تاکستان (قزوین)
تاکستان (به تاتی: سیادن) مرکز شهرستان تاکستان در استان قزوین در شمال غربی ایران است. ارتفاع متوسط این شهر از سطح دریا ۱٬۲۶۵ متر می‌باشد. فاصله تاکستان تا قزوین ۳۵ کیلومتر است که از بزرگراه قزوین-همدان و آزادراه قزوین-زنجان به آن متصل است. تاکستان بزرگترین شهر تات‌نشین و تات‌زبان ایران است.[۳][۴] از این رو به پایتخت تات‌زبانان جهان نیز معروف است.
| تاکستان نام محلی سیادن | |
|---|---|
    | |
 نشان واره شهرداری تاکستان | |
| کشور |  ایران |
| استان | قزوین |
| شهرستان | تاکستان |
| بخش | مرکزی |
| نام(های) دیگر | سیادهن |
| نام(های) پیشین | سیاه‌دهن سیادهان-سه دهان-سه دژان |
| سال شهرشدن | ۱۳۱۷ (۸۶ سال پیش) |
| مردم | |
| جمعیت | ۸۰٬۲۹۹ نفر (۱۳۹۵)[۱][۲] |
| تراکم جمعیت | ۳۴ نفر بر کیلومتر مربع |
| جغرافیای طبیعی | |
| مساحت | ۲۰۰٬۰۰۰ هکتار(۲۰۰۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ کیلومتر) |
| ارتفاع | ۱۲۶۵ |
| اطلاعات شهری | |
| شهردار | کیوان رحمانی |
| ره‌آورد | انگور، کشمش، آبغوره و شیره انگور |
| پیش‌شمارهٔ تلفن | ۰۲۸ |
| وبگاه | |
| شناسهٔ ملی خودرو | ایران ۸۹ ب - ایران ۸۹ س |
| کد آماری | ۱۵۳۲ |
  تاکستان | |
تاکستان را با پیشینه‌ای حدود ۷۰۰۰ سال جزو قدیمی‌ترین شهرهای ایران و جهان دانسته‌اند. (منبع رسمی) این منطقه مسیر عبور جاده قدیمی، پررفت‌وآمد و جهانی ابریشم بوده که سران معروف جهان برای تصاحب آن جنگ‌های زیادی کرده‌اند. تاکستان که به سرزمین تات‌ها معروف بوده درگذشته «سیاده» یا «سیادهن» نامیده می‌شد. نام «سیادهن» بر روی یکی از کتیبه‌های دوران هخامنشی موسوم به پیوتین گرایا حک شده‌است. این کتیبه که از قدیمی‌ترین اسناد نوشتاری این شهرستان است، به زبان یونانی نوشته شده و هم‌اکنون در موزه شهر وین، نگهداری می‌شود. تاکستان در غرب قزوین واقع شده و عوامل اقتصادی از جمله آب و هوای مناسب، حاصل خیزی خاک و دسترسی به آب مورد نیاز برای کشاورزی سبب گسترش و توسعه اقتصادی تاکستان شده‌است. باغ‌های انگور این شهرستان شهرت فراوانی دارند که در کنار دشت‌های حاصل خیز و پربرکت منطقه؛ علاوه بر جاذبه‌های خاص، کشت انواع محصولات کشاورزی نیز در آنها جریان دارد. آثار به‌دست آمده در اکتشافات از تپهٔ خله کوه در موزهٔ لوور فرانسه نگهداری می‌شود.
همچنین این شهر دومین شهر بزرگ استان قزوین از نظر وسعت و سومین شهر پرجمعیت استان قزوین است.[۵]
مردم ویرایش
زبان و جمعیت عمده این شهر تاتی است.[۶] همچنین برخی نیز به ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند.
مردم در تاکستان به شهرِ خود سیادن (Siyâden)، به مردم شهر سیادنیچ (Siadenich) و به زبانِ خود تاتی یا سیادنیجی (Siyâdeniji) می‌گویند.[۷] پسوند «ایچ» در زبان اوستایی به معنی «نژاد» است. نام کشور ایران نیز نخستین بار به ریخت «ایرانویچ» در کتاب اوستا آمده‌است. نام پیشین شهر تاکستان، سیادِهِن یا سیادُهُن هم ثبت شده‌است. برخی بخشِ «-دِهِن» را در نام سیادهن با مورد مشابه آن در نام‌های رودهن و بومهن یکی می‌دانند. در منطقه تات‌نشین سیاه‌زن قفقاز نیز روستایی به نام سیادن/سیادهن دیده می‌شود.
