن) نصب شد. روشن شد که مخازن سوخت دو سر بال‌ها که قبلاً آزمایش نشده بودند، با ایجاد پیچش بیش از حد در حین مانورهای با جی-بالا به شکست ساختاری بال کمک می‌کند. برای تصحیح این مسئله، باله‌های مثلثی کوچکی به بیرون مخازن سوخت اضافه شد. .[۱۸][۱۹] F-84D در سال ۱۹۵۲ از خدمات USAF و در سال ۱۹۵۷ از خدمات گارد ملی هوایی ایالات متحده آمریکا (ANG) خارج شد.[۱۶]

اولین تاندرجت مؤثر و کاملاً توانمند مدل F-84E بود که در سال ۱۹۵۰ وارد خدمت شد. این هواپیما دارای موتور J35-A-17، بال‌های بیشتر تقویت شده، بدنه هوایپما به میزان ۱۲ اینچی (۳۰۰ میلی‌متر) در جلوی بال‌ها و ۳ اینچ (۷۶ میلی‌متری) در قسمت عقب بال‌ها امتداد یافت تا فضای بیشتری برای کابین خلبان و تجهیزات آویونیک فراهم شود. سایر تغییرات شامل، یک دوربین هدفگیری اسلحه از نوع A-1B با رادار مسافت ساب یاب AN/APG-30، و یک جفت مخزن سوخت اضافی ۲۳۰ به حجم گالن آمریکایی (۸۷۰ لیتر) برای حمل بر روی آویزگاه خارجی زیر بال بود.[۲۰][۲۱] که شعاع رزمی هواپیما را از ۸۵۰ مایل (۱٬۳۷۰ کیلومتر) به بیش از ۱٬۰۰۰ مایل (۱٬۶۰۰ کیلومتر) افزایش داد.[۲۱]

یکی از پیشرفت‌ها در طراحی اولیه اف-۸۴، قفسه‌های حامل راکت‌ها بود که پس از شلیک راکت‌های ۵ اینچی HVAR، همسطح بال‌ها تا می‌شد. که کشش را نسبت به حامل‌های ثابت قدیمی‌تر کاهش می‌داد. این نوآوری توسط سایرهواپیماهای جنگنده بمب افکن ایالات متحده نیز پذیرفته شد.[۲۲]

 
هواپیماهای F-84G گروه ۲۷ اسکورت-جنگنده در سال ۱۹۵۲

علیرغم پیشرفت‌ها، نرخ F-84Eهای در حال خدمت برای پائین باقی ماند و تنها نیمی از این هواپیما در آوریل ۱۹۵۰ عملیاتی شدند.[۲۳]این مسئله در درجه اول به دلیل کمبود شدید قطعات یدکی برای موتورهای آلیسون بود.انتظار این بود که F-84Eها ۲۵ ساعت در ماه پرواز کنند و تعمیرات اساسی موتور در هر ۱۰۰ ساعت انجام شود. ساعات پرواز واقعی برای جنگ کره و استقرار ناتو به سرعت از توانایی آلیسون برای ساخت موتورهای جدید پیشی گرفت.[۲۳] F-84E در سال ۱۹۵۶ از خدمات USAF خارج شد، تا سال ۱۹۵۷ با نیروهای ذخیره نیروی هوایی خدمت کرد و تا سال ۱۹۵۹ در واحدهای ANG ادامه داشت. [۲۴]

آخرین مدل از اف-۸۴ با بال مستقیم F-84G بود که تا زمانی که F-84F بال رو به عقب وارد خدمت شد، به عنوان نقطه عطفی در نظر گرفته شد. به تعداد زیادی سفارش داده شد تا ساختار نیروهای هوایی ناتو را شکل دهد.[۲۰] این مدل یک بوم سوخت‌گیری هوایی در بال چپ، [۲۵][۲۶][۲۷] خلبان خودکار، سیستم فرود ابزاری، موتور J35-A-29 با نیروی رانش ۵٬۵۶۰ پوند-نیرو (۲۴٫۷۳ کیلونیوتن)، یک آسمانه (کاناپی) قاب‌بندی متمایز (همچنین به‌روز شده) و توانایی حمل یک بمب هسته‌ای را Mark 7 معرفی نمود.[۲۵][۲۶] F-84G در سال ۱۹۵۱ وارد خدمت شد، اگرچه روند تحویل آن به دلیل کمبود موتور کند شد. تولید تا ژوئیه ۱۹۵۳ با تحویل ۳٬۰۲۵ فروند F-84G ادامه یافت که ۷۸۹ فروند آن به USAF و ۲٬۲۳۶ فروند در قالب کمک‌های نطامی به متحدان ایالات متحده تحویل داده شد.[۲۸] F-84G در اواسط سال ۱۹۶۰ در نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا، بازنشسته شد.[۲۹]

