سبزوار: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
برچسب: واگردانی |
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب‌ها: واگردانی دستی خرابکاری محتمل متن دارای ویکی‌متن نامتناظر |
||
خط ۱:
{{حص-خرابکاری|کوچک=بله}}
{{جعبه اطلاعات شهر ایران
|نام‌رسمی={{نستعلیق|سبزوار}}
|عرض‌جغرافیایی=۳۶٫۲۱
|طول‌جغرافیایی=۵۷٫۶۸
| فتوکلاژ = بله
| تصویر
| photo1a =Mulla Hadi Sabzevari Tomb (ADI3475-05).jpg{{!}}
| photo2a = Historical Mosalla of Sabzevar 2.jpg{{!}}
خط ۳۰:
|زبان=فارسی
|مذهب=شیعه
|مساحت= ۳۷/
|ارتفاع=۹۷۷٫۶ متر
|میانگین‌دما=۱۸۰٫۳ سانتی‌گراد<ref name="salname98"/>
خط ۴۵:
|اندازه نشان‌واره =120px
}}
'''سَبزِوار''' ({{تلفظ|Sabzevar.ogg}}) سومین شهر بزرگ
==
[[پرونده:مناره خسروجرد.jpg|250px|چپ|بندانگشتی| نمایی از بنای تاریخی [[مناره خسروگرد]] (قدمت: سده ۶ هجری قمری)، در حومه جنوبی روستای [[خسروجرد (سبزوار)|خسروجرد]] (در ۵ کیلومتری غرب شهر سبزوار کنونی)؛ پیش از سبزوار، خسروجرد (خسروگرد) مرکز [[بیهق|ولایت بیهق]] بوده‌است.]]
نام قدیم سبزوار، [[بیهق]] است. [[بیهق]] را پیش از اسلام، «بیهه» یا بیهین یا بیهگ (یعنی جای نیکو یا بهترین ناحیه در این منطقه از مشرق [[ایران]] در [[ساسانیان|عصر ساسانی]]) می‌گفته‌اند. «بیهه» که میان [[نیشابور]] در مشرق و [[قومس]] در مغرب، واقع بوده‌است، بر سر [[راه ابریشم]] (از [[چین]] تا [[مدیترانه]]) قرار داشته و به عنوان یکی از مراکز تمدنی ایرانی پیش از اسلام مخصوصاً در عصر [[اشکانیان]] و [[ساسانیان]] آباد بوده‌است که بعدها آن را سبزوار خواندند.<ref name="ReferenceA"/>{{سخ}}
در [[تاریخ بیهق]] آمده‌است: و سبزوار شهری بزرگ شد با انواع درخت میوه‌دار و سایه‌بخش، پس مردمان آن را سابزوار نوشتند و گفتند سبزوار کجنات تجری من تحت‌الانهار.<ref name="ToolAutoGenRef2">{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = بیهقی | نام = ابوالحسن علی بن زید | پیوند نویسنده = ابن فندق | | نام ویراستار = احمد | نام خانوادگی ویراستار = بهمنیار | پیوند ویراستار = احمد بهمنیار| عنوان = [[تاریخ بیهق]] |دیگران = با مقدمهٔ [[محمد قزوینی|علامه میرزا محمدبن عبدالوهاب قزوینی]] | سال = ۱۳۶۱| سال اصلی = قرن ششم هجری|نوبت چاپ = چاپ سوم| زبان = فارسی | صفحه =۴۳}}</ref>
=== سیر حیات تاریخی ===
سطر ۵۶ ⟵ ۵۷:
== بنای سبزوار ==
چند روایت در باب بنای سبزوار ذکر شده‌است:
* گویند [[بهمن پسر اسفندیار|بهمن از پادشاهان اساطیر قبل از تاریخ]] پادشاهی بزرگ بود که [[بهمن‌آباد (سبزوار)|بهمن‌آباد]] [[بیهق]] را او بنا کرده بود و در روزگار او [[بهمن‌آباد (سبزوار)|بهمن‌آباد]] شهری بزرگ بود. پسرش ساسان و دخترش همای نام داشت. هنگامی که وفات بهمن نزدیک شد وی تاج بر شکم همسرش نهاد و کودکی را به ولیعهدی برگزید. چون ساسان دید که پدرش جنینی را بر وی ترجیح داده برخاست، گوسفندکی چند خرید و به ناحیه [[بیهق]] آمد و آنجا که ساسان قاریز است نزول کرد و فرمود که این [[کاریز]] بنا کردند که در میان شهر است و [[قلعه]] بنا کرد. این محل که قصبهٔ ساسان‌آباد است را امروز سبزوار نویسند.<ref>{{یادکرد کتاب
* گفته‌اند که سبزوار را ساسویه بن شاپورالملک بنا کرده‌است و [[شاپور]] آن بود که [[نیشابور]] بنا کرد و ساسان قاریز، ساسو قاریز بوده‌است و سبزوار در اصل ساسویه‌آباد بوده‌است.<ref name="ToolAutoGenRef2"/>
بنابراین بنیاد سبزوار را می‌توان در حدود [[قرن سوم میلادی|سیصد میلادی]] مقارن با تشکیل سلسلهٔ [[ساسانی]] یا پیش از آن دانست.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=[[نزهة القلوب]]|سال=۱۳۶۲|
== پیشینه ==
با کشف یک [[ساطور]] متعلق به انسان ابزار ساز، قدمت سبزوار که پیش از این تنها ۶ هزار سال تخمین زده می‌شد به ۱۲هزار سال افزایش یافت. سنگ اولیه ابزار سنگی به صورت رگه‌هایی در ارتفاعات بینالود وجود داشته و انسان‌های آن روزگار، این سنگ‌ها را از طریق آب حمل کرده و به مناطق زیست خود انتقال داده سپس با تراش دادن سنگ‌ها، ابزار مورد نیاز شان را از آن تولید می‌کردند.