نامِ تاکستان را فرهنگستان زبان و ادب پارسی در دورهٔ رضاشاه پهلوی برگزید و شوند آن بودن باغ‌های انگور فراوان در این شهرستان است. تاک در زبان پارسی به معنای «درخت انگور» و تاکستان به معنای «باغ انگور» است.
تاریخ ویرایش
_by_Eug%C3%A8ne_Flandin.jpg)
تاکستان در مسیر جاده ابریشم بوده و یکی از اثرهایِ تاریخیِ آن آرامگاهِ بقعه پیر است.
- وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
تاکستان که به سرزمین تات‌ها معروف بود در گذشته «سیادن» یا «سیادهن» نامیده می‌شد. به قول برخی مورخان «سیادهن» یا «سیادهان» تغییرشکل یافته واژه «سه دهان» بوده و خود آن نیز صورت معرب لغت «سه دژان» پارسی است. هم چنین نام «سیادهن» بر روی یکی از کتیبه‌های دوران هخامنشی - مربوط به ۲۳۰۰ سال قبل - موسوم به پیوتین گرایا نیز حک شده‌است.
همچنین تاکستان تا قبل از سال ۱۳۷۶ جزو استان زنجان محسوب، و بعد از زنجان دومین شهر بزرگ استان به‌شمار می‌رفت. طی آمار جمعیت سال۱۳۷۵ تاکستان دومین شهر بزرگ استان زنجان و در آستانه تبدیل شدن به فرمانداری ویژه بوده‌است که از استان زنجان جدا و به استان تازه تشکیل شده قزوین پیوست. هم‌اکنون بسیاری از تأسیسات شهرستان تاکستان به نام منطقه شمالغرب زنجان الحاق می‌شود؛ و شهر تاکستان سومین شهر بزرگ استان بعد شهرهای قزوین، الوند محسوب و شهرستان تاکستان نیز در درجه سومین شهرستان مهم استان قرار دارد.
چهره‌های مشهور ویرایش
خواننده‌ها: ویرایش
ورزشکاران: ویرایش
- حمیدرضا طاهرخانی (بازیکن فوتبال)
- شاهین طاهرخانی (بازیکن فوتبال)
- سهند الله وردیان (بازیکن والیبال)
- علی اکبر ذوالقدر (قهرمان وزنه برداری)
- فرامرز رحمانی (نایب قهرمان مسابقات قویترین مردان جهان)
- علی رحمانی (قهرمان پرتاب وزنه)
- کورش رحمانی (قهرمان کشتی)
- حمیدرضا طاهرخانی (بازیکن تنیس روی میز)
- آرین رحمانی (بسکتبالیست)
- غلامرضا طاهرخانی (داور بین‌المللی کشتی)
- علیرضا طاهرخانی (داور فوتبال)
افراد سیاسی: ویرایش
- قهرمان رحمانی (نماینده سابق مجلس)
- رجب رحمانی (نماینده مجلس)
- بهمن طاهرخانی (نماینده سابق مجلس)
- امیر طاهرخانی (نماینده سابق مجلس)
افراد معروف: ویرایش
- عباس رحمانی-تات (تات‌شناس)[۸]
- علی پدرام (شاعر و تات‌شناس)[۹]
- عباس طاهری (شاعر و تات‌شناس)