اروپای غربی ویرایش

نبرد هوایی بر فراز مرکلین - یک حادثه مهم بود که در ۱۰ مارس ۱۹۵۳ رخ داد، زمانی که دو جنگنده میگ-۱۵ چکسلواکی دو فروند F-84E نیروی هوایی ایالات متحده را که ادعا می‌شد از حریم هوایی آلمان به چکسلواکی منحرف شده بودند، را رهگیری کرده و یکی از آن‌ها را سرنگون کردند. این هواپیما در داخل مرز آلمان سقوط کرد و خلبان با از هواپیما خارج شد.[۳۰][۳۱]

 
یک اف-۸۴ پرتغالی در حال بارگیری مهمات در سالهای ۱۹۶۰ در پایگاه هوایی لواندا در طی جنگ‌های استعماری پرتغال.

جمهوری چین (تایوان) ویرایش

نیروی هوایی جمهوری چین از سال ۱۹۵۳، [۳۲] و همین‌طور طی بحران دوم تنگه تایوان در سال ۱۹۵۸، تعدادی ازF-84Gهای مازاد نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا را دریافت نمود. اف-۸۴های مذکور در درگیری‌های هوایی بر علیه جنگنده‌های میگ-۱۵ و میگ-۱۷، نیروی هوایی ارتش آزادی‌بخش خلق چین استفاده شدند که هر دو طرف درگیر تلفاتی داشتند. جمهوری چین (تایوان) در اواخر همان سال اف-۸۴های خود را با اف-۱۰۰ جایگزین نمود.[۳۳]

ایران ویرایش

در ساعت ۱۰:۳۰ صبح چهارشنبه بیست و پنجم اردیبهشت ۱۳۳۶، سه فروند هواپیمای جت جنگنده بمب‌افکن اِف-۸۴ تاندِرجِت در فرودگاه مهرآباد تهران به زمین نشستند. کلنل رادک مستشار نیروی هوایی، سرگرد کرال فرمانده خلبانان جنگنده‌ها را به تیمسار سرلشکر هدایت‌الله گیلانشاه فرمانده وقت نیروی هوایی شاهنشاهی ایران معرفی نموده و هواپیماها پس از نصب پرچم ایران، رسماً به نیروی هوایی شاهنشاهی ایران تحویل داده شدند. این هواپیماها اولین سری از این نوع جنگنده جت بودند که ایران به عنوان کمک نظامی از نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا دریافت نموده و اِف-۸۴ تاندِرجِت اولین جنگنده جت نیروی هوایی شاهنشاهی ایران بود.

تا هشتم تیر ۱۳۳۸ مجموعاً ۶۹ فروند از این جنگنده بمب‌افکن‌ها به همراه یازده فروند هواپیمای جت آموزشی-تهاجمی تی-۳۳اِی تحویل نیروی هوایی شاهنشاهی شد.[۳۴] اگرچه تحویل اف-۸۴جی به نیروی هوایی شاهنشاهی تحت برنامه کمک نظامی ایالات متحده آمریکا این نیرو را وارد عصر جدیدی از حیات خود کرد، اما نتوانست نیازهای عملیاتی آن را به‌طور کامل برطرف کند. از همان ابتدا، محمدرضا شاه پهلوی که خود خلبانی ماهر بود، از عملکرد این هواپیماهای جنگنده ناراضی بود و نهایتاً موفق شد آن‌ها را تا مرداد سال ۱۳۴۰ خورشیدی به‌طور کامل با ۵۲ فروند هواپیمای جت جنگنده نورث امریکن اف-۸۶اِف سِیبِر جایگزین کند با استفاده از این جنگنده‌ها، گروهی از برجسته‌ترین خلبانان نیروی هوایی شاهنشاهی ازجمله ارتشبد محمد خاتمی، سپهبد نادر جهانبانی و سپهبد امیرحسین ربیعی تیم آکروجت تاج طلایی را بنا نهادند. تیم آکروجت شاهنشاهی به دنبال بازنشستگی آخرین دسته چهار فروندی از اف-۸۴جی‌های نیروی هوایی شاهنشاهی در سال ۱۳۴۰ به جنگنده‌های اف-۸۶اف مجهز شد.[۳۵]

