گویش و لهجه‌های زبان کردی

زبان کردی که در چهار کشور ایران، عراق، سوریه و ترکیه گویشوران زیادی دارد به گویش‌ها و لهجه‌های زیر تکلم می‌شود.

دسته‌بندی زبان کردی از نگاه زبان شناسان مختلف

دسته‌بندی لهجه‌های زبان کردی از نگاه زبان شناسان کرد و اروپایی

M. Izady مهرداد ایزدی ۱۹۹۲	Hassanpour امیرحسن پور ۱۹۸۹	MacKenzie مکنزی ۱۹۸۱	J. Nebez جمال نبز ۱۹۷۶	Zebíhí زبیحی ۱۹۶۷
North Kurmânji کرمانجی شمالی	Kurmanci کرمانجی	Northern Group گروه شمالی	North Kirmanci کرمانجی شمالی	Northern Group گروه شمالی
South Kurmânji کرمانجی جنوبی	Sorani سورانی	Central Group گروه مرکزی	Middle Kirmanci کرمانجی میانی	Central Group گروه مرکزی
Dimili دیملی	Hawrami هورامی	Goraní / Zazai زازا گوران	Hawrami/ Dimili هورامی-دیملی
Gurâni گورانی	Kirmashani کرمانشاهی	Southern Group گروه جنوبی	South Kirmanci کرمانجی جنوبی	Southern Group گروه جنوبی

گویش‌ها

'گویشهای زبان کُردی کدامند.' اگر به حوزهٔ گسترش و قلمرو زبان کُردی دقت کنیم، از نظر شیوهٔ گفتگو و سخن گفتن به سه منطقهٔ جداگانه برخواهیم خورد.

1. از کرانهٔ دریاچهٔ ارومیه ودقیقا از حد فاصل مناطق "دیزه دولی" و "سیندوس" خط بریده‌ای را آغاز و پس از عبور از پشت "اشنویه" آن را به شمال "رواندز" متصل می‌کنیم، و پس از آن به سمت مغرب، تا رسیدن به "اکیری"، "دهوک"، "زاخو" و "شینگار" وعبور از حد واسط "قمیشلی" و"حسکه" امتداد می‌دهیم، و پس از گذشتن از جنوب"دربازیه " مستقیما به "آفرین" و "کوه کورمانجایً وصل می‌کنیم.
2. همچنین با خط بریده‌ای از ناحیهٔ غرب «همدان» آغاز و پس از گذشتن از ناحیهٔ شمال «کرمانشاه» آن را تا کرانهٔ دجله امتداد می‌دهیم.

این دو خط بریده همهٔ مناطقی را که در آن‌ها به زبان کُردی تکلم می‌شود به سه بخش تقسیم می‌کند که در هر بخش آن یکی از گویشهای زبان کُردی مسلط است.

1. ' گویش شمالی': در شمال خط یکم واقع و این زیر گویشها را در بر می‌گیرد؛ هرکی، دری (با فارسی دری اشتباه نشود) شکاک، جلالی (بایزیدی)، پهله ای، هکاری، بوتی، جزیری، په آفرینی، دمبلی، بادینی.
2. 'گویش میانی': در جنوب خط اول و شمال خط دوم واقع و با خطی پررنگ مشخص می‌شود که به آن سورانی می‌گویند. اما در حقیقت سورانی زیر گویشی از گویش میانی است. در این ناحیه این زیر گویش‌ها وجود دارند؛ مکریانی،سقزی، سورانی، سلیمانی، جافی، سنندجی، گروسی، و…
3. 'گویش جنوبی': درجنوب خط دوم گویش جنوبی (پایینی) گویش مسلط است که این زیر گویشها را دربر می‌گیرد؛ کرمانشاهی، کلهری، کلیایی، ایلامی، پیروندی و لکی
4. 'کردی گورانی (هورامی) و زازاکی (دملکی)': در حوزهٔ گسترش گویشهای شمالی و میانی زبان کُردی، دومنطقهٔ دوردست تحت نفوذ زبان کُردی وجود دارد که با وجود دوری از یکدیگر، به آسانی می‌توان تشخیص داد که گویشهای آن‌ها از اساس یکی هستند. این دو گویش یکی کردی زازاکی (که دملکی هم گفته می‌شود) و پیش از محدودهٔ شمال و گورانی است؛ و دیگری کردی گورانی و در منطقهٔ میانی است. کردی گورانی بیشتر به نام کردی اورامی شناخته شده‌است. چرا که بزرگترین حوزهٔ گسترش آن منطقهٔ اورامان است. علاوه براین در "ریژاو " و "کنوله" و در میان قبایل "باجلان" و "زنگنه" و "شبک " هم با آن تکلم می‌شود. زازا هم در" پالو"، " کور " و - "چبخچور " در "بیروه" - گسترش یافته‌است.