لکتین

لکتین (انگلیسی: Lectin) پروتئین‌هایی‌اند که به کربوهیدرات‌ها می‌چسبند و به شدت برای گروه مولکولی قندها اختصاصی (با ویژگی زیاد) عمل می‌کنند. لکتین‌ها در شناسایی (recognition) در سطح سلولی و مولکولی نقش دارند و در پدیدهٔ زیست‌شناختی شناسایی (recognition) که شامل شناسایی سلول‌ها، کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌ها است، نقش بازی می‌کند. لکتین (lectin) از نظر لُغوی نباید با لسیتین و لپتین اشتباه شود.

Lateral hemagglutinine

نقش لکتین در گیاه هنوز به طور کامل مشخص نیست.

لکتین‌ها در همه‌جای طبیعت هستند و در بسیاری از غذاها یافت می‌شوند. برای کاهش محتوای لکتین بعضی از مواد غذایی مانند لوبیا و غلات باید پخته یا تخمیر شوند. برخی لکتین‌ها مفید هستند، مانند CLEC11A، که رشد استخوان را تقویت می‌کند، در حالی که برخی دیگر ممکن است سموم قدرتمندی باشند مانند ریسین.

لکتین‌ها ممکن است توسط مونو و یا الیگوساکاریدهای اختصاصی، که در مواد هضم شده غلات، حبوبات، گیاهان شبدر و لبنیات هستند غیرفعال شوند، این اتصال می‌تواند از اتصال آن‌ها به کربوهیدرات‌های موجود در غشای سلولی جلوگیری کند. اختصاصیت (selectivity) لکتین‌ها به این معنی است که آن‌ها برای تجزیه و تحلیل گروه خونی مفید هستند و در تحقیقات صورت گرفته به طور بالقوه می‌تواند در انتقال مقاومت به آفات در گیاهان مهندسی ژنتیک شده استفاده شود.

ریشه‌یابی واژهٔ «لکتین»

ویلیام سی. بوید به تنهایی و سپس با الیزابت شاپلی واژهٔ «لکتین» (lectin) را در سال ۱۹۵۴ از واژهٔ لاتین lego «انتخاب شده» (یا lergere- «برای انتخاب») به دلیل نقش شناسایی یا همون انتخاب کردن به این نام معرفی کردند.

جدول لکتین‌های بزرگ گیاهی
سمبول لکتین	نام لکتین	منبع	موتیف های لیگاند
لکتین‌های متصل شونده به مانوز
ConA	کانکاناوالین آ(بر گرفته از نام انگلیسی یک نوع لوبیا)	یک نوع لوبیا موسوم به لوبیا جکCanavalia-ensiformis	باقی مانده های آلفا-D گلوکزیل و آلفا-D مانوزیل branched α-mannosidic structures (high α-mannose type, or hybrid type and biantennary complex type N-Glycans)
LCH	لکتین عدس	Lens culinaris	Fucosylated core region of bi- and triantennary complex type N-Glycans
GNA	گل برفی	Galanthus nivalis	α 1-3 and α 1-6 linked high mannose structures
لکتین‌های متصل شونده به گالاکتوز\N-استیل گالاکتوز آمین
RCA	Ricin, Ricinus communis Agglutinin, RCA120	Ricinus communis	Galβ1-4GalNAcβ1-R
PNA	آگلونتین بادام زمینی	Arachis hypogaea	Galβ1-3GalNAcα1-Ser/Thr (T-Antigen)
AIL	ژاکلین	Artocarpus integrifolia	(Sia)Galβ1-3GalNAcα1-Ser/Thr (T-Antigen)
VVL	Hairy vetch lectin	Vicia villosa	GalNAcα-Ser/Thr (Tn-Antigen)
لکتین‌های متصل شونده به N-استیل گلوکز آمین
WGA	Wheat Germ Agglutinin, WGA	Triticum vulgaris	GlcNAcβ1-4GlcNAcβ1-4GlcNAc, Neu5Ac (sialic acid)
لکتین‌های متصل شونده به N-استیل نورامینیک اسید
SNA	Elderberry lectin	Sambucus nigra	Neu5Acα2-6Gal(NAc)-R
MAL	Maackia amurensis leukoagglutinin	Maackia amurensis	Neu5Ac/Gcα2,3Galβ1,4Glc(NAc)
MAH	Maackia amurensis hemoagglutinin	Maackia amurensis	Neu5Ac/Gcα2,3Galβ1,3(Neu5Acα2,6)GalNac
لکتین‌های متصل شونده به فوکوز
UEA	Ulex europaeus agglutinin	Ulex europaeus	Fucα1-2Gal-R
AAL	Aleuria aurantia lectin	Aleuria aurantia	Fucα1-2Galβ1-4(Fucα1-3/4)Galβ1-4GlcNAc, R2-GlcNAcβ1-4(Fucα1-6)GlcNAc-R1

نقش لکتین در گیاهان

نقش لکتین در گیاهان (legume lectin) هنوز ناشناخته است. متأسفانه با وجود اطلاعات نسبتاً کاملی که در مورد خصوصیات شیمیایی لکتین‌ها در دست است ( توالی اسید آمینه‌های لکتین‌های متعددی کاملاً شناخته شده‌اند)، نقش و عمل فیزیولوژیکی آن‌ها در گیاهان هنوز مبهم باقی مانده است. فراوان بودن لکتین در بذرها سبب قوت گرفتن احتمال دخالت آن‌ها در بلوغ و جوانه‌زنی بذرها یا خواب اجباری شده‌است. چون لکتین‌ها عمدتاً در بخش‌های پروتئینی ذخیره‌ای بذر نقش متمرکزند، برخی اعتقاد دارند آن‌ها در سازماندهی و تحرک پروتئین‌های ذخیره‌ای بذر نقش دارند. با توجه به نقش بازدارندگی لکتین‌ها در رشد و جوانه‌زنی قارچ‌ها، برخی نیز معتقدند که این ترکیبات در سازوکار دفاعی به ویژه در بذرها نقش دارند.

جستارهای وابسته

• گیرنده شناسایی الگو

منابع

مقدمه ای بر فیزیولوژی گیاهی، ویلیام ج.هاپکینز، جلد اول صفحه 237. ترجمه دکتر علی احمدی، دکتر پرویز احسان زاده، دکترفرهاد جباری ؛ انتشارات دانشگاه تهران

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Lectin». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۵ نوامبر ۲۰۱۴.