سلیم یکم

سلطان سلیم شاه اول یا سلطان سلیم (ترکی عثمانی: سلیم أول؛ ۱۰ اکتبر ۱۴۷۰ – ۲۲ سپتامبر ۱۵۲۰) ملقب به سلیم ثابت‌قدم یا سلیم سهمناک، از ۱۵۱۲ تا ۱۵۲۰ سلطان امپراتوری عثمانی بود. او سومین پسر بایزید دوم از همسرش گلبهار خاتون بود. سلیم پس از کشتن ولیعهد و برادر دیگرش، پدرش را به دنبال کودتایی از سلطنت خلع کرد و در سال ۱۵۱۲ به‌جای پدرش سلطان امپراتوری عثمانی شد و تا پایان سلطنت هشت ساله خود، وسعت قلمرو عثمانی را بسیار گسترش داد.

سلیم یکم
خادم الحرمین الشریفین
مینیاتور سدهٔ شانزدهم از سلیم یکم اثر نقاش عثمان
سلطان امپراتوری عثمانی (پادشاه)
سلطنت	۲۴ آوریل ۱۵۱۲ – ۲۲ سپتامبر ۱۵۲۰
پیشین	بایزید دوم
جانشین	سلیمان یکم
خلیفه عثمانی (امیرالمؤمنین)
سلطنت	۲۲ ژانویه ۱۵۱۷ – ۲۲ سپتامبر ۱۵۲۰
پیشین	متوکل سوم (خلیفهٔ عباسی)
جانشین	سلیمان یکم
شاهزادهٔ فرماندار طرابزون
سلطنت	۱۴۸۷–۱۵۱۰
زاده	۱۰ اکتبر ۱۴۷۰ آماسیه، امپراتوری عثمانی
درگذشته	۲۲ سپتامبر ۱۵۲۰ (۴۹ سال) چورلو، امپراتوری عثمانی
آرامگاه	مسجد یاوز سلیم، فاتح، استانبول، ترکیه
همسران	حفصه سلطان عایشه خاتون
فرزند(ان) جزئیات	سلیمان یکم اویس پاشا خدیجه سلطان بیخان سلطان شاه سلطان حفصه سلطان فاطمه سلطان
نام کامل سلطان سلیم شاه بن بایزید خان
دودمان	عثمانی
پدر	بایزید دوم
مادر	گلبهار خاتون
طغرا

سلطنت او علی‌رغم اینکه تنها هشت سال طول کشید، به دلیل گسترش عظیم امپراتوری، به ویژه فتوحات او بین سال‌های ۱۵۱۶ و ۱۵۱۷ بر کل سلطنت ممالیک مصر، قابل توجه است. در آستانه مرگ او در سال ۱۵۲۰، امپراتوری عثمانی حدود ۳٫۴ میلیون کیلومتر مربع (۱٫۳ میلیون مایل مربع) وسعت داشت که در طول سلطنت سلیم هفتاد درصد رشد کرده بود.

دوران شاهزادگی

شاهزاده سلیم درسن ۱۱ سالگی به فرمان پدرش به ترابزون رفت و تا سال ۱۵۱۰ فرماندار ترابزون بود. او در سال ۱۴۹۳ میلادی با حفصه خاتون، دختر منیلی گیرای خان کریمه ازدواج کرد و در سال ۱۴۹۴ پسرشان شاهزاده سلیمان به دنیا آمد. سلیم در سال ۱۵۱۰ مادرش را از دست داد. سلیم برخلاف برادر بزرگترش که خویی نرم داشت و از جنگ دوری می‌جست؛ جنگ جو و شجاع بود به همین دلیل سپاه ینی‌چری به طرفداری از وی پرداختند و خواستار سلطنت سلیم شدند و او در سال ۱۵۱۱ علیه پدر و برادرش شورش کرد، او سرانجام در سال ۱۵۱۲ برادرش شاهزاده احمد را شکست داد سپس وارد استانبول شد و پدرش را از سلطنت خلع کرد و خود جانشین او شد، سلیم بعد از به حکومت رسیدن به جنگ با شاهزاده کورکود، برادر دیگر خود پرداخت و در سال ۱۵۱۳ او را شکست داد و پسر خود، شاهزاده سلیمان را به حکمرانی مانیسا منسوب کرد.

