حوضه آبریز کویر مرکزی
حوضه آبریز کویر مرکزی یکی از حوضه‌های آبریز بستهٔ ایران است که در تقسیم‌بندی حوضه‌های آبریز ایران، حوضهٔ درجه ۲ یا فرعی به‌شمار می‌رود و زیرمجموعهٔ حوضهٔ آبریز فلات مرکزی است. مساحت این حوضه، ۲۲۶٬۵۳۳٫۱ کیلومتر مربع و بلندترین رودخانه آن، کال شور خارتوران است.
جغرافیا ویرایش
حوضهٔ کویر مرکزی با مساحت ۲۲۶٬۵۳۳٫۱ کیلومتر مربع بزرگترین زیرمجموعهٔ حوضهٔ فلات مرکزی است[۱] و شامل رودها و مسیل‌هایی است که وارد دشت کویر می‌شوند. بخش عمدهٔ آن در استان‌های سمنان و خراسان رضوی قرار دارد. بخش‌هایی از استان‌های تهران، اصفهان، یزد، خراسان جنوبی و خراسان شمالی نیز جزء این حوضه هستند.[۲] محدودهٔ شمالی آن، کوه‌های البرز و ادامهٔ آن بینالود است. کوه‌های کم‌ارتفاع بقیهٔ مرز حوضه را شکل می‌دهند. در مجموع ۳۵٪ سطح آن مناطق کوهستانی و ۶۵٪ باقیمانده، کوهپایه‌ها، دشت‌ها و کویرها هستند.[۳] بلندترین نقطهٔ حوضه، به ارتفاع ۴۰۳۶ در نزدیکی فیروزکوه و پست‌ترین نقطهٔ آن، به ارتفاع ۶۴۵ متر در دشت کویر قرار دارند.[۴] میانگین بارندگی سالانه در حوضهٔ کویر مرکزی ۱۴۵ میلیمتر است.[۵] سطح بزرگی در جنوب و غرب این حوضه، کاملاً بیابانی و شوره‌زار است[۶] و بارندگی سالانه در مرکز حوضه به ۵۰ میلیمتر نمی‌رسد.
در شرق حوضه، کویر نمک در نزدیکی بردسکن قرار دارد که آبراهه‌های منتهی به آن (مهم‌ترین آنها کال شور تربت حیدریه و کال نمک بشرویه) عمدتاً شور و غیرقابل استفاده هستند. در شمال شرقی حوضه، رودهایی از کوه‌های بینالود و آلاداغ سرچشمه می‌گیرند که در نهایت، به کال شور خارتوران می‌ریزند. این کال، بلندترین رود حوضه و رودی دائمی است که آب آن در دشت کویر فرومی‌رود. در شمال حوضه، کویر حاج علی‌قلی (کویر دامغان) مسیل‌های منطقهٔ دامغان و شاهرود (دو رود عمدهٔ آن رود چشمه علی و کال سیاه) را به خود جذب می‌کند. در غرب آن، رودهای سرچشمه گرفته از دامنه‌های جنوبی البرز در غرب سمنان و شرق تهران به هم می‌پیوندند و حبله‌رود را شکل می‌دهند. این رود دائمی است و به حاشیهٔ کویر منتهی می‌شود.[۷] کال شور درونه نیز مهم‌ترین مسیل جنوب حوضه است که وارد دشت دستگردان می‌شود.
زیرحوضه‌ها ویرایش
برپایهٔ دستور العمل تقسیم‌بندی حوضه‌های ایران، حوضهٔ آبریز کویر مرکزی به ۹ زیرحوضهٔ درجه ۳، ۳۰ زیرحوضهٔ درجه ۴، ۴۲ زیرحوضهٔ درجه ۵، ۴۹ زیرحوضهٔ درجه ۶ و ۱۰ زیرحوضهٔ درجه ۷ تقسیم می‌شود:[۸]
| کد | نام اختصاری زیرحوضه |
مساحت کیلومتر مربع |
تعداد زیرحوضه‌ها | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| درجه ۴ | درجه ۵ | درجه ۶ | درجه ۷ | |||
| ۴۷۱ | حبله‌رود و شورآب سمنان | ۲۷٬۴۶۶٫۵ | ۵ | ۱۵ | ۵ | - |
| ۴۷۲ | کویر مرکزی غربی | ۳۱٬۵۳۴٫۸ | ۵ | - | - | - |
| ۴۷۳ | دشت کویر مرکزی شرقی | ۲۱٬۹۹۸٫۷ | ۴ | - | - | - |
| ۴۷۴ | کال درونه - دستگردان | ۱۶٬۳۸۳٫۹ | ۲ | ۴ | - | - |
| ۴۷۵ | کویر نمک - بردسکن | ۳۴٬۱۸۱٫۲ | ۵ | ۱۰ | ۱۷ | ۲ |
| ۴۷۶ | کال شور خارتوران و ترود | ۷۶٬۸۸۲٫۱ | ۴ | ۶ | ۲۲ | ۸ |
| ۴۷۷ | کویر دامغان | ۱۸٬۰۸۵٫۹ | ۵ | ۷ | ۵ | - |
| مجموع | ۲۲۶٬۵۳۳٫۱ | ۳۰ | ۴۲ | ۴۹ | ۱۰ | |
افزون بر این، این حوضه به ۵۰ محدودهٔ مطالعاتی تقسیم شده است. بزرگترین محدودهٔ مطالعاتی دشت کویر (کد ۴۷۰۱) با مساحت ۴۲٬۲۳۵٫۶ کیلومتر مربع و کوچکترین محدوده، هومند - آبسرد (کد ۴۷۰۹) با مساحت ۵۶۶٫۷ کیلومتر مربع هستند.[۹]
پانویس ویرایش
- ↑ دستورالعمل تقسیم‌بندی، ۷.
- ↑ مهندسین مشاور یکم، گزارش تلفیقی حوضه آبریز، ۱۰-۲.
- ↑ سالنامه آماری آب کشور، ۱۸.
- ↑ مهندسین مشاور یکم، گزارش تلفیقی حوضه آبریز، ۲-۲.
- ↑ سالنامه آماری آب کشور، ۳۶.
- ↑ مهندسین مشاور یکم، گزارش تلفیقی حوضه آبریز، ۱۲-۳.
- ↑ افشین، یدالله (۱۳۷۳). رودهای ایران. ج. ۲. وزارت نیرو - مهندسین مشاور جاماب. صص. ۳۳۵–۳۳۷.
- ↑ دستورالعمل تقسیم‌بندی، ۱۰۴–۱۰۸.
- ↑ دستورالعمل تقسیم‌بندی، ۱۰۹–۱۱۳.
منابع ویرایش
- دستور العمل تقسیم بندی و کدگذاری حوضه‌های آبریز و محدوده‌های مطالعاتی در سطح کشور (PDF). معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی - وزارت نیرو. ۱۳۹۱.
- سالنامه آماری آب کشور ۹۱–۱۳۹۰. دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو. ۱۳۹۴.
- مهندسین مشاور یکم (۱۳۹۴). گزارش تلفیق مطالعات و تهیه و تنظیم برنامه‌های حوضه آبریز کویر مرکزی. دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفا.