شهرستان شیروان

یکی از شهرستان‌های استان خراسان شمالی

شهرستان شیروان یکی از شهرستان‌های استان خراسان شمالی در شمال شرق ایران است. جمعیت این شهر در سال ۱۳۹۷، ۱۵۹٬۹۵۰ نفر بوده‌است. شهرستان شیروان ۳۷۸۹ کیلومتر مربع وسعت دارد. ترک‌ها و کرمانج‌ها ساکنین اصلی این شهرستان هستند.

شهرستان شیروان
اطلاعات کلی
کشور ایران
استانخراسان شمالی
مرکز شهرستانشیروان
سایر شهرهاشیروان، لوجلی، زیارت، قوشخانه، خانلق
بخش‌هامرکزی، سرحد، قوشخانه
سال تأسیس۱۳۳۹
اداره
فرماندارامین رضا مرآتی
مردم
مذهبشیعه
جغرافیای طبیعی
مساحت۳۷۸۹ کیلومتر مربع کیلومتر مربع
داده‌های دیگر
پیش‌شمارهٔ تلفن۰۵۸

شیروان مرکز شهرستان شیروان و دومین شهر بزرگ و مهم استان خراسان شمالی است. جمعیت این شهر در سرشماری سال ۱۳۸۵ مرکز آمار ایران برابر با ۸۲٬۷۹۰ نفر بوده‌است که این جمعیت شامل ۲۰٬۸۷۸ خانوار می‌شود.

جغرافیا ویرایش

 
کوهستانی در شهرستان شیروان و نزدیکی مرز ترکمنستان
 
روستای بلقان سفلی در شهرستان شیروان

شهرستان شیروان ۳۷۸۹ کیلومتر مربع وسعت دارد و از شمال به کشور ترکمنستان، از جنوب به شهرستان اسفراین، از شرق به شهرستان فاروج و از غرب به شهرستان بجنورد محدود می‌شود.

مرکز آن شهر شیروان است. شیروان از شهرهای مرتفع استان خراسان شمالی است که در درهٔ رود مرزی اترک مابین کوه‌های کپه‌داغ و آلاداغ جای گرفته‌است. شیروان دارای آب و هوای نسبتاً سرد در زمستان و گرم و معتدل در تابستان می‌باشد. این شهرستان در سال ۱۳۸۵، تعداد ۱۶۴ هزار نفر جمعیت داشته‌است.[۱]

آبشار اسطرخی ویرایش

آبشار اسطرخی از بلندترین آبشارهای منطقهٔ شیروان است. طول این آبشار به ۲۰ متر می‌رسد.[۲] این آبشار در ۴۰ کیلومتری جنوب شهر شیروان، در دامنه‌های شمالی رشته‌کوه شاه‌جهان قرار دارد. در مسیر دسترسی به این آبشار، غار گلیان نیز از جاذبه‌های طبیعی این منطقه محسوب می‌شود.[۳] در حد فاصل سرچشمه و آبشار اسطرخی تک درخت کهن و تنومندی از نوع سرو کوهی وجود دارد که سن آن به ۶۰۰ سال می‌رسد.[۴]

تقسیمات کشوری ویرایش

شهرستان شیروان به سه بخش (بخش مرکزی، بخش سرحد، بخش قوشخانه) تقسیم می‌شود.

شهرها: شیروان، زیارت

شهرها: لوجلی

شهرها: قوشخانه

پیشینه ویرایش

در ایران معمولاً شهرها و آبادی‌های قدیم را به پهلوانان و شهریاران نسبت می‌دهند، مثلاً بجنورد را به بیژن و شیروان را به انوشیروان نسبت می‌دهند. نام شيروان منسوب به نقش شيری است كه شكل و شمايل آن در دامنه شمالی كوه آغزی‌قاپاقلی كه در امتداد شرقی كوه قراول چینگه قرار دارد مشاهده می‌گردد. اين دو كوه در نزديكی و جنوب شهر شيروان واقع و كلاً به "شير كوه" نيز معروف شده پاست. سنگهای تشكيل دهنده شكل شير با ديگر سنگهای كوه آغزی‌قاپاقلی، از نظر جنس، نوع و رنگ متفاوت است و هر بيننده‌ای اين وجه تمايز « شكل شير » را به وضوح مشاهده می‌كند.


همچنین نام شیروان منسوب به شیربانانی بوده که در قرون گذشته در جنگل‌های منطقه شیروان به شکار و نگهداری شیر اشتغال داشته‌اند.

شیروان روزگاری پایتخت قوم پارت بوده‌است. دیاکونوف محقق و نویسنده روسی معتقد است اولین امپراتوری مقتدر پارتها به‌نام کوشانیان در شیروان به‌وجود آمده‌است. ایزدو خاراکسی و استرابون از مورخین و جغرافی‌دانان یونان محل زندگی و حکومت امپراتوری پارت را در درّه رود اترک در شیروان ذکر کرده‌اند.

شیروان در زمان اشکانیان در زمره قلمرو آنان قرار داشته و وجود گورهای زرتشتی و آثار تاریخی در نقاط گوناگون ناحیه شیروان، نه‌تنها بر شناخت رویدادهای تاریخی شیروان در پیش از تاریخ کمک می‌نماید، بلکه آبادی و اهمیت این شهر را در آن زمان نشان می‌دهد. شهرهای خراسان، از جمله شیروان، بین سال‌های ۳۱ و ۳۲ هـ. ق، در روزگار خلافت عثمان، به‌دست مسلمانان افتاد. در زمان حکومت طاهریان، صفاریان و سامانیان، شیروان یکی از آبادی‌های پرجمعیت و آباد بوده‌است. سلطان محمود غزنوی در بازگشت از هندوستان از مسیر راه مشهد - شیروان، یک شبانه‌روز در روستاهای دهستان گلیان اردو زده‌است؛ به‌طوری که این محل را تخت سلطان محمود نیز می‌نامند. مغولان در ۶۱۸ هـ. ق، شهرهای خراسان، از جمله شیروان را گشودند و به کشتار و چپاول پرداختند. شیروان در ۸۷۴ هـ. ق، به دست تیمور لنگ افتاد. هم‌اکنون مقبره‌ای نیز منسوب به تیمور لنگ، واقع در روستای زیارت وجود دارد. شیروان در زمان صفویه از اعتبار و اهمیت ویژه‌ای برخوردار شد و در زمان شاه عباس بزرگ بیش از چهل‌هزار خانوار از کردهای جنگجو عمدتاً از نواحی شرقی آناتولی به این ناحیه کوچ کرده و در اینجا مستقر شدند. شاه عباس صفوی چند بار، از جمله در ۱۰۰۷ هـ. ق، به خراسان که مورد تاخت و تاز مردمان گوناگون بود و همچنین به شیروان سفر کرده‌است. نادرشاه افشار در ۲۴ شوال ۱۱۴۸ هـ. ق، به پادشاهی رسید و رضاقلی میرزا، پسرش را فرمانروای خراسان از جمله شیروان کرد. شیروان یکی از شهرهای مهم در دوره نادرشاه افشار به‌حساب می‌آمده‌است.

در ۱۲۱۰ هـ. ق، آقامحمدخان قاجار هنگام رفتن به مشهد، از شیروان گذشت و امیر گونه خان، حاکم شیروان نسبت به وی اعلام وفاداری کرد. در روزگار محمد شاه قاجار، شیروان یکی از نواحی مهم درگیری‌های حاکمان محلی بود. ناصرالدین شاه قاجار، دو بار در سال‌های ۱۲۸۴ و ۱۳۰۰ هـ. ق، به خراسان سفر و از شیروان نیز دیدن کرد.

زبان رایج در شهر شیروان ترکی خراسانی و کردی کرمانجی است.[۱] بومی‌ترین و قدیمی‌ترین زبان شهر شیروان، ترکی بوده‌ است. همچنین زبان تاتی هم امروزه در بسیاری از روستاهای پیرامون شیروان مانند برزل‌آباد، برزلی و دهستان گلیان رواج دارد.[۵]

در بعضی از قباله‌ها و اسناد قدیمی، بجنورد، مانه و سملقان و حتی اسفراین را از توابع جلیان (گلیان) شیروان عنوان کرده‌اند (مطلع‌الشمس).[۶]

اقوام، فرهنگ و آثار تاریخی ویرایش

اقوام کردهای کرمانج در کنار بومیان منطقه نیز در شیروان ساکن هستند.[۷][۸]

  • چهارطاقی تیموری
  • تپه ارگ باستانی متعلق به دوران ساسانیان
  • غارهای دستکند «هنامه» از اولین نمونه‌های خانه‌های انسان‌های اولیه
  • گمرک‌تپه برزل‌آباد تا روستاهای قوچان
  • قلعه سارار (اسرار) مشهدطرقی (۱۸ کیلومتری جنوب غرب شیروان)

مکان‌های زیارتی و تفریحی ویرایش

 
امامزاده قاسم الحسینی روستای فجرآباد ارسال از علی اکبرزاده

حمام روستای پیرشهید

ورزش‌های محبوب ویرایش

  • کشتی چوخه: کشتی برای ایرانیان نه یک مبارزه برای غلبه بلکه تلاش و ورزش بدنی بوده که همراه با شهامت و شجاعت بوده‌است ونام پهلوان برای مردم ارزش فرهنگی ممتازی داشته‌است. نام این کشتی قبلاً کشنی کردی بوده که در فصل‌هایی به‌خصوص زمستان و بهار و مراسمی خاص از جمله عروسی انجام می‌شده و در چند دهه اخیر به لحاظ لباس چوخا که هنگام کشتی به تن می‌کنند به مرور نام آن به کشتی چوخه تغییر پیدا کرده‌است. مسابقات این ورزش در سال ۱۳۴۲ برای اولین بار با حمایت «منوچهر لطیف» در شهر شیروان برگزار شد. همچنین عیسی خان پهلوان اوغازعلی اکبر پهلوان بوده‌اند.

غذاهای محلی ویرایش

دانشگاه‌ها ویرایش

جستارهای وابسته ویرایش

منابع ویرایش

  1. «نتایج سرشماری ایران در سال ۱۳۸۵». درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۱ آبان ۱۳۹۲.
  2. اسکندری، مجید(۱۳۸۹)، آبشارهای ایران، تهران: انتشارات ایران‌شناسی، ۱۳۸۹، ص۱۲۱.
  3. آبشارهای ایران، ص ۱۲۱.
  4. «آبشار اسطرخی (۱۳۹۹)|تمام اطلاعات موردنیاز سفر به این جاذبه». gardeshgari724.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۲۴.
  5. «پژوهشی در گویش تاتی شمال خراسان». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ مه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱ فوریه ۲۰۱۶.
  6. http://www.irna.ir/fa/News/80593376/فرهنگی/روستای_ˈگلیان_شیروان_پذیرای_شمار_بسیاری_از_گردشگران_است
  7. «خراسان شمالی از یک نگاه». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ فوریه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۱ فوریه ۲۰۱۶.
  8. «زبان تاتی در خراسان». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۰ مه ۲۰۱۷.

پیوند به بیرون ویرایش