سلطنت

سلیم در آغاز حکومت خود قصد گسترش حکومت داشت، اما در ابتدا باید تشکیلات داخلی‌اش را سازماندهی می‌کرد به‌همین دلیل به تقویت ینی‌چری‌ها پرداخت سپس برای اینکه خطری از جانب اروپا او را تهدید نکند با دولت ونیز و مجارستان پیمان تجاری بست سپس به سمت ایران لشکر کشی کرد و با شکست حکومت صفوی در جنگ چالدران توانست بخشی از سرزمین عراق و بخش کمابیش بزرگی از کردستان را به قلمرو خود اضافه کند سپس به سمت شام لشکر کشید و با تصرف شام در سال ۱۵۱۴ به‌سمت مصر روانه شد و در سال ۱۵۱۷ طی جنگ‌هایی مصر را نیز تصرف کرد و به حکومت سلطنت ممالیک پایان داد. سلطان سلیم با پایان دادن به تصرفاتش، خود را حاکم مطلق جهان اسلام می‌دانست و اولین سلطان امپراتوری عثمانی بود که خود را "خلیفه مسلمین" خواند.

توجه به فرهنگ و ادب

نگاره‌ای از سلطان سلیم شاه

سلطان سلیم شاه عثمانی دوستدار زبان و ادبیات فارسی و فرهنگ ایرانی بود. انتقال خیل عظیمی از هنرمندان و شاعران و ادیبان و صنعتگران ایرانی از تبریز به استانبول جزو جلوه‌های همین علاقه بوده است؛ او با این کار جریان‌های فرهنگی و هنری ایرانی پرشماری در عثمانی پایه‌گذاری کرد. برخورد بدون خشونت سلطان سلیم با مردم تبریز نیز حاکی از احترام و علاقۀ وافر او به ایران و مردم آن بوده است. سلیم به شاهنامۀ فردوسی و تاریخ ایران بسیار علاقه‌مند بود و مطالعات زیادی در آثار و منابع تاریخی و ادبی فارسی داشت؛ به‌حدی که تاجی شبیه تاج شاهنشاهان ساسانی ساخته بود و بر سر می‌نهاد و باور داشت که یک پادشاه باید تاجی مانند شاهنشاهان باستانی ایران بر سر داشته باشد. سلیم پادشاهی شاعر، عارف، عالم و فیلسوف بود. زبان ادبی و شعری او پارسی با تخلص «سلیم» و «سلیمی» است و ازاین‌رو بیش از یک یا چند بیت ترکی نسروده است. سلیم اشعار نغز و زیبای بسیاری به پارسی سروده است و به‌عنوان شاعری توانا جزو پارسی‌سرایان زبردست و برجسته به شمار می‌رود. دیوان اشعار فارسی سلطان سلیم شاه عثمانی به تصحیح عبدالحسین اسماعیل‌نسب، در سال ۱۳۸۶ توسط انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی در تهران منتشر شد.

جنگ با صفویان

سلطان سلیم یکم که شیعیان را مشرک می‌دانست و خود را نیز خلیفه همه مسلمانان جهان می‌خواند، به قصد اشغال کامل ایران صفوی با لشکری عظیم به این کشور لشکرکشی کرد. شاه اسماعیل یکم به قصد دفع حمله عثمانیان که پس از فتح دیاربکر مستقیم راه تبریز را در پیش گرفته بودند، با گردآوردن نزدیک ۴۰ هزار سرباز در برابر ۲۰۰ هزار سپاه عثمانی به غرب لشکر کشید و به رغم کمبود نیرو و استفاده سپاه مهاجم از توپخانه، در نبرد چالدران (۸۹۳ ه‍.ق) دلیرانه جنگید ولی سپاه ایران شکست خورد و از بین رفت. کشته‌شدگان سپاه ایران که ۲۷ هزار تن تخمین زده شده‌اند در شهر اردبیل در کنار آرامگاه شیخ صفی‌الدین به خاک سپرده شدند. شایان ذکر است که مطابق شواهد تاریخی، سلیم علاقه و ارادت خاصی به ایران داشته و آن را سرزمینی مقدس می‌پنداشته و هنگام مخاطب قرار دادن سربازان خود، از آنان می‌خواهد که آهسته قدم بردارند، زیرا ایران سرزمین بزرگان است. ترکان عثمانی در این جنگ بخش نسبتاً بزرگی از کردستان را به اشغال خود درآوردند. اشغال بخش‌هایی از آذربایجان توسط عثمانی تا زمان شاه عباس اول ادامه داشت.