نخستین دسته از ۱۴ خلبان ایرانی نیروی هوایی شاهنشاهی جهت فراگیری امر خلبانی هواپیمای جت به پایگاه هوایی فورستنفلدبروک در آلمان غربی در سال ۱۳۳۵ اعزام شدند. آن‌ها در این پایگاه در تیپ ۳۶ شکاری بمب‌افکن آموزش خلبانی دیدند. بر اساس اسناد نیروی هوایی آمریکا، آن‌ها ۴۲ ساعت پرواز بر روی این جنگنده در دو ماه آخر سال ۱۹۵۶ ثبت کردند. با تحویل ۵۲ فروند اف-۸۴جی در سال ۱۳۳۶، این خلبانان به همراه شماری دیگر مجموعاً ۴۲۵۱ ساعت پرواز را بر روی این نوع هواپیما ثبت کردند.

تا پیش از تحویل اف-۸۴جی به ایران، نیروی هوایی شاهنشاهی تعدادی هواپیمای پیستونی ملخی از نوع پی-۴۷دی تاندربولت مربوط به دوران جنگ جهانی دوم در اختیار داشت که در سال‌های ۱۳۲۸ تا ۱۳۳۰ به عنوان کمک نظامی از سوی دولت ایالات متحده آمریکا تحویل شده بودند.

 
پرواز جمعی یک فروند اف-۸۴ و یک فروند پی-۴۷ از ناوگان نیروی هوایی شاهنشاهی ایران

با تحویل جنگنده‌های اف-۸۴جی، پی-۴۷دی‌ها که حال بر اساس استانداردهای جدید نیروی هوایی آمریکا اف-۴۷دی نام گرفته بودند، در خدمت نیروی هوایی شاهنشاهی باقی ماندند. وضعیت فنی آن‌ها نابسامان بود و همواره تنها ۲۰ تا ۳۰ درصد از آن‌ها به‌طور هم‌زمان عملیاتی بود. متعاقباً اف-۴۷دی‌های عملیاتی در یک اسکادران شکاری و اف-۸۴جی‌ها توسط سه اسکادران شکاری در هنگ یکم شکاری مورد بهره‌برداری قرار گرفتند.[۳۶]

بیشترین تعداد اف-۸۴جی عملیاتی به‌طور هم‌زمان در خدمت نیروی هوایی شاهنشاهی بر اساس اسناد نیروی هوایی آمریکا در تاریخ هشتم مهر ۱۳۳۷ به تعداد ۶۵ فروند ثبت شده است. از این تعداد هفت فروند تا تاریخ هشتم تیر ۱۳۳۸ سقوط کردند. با توجه به این‌که اف-۸۴جی به صندلی پران مجهز بود، امکان خروج اضطراری با استفاده از این صندلی‌ها برای خلبانان در صورت بروز سانحه وجود داشت.[۳۷]

اف-۸۴جی در مرداد ۱۳۴۰ از خدمت نیروی هوایی شاهنشاهی بازنشسته شد. اف-۸۴جی‌های باقیمانده به جز چهار فروند به آمریکا مرجوع شدند. چهار فروند باقیمانده از هواپیماهای تیم آکروجت تاج طلایی بودند. دو فروند از آن‌ها جهت آموزش دانشجویان فنی مرکز آموزش‌های علوم و فنون هوایی به فرودگاه قلعه‌مرغی منتقل شد در حالی که فروند سوم و چهار بر فراز ورودی پایگاه یکم شکاری تاکتیکی مهرآباد و مرکز آموزش‌های نیروی هوایی در فرودگاه دوشان‌تپه قرار گرفتند.

در سال ۱۳۵۰، مرکز آموزش‌های علوم و فنون هوایی یک فروند از اف-۸۴جی‌ها را جهت نمایش در موزه نیروی هوایی شاهنشاهی بازسازی کرد. این هواپیما تا فروردین ۱۳۹۱ در محل فرودگاه قلعه‌مرغی نگهداری می‌شد و هم‌اکنون به موزه نیروی هوایی در دوشان‌تپه منتقل شده است. یک فروند اف-۸۴جی دیگر مرکز آموزش‌های علوم و فنون نیز به موزه نظامی واقع در کاخ سعدآباد واگذار شد.[۳۸]