- محمدرضا رحمانی (کارگردان فیلم دلخون)
- حبیب‌الله طاهرخانی (معاون وزیر وقت راه)
- حسین لشکری (خلبان)
- محمدرضا رحمانی (خلبان)[۱۰]
- رضا رحمانی (مجری برنامه تاتی زبون)[۱۱]
فهرست شهرداران شهر تاکستان ویرایش
| ردیف | نام و نام خانوادگی | بازه زمانی |
|---|---|---|
| ۱ | یدالله رحمانی | ۱۳۳۷–۱۳۶۲ |
| ۲ | اسماعیل صمدی | ۱۳۶۲–۱۳۶۶ |
| ۳ | غفاری | ۱۳۶۶–۱۳۶۸ |
| ۴ | مرتضی فهامی | ۱۳۶۸–۱۳۷۰ |
| ۵ | میرحسینی | ۱۳۷۰–۱۳۷۲ |
| ۶ | میرشفیعی | ۱۳۷۲–۱۳۷۴ |
| ۷ | علی رحمانی | ۱۳۷۴–۱۳۷۶ |
| ۸ | رحیم شیرازی | ۱۳۷۶–۱۳۷۸ |
| ۹ | کریم شایان راد | ۱۳۷۸–۱۳۸۰ |
| ۱۰ | مجید کشاورزمهر | ۱۳۸۰–۱۳۸۲ |
| ۱۱ | حسین طاهرخانی | ۱۳۸۲–۱۳۸۶ |
| ۱۲ | گودرز رحمانی | ۱۳۸۶–۱۳۸۸ |
| ۱۳ | رضا طاهرخانی | ۱۳۸۸–۱۳۹۰ |
| ۱۴ | شهروز رحمانی | ۱۳۹۰–۱۳۹۱ |
| ۱۵ | گودرز رحمانی | ۱۳۹۱–۱۳۹۴ |
| ۱۶ | اصغر تقی پور | ۱۳۹۴ به مدت ۶ ماه |
| ۱۷ | حسین بهزاد پور | ۱۳۹۴–۱۳۹۸ |
| ۱۸ | محمد پیری | ۱۳۹۸–۱۴۰۰ |
| ۱۹ | کیوان رحمانی | ۱۴۰۰-اکنون |
بیمارستان‌ها ویرایش
- بیمارستان تأمین اجتماعی
- بیمارستان شفا
محله‌ها ویرایش
■محله‌های قدیمی تاکستان که عموماً ناحیه جنوبی شهر را تشکیل می‌دهند شامل:
- سنگر (سنگل)
- راه اَک (اکرا)
- دره محله (دره مله)
- راه شهر (شررا)
- راه آسیاب (آسیارا)
- راه قره باغ (قاراباقارا)
- راه دیال آباد (دویارا)
به مجموع محله‌های جنوبی در مرکز، مرکز شهر/داخل شهر (دِمون) نیز اطلاق می‌شود.
■محله‌های تاکستان امروزی که نامگذاریشان اکثراً بر اساس نام خیابان‌ها یا بلوارهای شهر است، شامل:
| مرکزی | بانک ملی (عمارت شاهی) • خط زنجان (زنگونخط) • پانزده خرداد • بازار• راه‌آهن • سیدجمال الدین |
|---|---|
| شمالی | محله‌های بلوار: بازیار•ولیعصر•توحید•غفاری•فکوری |
| شرقی | دخانیات • هاشمی نژاد • دادگستری |
| غربی | معلم • شهربازی • بیمارستان |
■با توجه به ارائه طرح تفصیلی اراضی شمالی کمربندی از سوی شهرداری و مجتمع‌ها و شهرک‌های درحال تکمیل، نام گذاری برخی از شهرک‌ها انجام شده که به شرح زیر می‌باشد:[۱]
- شهرک مهر
- شهرک فرهنگیان (گلستان)
ترابری ویرایش
حمل و نقل جاده ای ویرایش
شهر تاکستان یکی از مهم‌ترین تقاطع‌های شاهراهی غرب کشور محسوب می‌گردد.