او در اشعار خود به شکست ایرانیان و فتح مصر اشاره دارد و می‌گوید:

لشکر از تخت ستانبول سوی ایران ساختم		سرخ سر را غرقه خون ملامت ساختم
شد غلام همتم از جان و دل والی مصر		تا لوای خسروی بر نه فلک افراختم

خانواده

همسران

• حفصه خاتون، (۱۴۷۷ بوسفر – ۱۹ مارس ۱۵۳۴ استانبول، در مقبره حفصه سلطان در مسجد سلطان سلیم دفن شد)
• عایشه خاتون، (۱۵۷۶ کریمه – ۱۵۳۹ استانبول، در مسجد سلطان سلیم دفن شد) دختر منکلی گیرای خان کریمه بود.

پسران

• سلیمان یکم (۶ نوامبر ۱۴۹۴ ترابزون – ۶ سپتامبر ۱۵۶۶ سیگت‌وار، در مقبره سلیمان یکم در مسجد سلیمانیه دفن شد) پسر حفصه سلطان

دختران

• گوهرخان سلطان، (در مقبره سلیم یکم در مسجد یاوز سلیم دفن شد) درسال ۱۵۰۹ با سلطانزاده اسفندیار‌اوغلو محمد پاشا ازدواج کرد.
• خدیجه سلطان، (ترابزون ۱۴۹۶ – ۱۵۴۵ استانبول، در مقبره سلیم یکم در مسجد یاوز سلیم دفن شد) در سال ۱۵۱۱ با اسکندر پاشا و در سال ۱۵۱۷ با چوبان مصطفی پاشا ازدواج کرد.
• حفصه سلطان، (ترابزون – ۱۰ ژوئیه ۱۵۳۸ استانبول، در مقبره سلیم یکم در مسجد یاوز سلیم دفن شد) در سال ۱۵۱۱ با داماد احمد پاشا و درسال ۱۵۲۲ با مصطفی پاشا ازدواج کرد.
• بیخان سلطان، (ترابزون – ۱۵۵۷ استانبول، در مقبره سلیم یکم در مسجد یاوز سلیم دفن شد) در سال ۱۵۲۱ با فرهاد پاشا و در سال ۱۵۲۶ با محمد پاشا ازدواج کرد.
• فاطمه سلطان، (ترابزون – ۱۵۷۰ استانبول، در مقبره قره احمد پاشا دفن شد) در سال ۱۵۲۳ با مصطفی پاشا و در سال ۱۵۳۲ با قره احمد پاشا ازدواج کرد.
• شاه سلطان، (ترابزون – ۱۵۷۲ استانبول، در مقبره سلیم یکم در مسجد یاوز سلیم دفن شد) در سال ۱۵۲۳ با لطفی پاشا و در سال ۱۵۵۱ با شیخ مرکز افندی ازدواج کرد.

نگارخانه

• 
  یاوُز سلطان سلیم
• 
  نگاره‌ای از سلیم یکم
• 
  مراسم جلوس سلطان سلیم اول، سال ۱۵۱۲
• 
  پرتره‌ای از سلیم اول
• 
  مینیاتوری از جنگ ما بین سلطان سلیم اول و برادرش، شاهزاده احمد
• 
  نگاره‌ای از جنگ چالدران، کاخ چهلستون، اصفهان
• 
  مینیاتوری از جنگ چالدران
• 
  مینیاتوری از سلطان سلیم خان در بستر مرگ
• 
  مسجد یاوُز سلیم به دستور سلطان سلیم اول در فاتح، استانبول ساخته شد.
• 
  مقبره سلیم یکم، مسجد یاوُز سلیم، استانبول، ترکیه
• 
  امپراتوری عثمانی در پایان سلطنت یاوُز سلیم

منابع

• ریاحی، محمدامین (۱۳۶۹). زبان و ادب فارسی در قلمرو عثمانی. تهران: پاژنگ.
• «جنگ‌های ایران و عثمانی». روزنامهٔ شرق. دریافت‌شده در ۴ شهریور ۱۳۸۶.
• سیوری، راجر (۱۳۹۱). ایران عصر صفویه. ترجمهٔ کامبیز عزیزی. تهران: نشر مرکز.
• کتاب تاریخ عثمانی، نوشتهٔ سبحان پاکپور