هزینه‌ها ویرایش

هزینه‌ها به دلار$ اف-۸۴ بی[۱۱] اف-۸۴ سی[۳۹] اف-۸۴ دی[۴۰] اف-۸۴ ایی[۲۳] اف-۸۴ جی[۴۱] اف-۸۴ اف[۴۲] آر. اف-۸۴ اف[۴۳]
بدنه هواپیما ۱۳۹٬۸۶۳ ۱۳۹٬۸۶۳ ۱۵۰٬۸۴۶ ۵۶۲٬۷۱۵ ۴۸۲٬۸۲۱
موتور ۴۱٬۶۵۴ ۴۱٬۶۵۴ ۴۱٬۴۸۸ ۱۴۶٬۰۲۷ ۹۵٬۳۲۰
الکترونیک ۷٬۱۶۵ ۷٬۱۶۵ ۴٬۷۶۱ ۹٬۶۲۳ ۲۱٬۵۷۶
جنگ‌افزار ۲۳٬۵۵۹ ۲۳٬۵۵۹ ۳۷٬۴۳۳ ۴۱٬۷۱۳ ۶۳٬۶۳۲
مهمات ۲٬۷۱۹ ۹٬۲۵۲ ۴٬۵۲۹
هزینه پرواز ۲۷۶٬۴۰۷ برای اولین ۱۰۰ فروند
۱۶۳٬۹۹۴ برای ۱۴۱ فروند بعدی		 ۱۴۷٬۶۹۹ ۲۱۲٬۲۴۱ ۲۱۲٬۲۴۱ ۲۳۷٬۲۴۷ ۷۶۹٬۳۰۰ ۶۶۷٬۶۰۸
هزینه پرواز در ساعت ۳۹۰
تعمیرات و نگهداری (بر ساعت پرواز) ۱۸۵ ۱۸۵

یادداشت: هزینه‌ها برآورد ۱۹۵۰ بوده و با تورم تعدیل نگردیده است.


کاربران ویرایش

 
کاربران پیشین اف-۸۴
 
F-84 تاندرجت در موزه نظامی سلطنتی بلژیک در بروکسل
 
سپهبد نادر جهانبانی در کنار اف-۸۴جی خود در لباس تیم آکروجت تاج طلایی در سال ۱۳۳۹
 
F-84 تاندرجت در موزه نیروی هوایی ایتالیا، واقع در Vigna di Valle در سال ۲۰۱۲
 
F-84G تاندرجت متعلق به نیروی هوایی سلطنتی نروژ .
 
ورود جنگنده‌های F-84G نیروی هوایی سلطنتی تایلند در ۱۷ آوریل ۱۹۶۰، به پایگاه هوایی کلارک در فیلیپین .
 
اف-۸۴ نیروی هوایی یوکسلاوی سابق در پارک موزه نیروهای مسلح اسلوونی درPivka
  بلژیک
  • نیروی هوایی بلژیک ۲۱ فروند F-84E و ۱۹۲ فروند F-84G را از سال ۱۹۵۱ در اختیار داشت.[۴۴]در سال ۱۹۵۶ با F-84F و RF-84F جایگزین شدند. ۵۴ فروند از تاندرجت‌های بلژیکی سقوط کردند و ۲۳ خلبان کشته شدند.[۴۵]
  دانمارک
  فرانسه
  یونان
  ایران
  • نیروی هوایی شاهنشاهی ایران از بیست و پنجم اردیبهشت ۱۳۳۶ جنکنده‌های F-84G را به عنوان کمک نظامی از ایالات متحده آمریکا دریافت نمود و در سال مرداد ۱۳۴۰ از خدمت نظامی خارج شدند.
  ایتالیا
  هلند
  نروژ
  پرتغال
  تایوان
  تایلند
  ترکیه
  ایالات متحده آمریکا
  یوگسلاوی
  • نیروی هوایی یوگسلاوی از سال ۱۹۵۳ الی ۱۹۷۴، ۲۱۹ فروند F-84G رادر اختیار داشت.[۴۹]در ماه مه ۱۹۶۳ یک تاندرجت بر روی ساختمانی در پوستوینا اسلوونی، سقوط کرده و منفجر شد. در طی این حادثه دو نفر و یک خلبان جان باختند. این تنها حادثه هواپیمای نظامی در اسلوونی پس از پایان جنگ جهانی دوم است.[۵۱]

واحدهای عملیاتی اصلی F-84 در نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا ویرایش

 
یک فروند اف-۸۴ از گُردان هوایی جنگنده-بمب افکن نهم از بال هوایی جنگنده-بمب افکن چهل و نهم قبل از مأموریت در جتگ کره
  • بال هوایی/گروه جنگنده-اسکورت دوازدهم: F-84E/G[۵۰]
  • گروه جنگنده چهاردهم: P/F-84B در سالهای ۱۹۴۷ تا ۱۹۴۹[۵۰]
  • بال هوایی/گروه جنگنده-بمب افکن بیستم:F-84B/C/D/E/G [۵۲]
  • بال هوایی/گروه جنگنده-اسکورت بیست و هفتم: F-84E/G[۵۰]
  • بال هوایی/گروه جنگنده-اسکورت سی و یکم :F-84B/C/E/G[۵۰]
  • گروه جنگنده سی و سوم :F-84C[۵۰]
  • بال هوایی جنگنده-بمب افکن سی و ششم:F-84 E/G[۵۳]
  • بال هوایی جنگنده-بمب افکن چهل و هشتم:F-84 G [۵۳]
  • بال هوایی/گروه جنگنده-بمب افکن چهل و نهم:F-84 E/G[۵۰]
  • گروه جنگنده-بمب افکن پنجاه و هشتم:F-84 E/G[۵۳]
  • بال هوایی جنگنده-رهگیر هفتاد و هشتم /گروه هوایی جنگنده هفتاد و هشتم:F-84D در طی سالهای ۱۹۴۹ الی ۱۹۵۲[۵۰]
  • بال هوایی جنگنده-بمب افکن هشتاد و ششم:F-84 E/G[۵۳]
  • بال هوایی جنگنده-رهگیر یکصد و سیزدهم :F-84 C[۵۰]
  • بال هوایی جنگنده-بمب افکن یکصد و شانزدهم :F-84 E[۵۰]
  • بال هوایی جنگنده-رهگیر یکصد و بیست و دوم :F-84 C[۵۰]
  • بال هوایی جنگنده-بمب افکن یکصد و بیست و سوم :F-84 B/D/E[۵۲]
  • بال هوایی جنگنده-بمب افکن یکصد و سی و دوم :F-84 B[۵۰]
  • بال هوایی/گروه جنگنده-بمب افکن یکصد و سی و ششم: F-84E/D[۵۰]
  • بال هوایی جنگنده-بمب افکن یکصد و سی و هفتم: F-84B/C/D[۵۰]
  • گروه جنگنده-بمب افکن سیصد و دوازدهم: F-84E/G در طی سالهای ۱۹۵۴ الی ۱۹۵۵ [نیازمند منبع]
  • بال هوایی جنگنده-بمب افکن چهارصد و ششم :F-84 E[۵۳]
  • بال هوایی جنگنده-بمب افکن چهارصد و هفتاد و ششم :F-84 E/G[۵۳]
  • بال هوایی جنگنده اسنراتژیک پانصد و ششم :F-84 G[۵۰]
  • بال هوایی جنگنده اسنراتژیک پانصد و هشتم :F-84 G[۵۰]
  • بال هوایی جنگنده-رهگیر جهارهزار و هفتصد و دوم :F-84D[۵۰]
  • بال هوایی جنگنده-رهگیر جهارهزار و هفتصد و نهم :F-84G[۵۰]
  • بال هوایی جنگنده-رهگیر جهارهزار و هفتصد و دهم[۵۰]
  • گروه آزمایشی (اتمی) جهارصدو نود و پنجم: F-84E/G[۵۳]

یگان‌های عملیاتی F-84 نیروی هوایی سلطنتی هلند ویرایش

  • گُردان هوایی۳۰۶ نیروی هوایی سلطنتی هلند:F-84E [۴۸]
  • گردان هوایی ۳۱۱ نیروی هوایی سلطنتی هلند:F-84E [۴۸]
  • گردان هوایی۳۱۲ نیروی هوایی سلطنتی هلند:F-84G [۴۸]
  • گردان هوایی ۳۱۳ نیروی هوایی سلطنتی هلند:F-84E [۴۸]
  • گردان هوایی۳۱۴ نیروی هوایی سلطنتی هلند:F-84G [۴۸]
  • گردان هوایی۳۱۵ نیروی هوایی سلطنتی هلند:F-84G [۴۸]
  • گردان هوایی۳۱۶ نیروی هوایی سلطنتی هلند:F-84G [۴۸]

مشخصات (اف ۸۴. جی تاندرجت) ویرایش

 
طرح سه نمای اف-۸۴ سی

داده‌ها از Thunderjets in Korea[۵۴]

