مواد رنگزای طبیعی
مواد رنگزای طبیعی دسته‌ای از رنگینه‌هایی با ثبات عالی و متوسط هستند که ریشه گیاهی و حیوانی دارند و بیشتر در رنگرزی سنتی نقش مؤثری دارند.[۱] روناس، اسپرک، نیل، گل بابونه، برگ انگور عسگری، چغندر، پوست پیاز، برگ درخت توت، وسمه، گل رنگ، گل جعفری، برگ انجیر، پوست انار، بلوط، پوست گردو، هلیله، سماق، زعفران، جا شیر و غیره از گیاهانی هستند که در ایران یافت شده و از مواد رنگزای آن‌ها در رنگرزی استفاده می‌شده‌است.[۲][۳][۴]
- وسمه: کشت این گیاه توسط انسان دارای قدمت زیادی‌است. به دلیل داشتن رنگدانه آبی و بنفش از عصاره گیاهی آن برای رنگرزی استفاده می‌کنند.[۵]
- روناس: ماده رنگزای روناس ترکیبی‌است به نام آلیزارین که در ریشه آن قرار گرفته‌است. با کم و زیاد کردن درصد دندانه و نوع آن، از این ماده شیدهای قرمز به دست می‌آید.[۶]
- تمشک: این گیاه بیشتر در مناطق مرطوب و شمال ایران می‌روید و مصرف خوراکی دارد و جوانه‌های گیاه قسمت رنگ زای آن محسوب می‌شوند و در فصل بهار جمع‌آوری می‌گردد و از آن رنگ خاکستری تیره حاصل می‌گردد.[۷]
- اسپرک (ورث): گیاهی‌است که در تمام نقاط ایران یافت می‌شود. با رنگینه آن انواع رنگهای زرد به دست می‌آید مثل طلایی، زرد، زرد طلایی، زرد کدر و شفاف.[۸]
- نیل: ایندیگو یا نیل، برای تهیه شیدهای آبی تا سرمه‌ای استفاده می‌شود. گاهی نیل را در جاشیر، همراه با دندانه می‌جوشانند و رنگ سبز می‌گیرند و با افزودن روناس به آ ن رنگ بنفش می‌سازند. از وسمه نیز رنگ آبی به دست می‌آید.[۹]
- مازو: از مازو در صنعت چرم‌سازی، مرکب سازی، رنگرزی و نیز پزشکی برای درمان سوختگی‌ها بهره می‌برند. مازوها انواع و رنگهای گوناگونی دارند. بهترین مازوها از برخی گونه‌های بلوط (مانند Pedunculate Oak) به دست می‌آید.[۱۰]
- سرخس وحشی: این گیاه بیشتر در مناطق مرطوب و شمال ایران می‌روید و ماده رنگ زایی آن در سر شاخه‌های گیاه یافت می‌شود و از آن رنگ سبز متمایل به زرد و خاکستری به دست می‌آید (رنگ سبز مایل به زرد با رعایت نسبت مواد دندانه بستگی خواهد داشت).[۱۱]
- پیاز: گیاهی یک ساله که مصرف خوراکی دارد و قسمت رنگ زای آن در پوست نازک یافت می‌شود و از آن رنگهای مسی، نارنجی و پوست پیازی حاصل می‌گردد.[۱۲][۱۳]
- پوست انار: مانند اسپرک رنگ زرد تولید می‌کند ولی ثبات آن را ندارد. از گل زعفران، برگ مو (در اراک و مناطق مرکزی ایران)، جاشیر (در فارس) و گندل (در لرستان و کردستان و دیگر مناطق غربی ایران) نیز رنگ زرد و نارنجی به دست می‌آید.[۱۴][۱۵][۱۶]
- پوست گردو: ماده رنگزای موجود در پوست گردو ترکیبی‌است به نام جاگلون که با آن انواع شیدهای قهوه‌ای روشن تا مشکی و خاکستری را می‌توان ایجاد نمود. تنوع این رنگ‌ها بستگی به استفاده از دندانه‌ها و مواد کمکی افزوده شده دارد. از گیاه سماق نیز برای تهیه رنگهای قهوه‌ای استفاده زیادی می‌شود.[۱۷][۱۸]
- جفت: جفت پوسته بین مغز و پوست میوه بلوط است که از آن رنگ بژ به دست می آ ید.[۱۹]
- توت: درخت توت در مناطق معتدل و گرم می‌روید که میوه آن مصرف خوراکی دارد و برگ‌های آن ماده رنگ زایی دارد و میزان رنگ دهی آن کم است و از آن رنگ سبز مغز پسته‌ای حاصل می‌گردد.[۲۰]
- قرمز دانه: بهترین ماده رنگزایی که از حشره‌ای به همین نام تهیه می‌شود. این حشره اغلب بر روی درختان بلوط، سرو، کاج و کاکتوس زندگی می‌کنند. در آسیا، اروپا، آفریقا و آمریکای جنوبی فراوان است. قرمز دانه را خشک کرده و به صورت پودر در آب و اسیدهای معدنی حل می‌کنند. حاصل، رنگ قرمز خوبی‌است که اگر به جای اسید از ماده‌ای قلیایی استفاده شود رنگ بنفش به دست می‌آید و از ترکیب با رنگهای گیاهی، انواع شیدهای رنگی تولید می‌کند. معروفترین قرمز دانه‌ها؛ قرمز دانه نپال و کاسیل (مکزیک) است. نام علمی این رنگ اسید کار منیک است. انواع قرمز دانه عبارتند از: قرمز دانه هندی، لهستانی، مکزیکی، ارمنی، کرم ورمیلو. برای دندانه قرمز دانه از آب زرشک، قره‌قروت و آب انگور استفاده می‌کنند.[۲][۲۱][۲۲][۲۳]
| رنگرزی | ||||||||
| ||||||||
| مواد رنگزا مواد رنگزای طبیعی مواد رنگزای مصنوعی رنگدانه مواد کمکی در رنگرزی
| ||||||||
جستارهای وابسته ویرایش
منابع ویرایش
- ↑ پوراندخت نیرومند (۱۳۸۹)، آموزش هنر قالیبافی، تهران: نشر بازتاب، شابک ۹۶۴-۶۳۹۴-۰۲-۷
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ "رنگرزی با مواد رنگزای طبیعی" (به انگلیسی). باشگاه مهندسان ایران. Archived from the original on 31 March 2014. Retrieved 14 September.
