درگاه:ادبیات فارسی/ردهها و موضوعات/درونمایهها/۲
مرثیه و مدیحه: بخش بزرگی از ادبیات فارسی را مرثیهها و مدیحهها در بر میگیرند. مرثیه شعری است که در سوگ شخصی گفته شود و مدیحه نیز به شعری اطلاق میشود که در ستایش یا بزرگنمایی شخصی خاص خواه زنده و خواه درگذشته سروده شدهباشد. قالب شعری در این طرز معمولا قصیدهاست هرچند در سایر قوالب بویژه مثنوی و غزل نیز مدح دیده میشود. مدح معمولا معطوف بزرگان دین، شاهان و ملازمان با نفوذ دربار میشد که شاعران درباری بخصوص از دورههای سامانی و غزنوی جهت امرار معاش و کسب درآمد در دربار شاهان به آن میپرداختهاند. قالب مداحی قصیده بوده و بزرگترین مدیحه سرایان نخستین فارسی در دوره غزنوی میزیستهاند که از میان آنان میتوان به عنصری، عسجدی، فرخی سیستانی، منوچهری دامغانی و مسعود سعد سلمان اشاره نمود. با این وجود پیش از اینان شاعرانی مانند رودکی نیز در دربار سامانیان شعر مدح سروده بودند اما تفاوت رودکی با ایشان از این جهت بود که در اشعار رودکی بیش از آنکه مدح دیده شود بیان داستان و عقاید بود و گاهی با احترام به شاه یا بزرگی نام وی با ابیاتی معدود در پایان قصیده میآمد. اینگونه مداحی که بعدها میان غزلسرایان بنامی همچون حافظ شیرازی، سیف فرغانی، خواجوی کرمانی نیز بکار رگفته شد بیش از آنکه مدح باشد شعری بود که گاهی نام بزرگی در آن آمده بود. هر چند محتوای شعر به او چندان مربوط نباشد. در مثنویها نیز در اشعار فردوسی، نظامی گنجوی و فخرالدین اسعد گرگانی مجموعه آثار با ذکر ابیاتی در مدح یکی از بزرگان به نام او نوشته و به او تقدیم شدهاست. از شاعرانی که پس از دوره غزنوی در ادبیات مدیحه فعال بودند به انوری، خاقانی، معزی نیشابوری و کمال الدین اسماعیل را میتوان نام برد. پس از استقرار حکومت صفوی در ایران توجه مدیحهسرایی کاهش یافت و شاعران مدیحه سرا بیشتر به هندوستان و ممالک عثمانی مهاجرت نمودند. در همین دوره مدح مذهبی در ایران رایج شد که محتشم کاشانی از مهمترین مدیحهسرایان آن دوره بشمار میرود. کسایی مروزی را نخستین مدیحهسرای مذهبی در تاریخ ادبیات فارسی میدانند.