ویژگی‌های کلی

  • خدمه: ۱
  • طول: ۳۸ فوت ۱ اینچ (۱۱٫۶۱ متر)
  • پهنای بال: ۳۶ فوت ۵ اینچ (۱۱٫۱۰ متر)
  • ارتفاع: ۱۲ فوت ۷ اینچ (۳٫۸۴ متر)
  • مساحت بال‌ها: ۲۶۰ فوت مربع (۲۴ متر مربع)
  • ماهی‌واره: Republic R-4,45-1512-.9 (12%)[۵۵]
  • وزن خالی: ۱۱٬۰۹۵ پوند (۵٬۰۳۳ کیلوگرم)
  • وزن ناخالص: ۱۸٬۶۴۵ پوند (۸٬۴۵۷ کیلوگرم)
  • بیشترین وزن برخاست: ۲۳٬۵۲۵ پوند (۱۰٬۶۷۱ کیلوگرم)
  • ظرفیت سوخت: ۴۵۰ گالون آمریکایی (۱٬۷۰۰ لیتر) مخازن داخلی سوخت
  • پیشرانه هواگرد: ۱ عدد توربوجت از نوع الیسون جی۳۵،‏ با پیشرانه ۵٬۶۰۰ پوند-نیرو (۲۵ کیلونیوتن)

عملکرد

  • حداکثر سرعت: ۶۲۲ مایل بر ساعت (۱٬۰۰۱ کیلومتر بر ساعت؛ ۵۴۱ گره) در سطح دریا
  • سرعت کروز: ۴۸۳ مایل بر ساعت (۷۷۷ کیلومتر بر ساعت؛ ۴۲۰ گره) در ۳۵٬۰۰۰ فوت (۱۱٬۰۰۰ متر)
  • بُرد: ۶۷۰ مایل (۵۸۲ مایل دریایی؛ ۱٬۰۷۸ کیلومتر) (با مخازن سوخت داخلی)
  • برد معبر: ۲٬۰۰۰ مایل (۱٬۷۳۸ مایل دریایی؛ ۳٬۲۱۹ کیلومتر)
  • حداكثر ارتفاع: ۴۰٬۵۰۰ فوت (۱۲٬۳۰۰ متر)
  • زمان اوج‌گیری: ۷٫۹ دقیقه تاارتفاع ۳۵٬۰۰۰ فوت (۱۱٬۰۰۰ متر)