{{cite web}}: Check date values in:|تاریخ بازدید=(help) خطای یادکرد: برچسب<ref>نامعتبر؛ نام «bashgah» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ داود امیری (فروردین ۱۳۸۷)، رنگرزی طبیعی و استخراج رنگدانه از گیاه اسپرک، شباهنگ، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۲۷۳۲-۵۳-۱
- ↑ روفیا توفیقی، گیاهان رنگزا
- ↑ «woad». merriam-webster. دریافت‌شده در ۲۱ تیر ۱۳۹۰.
- ↑ ناصر اوکتایی (۱۳۶۳)، هنر رنگرزی با گیاهان، به کوشش دفتر نشر خودکفایی.، تهران: دفتر نر خودکفایی
- ↑ kate/bob (۳۰ نوامبر ۲۰۱۰). "dyeing with raspberry leaves" (به انگلیسی). www.livinghistory.co.uk. Archived from the original on 9 March 2016. Retrieved 14 July 2011.
- ↑ "Färberwau" (به آلمانی). www.dyeplants.de. Retrieved 14 July 2011.
- ↑ "Indigo" (به انگلیسی). Planet Culture. Archived from the original on 5 August 2011. Retrieved 14 July 2011.
- ↑ "Biotic and abiotic factors affecting the dying back of pedunculate oak Quercus robur L." (به انگلیسی). www.oxfordjournals.org. Retrieved 14 July 2011.
- ↑ شمس‌الله قبادی. «دنیای رنگ‌ها». روزنامه رسالت. دریافت‌شده در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۱.
- ↑ Joan Moshimer. "ONION SKIN DYEING" (به انگلیسی). www.wcushing.com. Archived from the original on 13 April 2012. Retrieved 16 July 2011.
- ↑ By an eHow Contributor. "How to Extract Dye From Onion Skins" (به انگلیسی). www.ehow.com. Retrieved 16 July 2011.
{{cite web}}:|نویسنده=has generic name (help) - ↑ "Natural Dye Extract Pomegranate" (به انگلیسی). www.paradisefibers.net. Retrieved 16 July 2011.
- ↑ "Pomegranate Dye: Gold, Khaki, Greys" (به انگلیسی). www.internationalfleeces.com. Archived from the original on 18 July 2011. Retrieved 16 July 2011.
- ↑ "Pomegranate" (به انگلیسی). /www.amaherbal.com. Archived from the original on 19 July 2011. Retrieved 16 July 2011.
- ↑ "Dyeing with Walnuts" (به انگلیسی). www.graftedwalnuts.co.uk. Archived from the original on 25 June 2011. Retrieved 16 July 2011.
- ↑ Stephanie. "Walnut Dyeing Project" (به انگلیسی). www.blacktaildesign.com. Retrieved 16 July 2011.
- ↑ jennyhoople (۱ نوامبر ۲۰۱۰). "Urban Homesteading - Make Black and Brown Natural Dye from Acorns" (به انگلیسی). Archived from the original on 7 May 2012. Retrieved 16 July 2011.
- ↑ "Mulberry Natural Dye Extract" (به انگلیسی). www.renaissancedyeing.com. Retrieved 16 July 2011.
- ↑ شیرین صوراسرافیل (۱۳۷۸)، رنگهای ایرانی، مؤسسه تحقیقات فرش دستباف، شابک ۹۶۴-۳۵۰-۰۸۲-۹
- ↑ محمد جواد نصیری (۱۳۷۲)، سیری در هنر قالیبافی ایران، تهران: مؤلف
- ↑ «Kimbulian Oriental Rugs». www.usrug.net. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ ژوئن ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۸ تیر ۱۳۹۰.