راه‌های مهم کشور که از تاکستان عبور کرده یا تاکستان در تقاطع آنها قرار دارد، شامل:
| مسیر | نشان | نام مسیر |
|---|---|---|
| آزادراه۲ | 
|
آزادراه قزوین- زنجان |
| جاده۳۲ | 
|
جاده تاکستان- ابهر
بزرگراه تاکستان-قزوین |
| جاده۳۷ | 
|
بزرگراه تاکستان- همدان |
| جاده۳۸ | 
|
جاده تاکستان-بوئین زهرا-تهران |
بزرگراه تاکستان - رشت هم در محدود روستای آقبلاغ آسفالت شده و دوبانده شده‌است و قطعه‌های بعدی درحال مطالعه است اگر این بزرگراه ساخته شود تاکستان چهارراه ارتباطی غرب کشور محسوب می‌شود
راه‌آهن ویرایش
تاکستان در مسیر راه‌آهن تهران به شمال غرب کشور دارای ایستگاه می‌باشد. همچنین تقاطع راه‌آهن تهران-رشت و تهران-تبریز در ۱۰ کیلومتری شمال شهر تاکستان رخ می‌دهد خط دوم زنجان قزوین هندز تکمیل نشده‌است فقط تا محدوده شهرستانهای تاکستان و ابهر دو خطه است و قطعه‌های بعدی در حال مطالعه است و راه‌آهن تاکستان - همدان که تا شهرستان رزن تکمیل شده و قطعه‌های بعدی درحال ساخت است
قطار حومه ای
با توسعه پروژه بهره‌برداری از قطارهای حومه ای، در سال ۹۷، ایستگاه تاکستان به عنوان آخرین ایستگاه حومه ای غرب تهران معرفی شد و در حال حاضر با یک قطار حومه ای، در مسیر تهران-تاکستان (در ادامه مسیر حومه ای هشتگرد) فعالیت می‌کند.
| ایستگاه قبلی | خط حومه‌ای تهران-تاکستان | ایستگاه بعدی | ||
|---|---|---|---|---|
به سمت تهران |
راه‌آهن ایران تهران-هشتگرد-تاکستان |
ایستگاه آخر |
منبع:[۱۲]
پایانه مسافربری ویرایش
تاکستان فعلاً فاقد پایانه مسافربری می‌باشد. اما به گفته مسئولان، قرار است بزودی پایانه مسافربری شهرستان تاکستان در ورودی شهر به سمت تهران (میدان دادگستری) احداث شود.[۱۳]
منطقه ویژه اقتصادی تاکستان ویرایش
در حال حاضر احداث منطقه ویژه اقتصادی با مساحت ۴۲۷ هکتار در جنب شهرک صنعتی حیدریه به تصویب رسیده و با ارائه گزارش‌های ارسالی در انتظار تصویب شورای عالی مناطق ویژه اقتصادی کشور می‌باشد که بلافاصله بعد از تصویب با ارائه طرح جامع تا پایان سال جاری عملیات اجرایی آماده‌سازی آن آغاز می‌شود.
بر اساس برنامه‌ریزی‌های اولیه ۲۰ درصد از مساحت کلی منطقه ویژه اقتصادی تاکستان در فاز نخست برای عملیات ساخت‌وساز در نظر گرفته می‌شود.[۱۴]
دانشگاه‌ها ویرایش
جستارهای وابسته ویرایش
منابع ویرایش
- ↑ "Census of the Islamic Republic of Iran, 1395 (2016)". AMAR. The Statistical Center of Iran. p. 26. Archived from the original (Excel) on 30 November 2021. Retrieved 19 December 2022.
- ↑ |شهردار=کیوان رحمانی «نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰». معاونت برنامه‌ریزی استانداری قزوین (به نقل از مرکز آمار ایران). ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ اکتبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲.
- ↑ نگاهی به گویش قزوینی و زبان تاتی استان قزوین
- ↑ «تاکستان؛ شهر باغ‌های انگور». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۶.
- ↑ «بزرگترین نیروگاه بادی خاورمیانه در تاکستان افتتاح شد».
- ↑ «تحلیل جامعه شناختی سطوح هویتی تات نشینان تاکستان» (PDF).
- ↑ یارشاطر siādohon ضبط کرده: نک. Yar-shater, Ehsan, A Grammar of Southern Tati dialects, The Hague-Paris, 1969, p. 29, fn.32
- ↑ «از نویسنده و پژوهشگر تاکستانی تجلیل شد».
- ↑ «استاد علی پدرام».
- ↑ «بیوگرافی شهید سرهنگ خلبان محمدرضا رحمانی».
- ↑ «معرفی زبان، آئین و فرهنگ تاتی در برنامه «تاتی زبون»».
- ↑ «راه‌آهن». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ ژانویه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۷ آوریل ۲۰۲۳.
- ↑ «ترمینال تاکستان».
- ↑ «منطقه ویژه اقتصادی تاکستان در مسیر پیشرفت».