جنگ‌افزار

جستارهای وابسته ویرایش

توسعه مرتبط

هواگردهای با عملکرد، پیکربندی و یا دوره زمانی مشابه

منابع ویرایش

  1. ↑ Kinzey 1999, p. 4.
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ Willis 2008, p. 133.
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ Knaack 1978, p. 23.
  4. ↑ Willis 2008, p. 132.
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ Willis 2008, p. 134.
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ Knaack 1978, p. 24.
  7. ↑ Kinzey 1999, p. 5.
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ Knaack 1978, p. 25.
  9. ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ ۹٫۳ ۹٫۴ ۹٫۵ Willis 2008, p. 135.
  10. ↑ Knaack 1978, pp. 25–26.
  11. ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ Knaack 1978, p. 27.
  12. ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ Kinzey 1999, p. 6.
  13. ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ ۱۳٫۲ ۱۳٫۳ Knaack 1978, p. 26.
  14. ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ Willis 2008, p. 136.
  15. ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ ۱۵٫۲ Bowers & Angelucci 1987, p. 402.
  16. ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ Knaack 1978, p. 30.
  17. ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ Knaack 1978, pp. 27, 29.
  18. ↑ Willis 2008, pp. 136–137.
  19. ↑ Knaack 1978, p. 29.
  20. ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ ۲۰٫۲ Willis 2008, p. 137.
  21. ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ Knaack 1978, p. 32.
  22. ↑ Popular Science August 1948, p. 92.
  23. ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ ۲۳٫۲ Knaack 1978, p. 34.
  24. ↑ Kinzey 1999, p. 26.
  25. ↑ ۲۵٫۰ ۲۵٫۱ Willis 2008, pp. 137–138.
  26. ↑ ۲۶٫۰ ۲۶٫۱ Knaack 1978, p. 36.
  27. ↑ Popular Mechanics September 1951, p. 98.
  28. ↑ Willis 2008, p. 138.
  29. ↑ Knaack 1978, p. 38.
  30. ↑ O'Conner 2004.
  31. ↑ The Times 1953.
  32. ↑ ویلیس 2008, p. 164.
  33. ↑ Willis 2008, pp. 151–152.
  34. ↑ https://www.radiofarda.com/a/iran-f-84g-thunderjet/31851443.html
  35. ↑ https://www.radiofarda.com/a/iran-f-84g-thunderjet/31851443.html
  36. ↑ https://www.radiofarda.com/a/iran-f-84g-thunderjet/31851443.html
  37. ↑ https://www.radiofarda.com/a/iran-f-84g-thunderjet/31851443.html
  38. ↑ https://www.radiofarda.com/a/iran-f-84g-thunderjet/31851443.html
  39. ↑ Knaack 1978, p. 28.
  40. ↑ Knaack 1978, p. 31.
  41. ↑ Knaack 1978, p. 37.
  42. ↑ Knaack 1978, p. 44.
  43. ↑ Knaack 1978, p. 48.
  44. ↑ ۴۴٫۰ ۴۴٫۱ Willis 2008, p. 162.
  45. ↑ Wauthy & de Néve 1996, p. 45.
  46. ↑ Schrøder 1991, p. 22.
  47. ↑ ۴۷٫۰ ۴۷٫۱ Willis 2008, p. 163.
  48. ↑ ۴۸٫۰۰ ۴۸٫۰۱ ۴۸٫۰۲ ۴۸٫۰۳ ۴۸٫۰۴ ۴۸٫۰۵ ۴۸٫۰۶ ۴۸٫۰۷ ۴۸٫۰۸ ۴۸٫۰۹ ۴۸٫۱۰ Willis 2008, p. 164.
  49. ↑ ۴۹٫۰ ۴۹٫۱ ۴۹٫۲ Willis 2008, p. 165.
  50. ↑ ۵۰٫۰۰ ۵۰٫۰۱ ۵۰٫۰۲ ۵۰٫۰۳ ۵۰٫۰۴ ۵۰٫۰۵ ۵۰٫۰۶ ۵۰٫۰۷ ۵۰٫۰۸ ۵۰٫۰۹ ۵۰٫۱۰ ۵۰٫۱۱ ۵۰٫۱۲ ۵۰٫۱۳ ۵۰٫۱۴ ۵۰٫۱۵ ۵۰٫۱۶ ۵۰٫۱۷ ۵۰٫۱۸ Willis 2008, p. 159.
  51. ↑ Vokapić 2023.
  52. ↑ ۵۲٫۰ ۵۲٫۱ Willis 2008, pp. 159–160.
  53. ↑ ۵۳٫۰ ۵۳٫۱ ۵۳٫۲ ۵۳٫۳ ۵۳٫۴ ۵۳٫۵ ۵۳٫۶ Willis 2008, p. 160.
  54. ↑ Thompson 1982, p. 51.
  55. ↑ Lednicer 2010.

Wikipedia contributors, "F-84 Thunderjet," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=F-84_Thunderjet&oldid=183048232 (accessed January 13, 2008).

کتابشناسی ویرایش

  • Anderson, C. E. "Bud" (December 1981 – March 1982). "Caught by the Wing-tip". Air Enthusiast. No. 17. pp. 74–80. ISSN 0143-5450.
  • Bowers, Peter M.; Angelucci, Enzo (1987). The American Fighter. Sparkford, UK: Haynes Publishing Group. ISBN 0-85429-635-2.
  • Davis, Greg L. (1 May 2017). "Tinker History: Republic F-84 Thunderjet fighter". Tinker Air Force Base. United States Air Force. Retrieved 26 December 2022.
  • Davis, Larry; Menard, David (1983). F-84 Thunderjet in action. Aircraft. Vol. 61. Carrollton, Texas: Squadron/Signal Publications. ISBN 0-89747-147-4.
  • Donald, David; Lake, Jon, eds. (1996). Encyclopedia of World Military Aircraft. London, UK: AIRtime Publishing. ISBN 1-880588-24-2..
  • Forrer, Frits T. (1992). The Fun of Flying. Gulf Breeze, Florida: Holland's Glory. ISBN 0-9714490-3-1.
  • Francillon, René J. (1979). McDonnell Douglas Aircraft since 1920. London, UK: Putnam. ISBN 0-370-00050-1.
  • Helferich, Willem (1994). Squadrons van de Koninklijke Luchtmacht. Hilversum, Nederland: Romen Luchtvaart. ISBN 90-9006841-4.
  • Higham, Robin; Siddall, Abigail T., eds. (1975). Flying Combat Aircraft of the USAAF-USAF. Ames, Iowa: Iowa State University Press. ISBN 0-8138-0325-X.
  • Jenkins, Dennis R.; Landis, Tony R. (2008). Experimental & Prototype U.S. Air Force Jet Fighters. North Branch, Minnesota: Specialty Press. ISBN 978-1-58007-111-6.
  • Keaveney, K. (1987). Republic F-84/Swept-Wing Variants (Aerofax Minigraph, No 15). London: Aerofax. ISBN 0-942548-20-5.
  • Kinzey, Bert (1999). F-84 Thunderjet in detail. Detail & Scale. Vol. 59. Carrollton, Texas: Squadron/Signal Publications. ISBN 1-888974-12-5.
  • Knaack, Marcelle Size (1978). Encyclopedia of US Air Force Aircraft and Missile Systems: Volume 1, Post-World War II Fighters, 1945–1973 (PDF). Washington, DC: Office of Air Force History. ISBN 0-912799-59-5. Archived from the original (PDF) on 3 March 2016. Retrieved 21 December 2013.
  • Lednicer, David (15 September 2010). "The Incomplete Guide to Airfoil Usage". m-selig.ae.illinois.edu. Archived from the original on 26 March 2019. Retrieved 16 April 2019.
  • Lopes, Mario Canongia (July–November 1986). "Portugal's Fighting Thunderjets". Air Enthusiast. No. Thirty–one. pp. 43–54. ISSN 0143-5450.
  • McLaren, David (1998). Republic F-84 Thunderjet, Thunderstreak & Thunderflash: A Photo Chronicle. Atglen, Pennsylvania: Schiffer Military/Aviation History. ISBN 0-7643-0444-5.
  • Miller, Jay (February–May 1979). "Tip Tow & Tom-Tom". Air Enthusiast. No. 9. pp. 40–42. ISSN 0143-5450.
  • O'Conner, Coilin (10 April 2004). "Czech fighter pilot recalls Cold War dogfight". Radio Prague International. Retrieved 23 February 2023.
  • "Mid-Air Refueling Increases Range of F-84 Thunderjet Fighters". Popular Mechanics. Vol. 96, no. 3. September 1951. p. 98.
  • "Fighter Plane Launched Like Missile From Truck Platform". Popular Mechanics. Vol. 103, no. 3. March 1955. p. 108.
  • "What's New in Aviation: Rocket Racks Fold into Wing". Popular Science. Vol. 153, no. 2. August 1948. p. 92.
  • Ravenstein, Charles A. (1984). Air Force Combat Wings, Lineage & Honors Histories 1947–1977. Washington, DC: Office of Air Force History. ISBN 0-912799-12-9.
  • Schrøder, Hans (1991). Nielsen, Kay S. (ed.). Royal Danish Airforce. Tøjhusmuseet. ISBN 87-89022-24-6.
  • Stüwe, Botho (1999). Peenemünde West (به آلمانی). Augsburg, Germany: Bechtermünz Verlag. ISBN 3-8289-0294-4.
  • Swanborough, Gordon; Bowers, Peter (1989). United States Military Aircraft Since 1909. Washington, DC: Smithsonian. ISBN 0-87474-880-1.
  • "The Shot-Down Thunderjet". The Times. No. 52568. 12 March 1953. p. 5.
  • Thompson, Warren (August–November 1982). "Thunderjets in Korea". Air Enthusiast. No. Nineteen. pp. 44–57. ISSN 0143-5450.
  • Thompson, Warren (1996). "Fighter Combat over Korea: Part Two: Jet Aces". Wings of Fame. Vol. 2. pp. 4–23. ISBN 1-874023-69-7. ISSN 1361-2034.
  • United States Air Force Museum Guidebook. Wright-Patterson AFB, Ohio: Air Force Museum Foundation, 1975.
  • United States Air Force Statistical Digest 1953 (PDF) (Report). Washington DC: Director of Statistical Services, United States Air Force. 1953. Retrieved 19 October 2022.
  • Wagner, Ray (1982). American Combat Planes, Third Enlarged Edition. New York: Doubleday. ISBN 0-385-13120-8.
  • Vokapić, Mirko (2023-07-23). "Tragedija, o kateri se ni pisalo: pred 60 leti v Slavino treščil 'Thunderjet'" [A tragedy that was not written about: 60 years ago a 'Thunderjet' crashed into Slavina]. www.24ur.com (به اسلوونیایی). Retrieved 2023-07-26.
  • Wauthy, Jean-Luc; de Néve, Florimond (February 1996). "Les aéronefs de la Force Aérienne belge: Septième partie: Les F-84". Le Fana de l'Aviation (به فرانسوی). No. 315. pp. 44–47.
  • Willis, David (2008). "Warplane Classic: Republic F-84 Thunderjet, Thunderstreak and Thunderflash". International Air Power Review. Vol. 24. pp. 132–165. ISSN 1473-9917.
 

این یک مقالهٔ خرد هواگرد است. می‌توانید با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=اف-۸۴_تاندرجت&oldid=39269500»