بررسی‌های باستان‌شناسی در بخش‌های جنوبی سبزوار از انسان‌های ابزارساز مربوط به دوران [[نوسنگی]] بدون سفال خبر می‌دهد.
بررسی‌های دوتن از دیرینه‌شناسان بنام علی آریایی از [[ایران]] و کلود سیبلت از [[فرانسه]] طی دو فصل در حوزه کشف رود تعداد ۸۰ [[ساطور]] ابزار در این حوزه منجر شد. آنان در این بررسی‌ها به این نتیجه رسیدند که قدیمی‌ترین ردپای انسان ابزار ساز در [[آسیای جنوب غربی]] در این محل شناسایی شده‌است که قدمتی در حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار سال دارد.
ابزارهای بدست آمده از این منطقه شامل [[تبر]]، [[کارد]] و [[چاقو]] است که مورد استفاده انسان ابزار ساز قرار می‌گرفته‌است.
سبزوار در کنار [[جاده ابریشم]] یا جاده شاهی و راه زیارت معبد بودا قرار گرفته‌است. [[چهارتاقی دیو]] که به باور برخی از پژوهشگران بقایای [[آتشکده آذربرزین مهر]] است در نزدیکی این شهر قرار دارد. بیش از ۵۰۰ اثر تاریخی از هزاره سوم قبل از میلاد تاکنون در [[شهرستان سبزوار]] شناسایی شده‌است که بیش از ۱۰۰ اثر آن به ثبت آثار ملی رسیده‌است.<ref>http://www.chn.ir/NSite/FullStory/News/?Id=93614&Serv=0&SGr=0 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150722033751/http://www.chn.ir/NSite/FullStory/News/?Id=93614&Serv=0&SGr=0 |date=۲۲ ژوئیه ۲۰۱۵}} | خبرگزاری میراث فرهنگی- تهران- ۲۲ خرداد1384</ref>
=== پیش از اسلام ===
[[پرونده:Sabzevar Museum Logo.jpg|بندانگشتی|چپ|لوگوی موزه سبزوار]]
تپه‌های باستانی شناسایی شده اطراف سبزوار، نشان دهنده تمدن انسانی مستمر در این بخش از ایران در هزاره سوم قبل از میلاد تا امروز است.
[[مُهر]]هایی موسوم به مُهرهای " [[مروی]] [[بلخی]] " از دوران پیش از اسلام در سبزوار به دست آمده که نشان دهنده حاکمیت سیاسی این خطه است.{{سخ}}
طی مطالعات پروفسور هنری پل فرانکفورت در سال ۱۳۸۶ و آثار کشف شده، مشخص شد که در هزاره سوم قبل از میلاد، سبزوار مرکز فرهنگ بوده و فرهنگی به [[ترکمنستان]]، [[افغانستان]]، [[عراق]]، [[هند]]، [[پاکستان]] و [[ایران مرکزی]] منتقل شده‌است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://khorasan.isna.ir/default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=31353 |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۳ اوت ۲۰۱۸ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180803104224/http://khorasan.isna.ir/default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=31353 |archivedate=۳ اوت ۲۰۱۸ |dead-url=yes}}</ref>{{سخ}}[[لوگوی]] [[موزه]] سبزوار برگرفته از همین مُهرهاست.<ref name="iqna.ir">http://iqna.ir/fa/news/3483962/موزه-سبزوار-از-نگهداری-اشیائی-از-هزاره-اول-پیش-از-میلاد-تا-وصیت‌نامه-شهدا</ref>
==== اشکانیان ====
ناحیه سبزوار در عصر [[پارت]] جزو تقسیمات مهم ملوک الطوایفی دولت [[اشکانیان]] بود و چون بر سر [[راه ابریشم]] قرار داشت، از اهمیت ارتباطی خاصی برخوردار بود.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =چهل و دو}}</ref> روستای [[بلاش‌آباد (سبزوار)|بلاش‌آباد]] و [[سدید (سبزوار)|سه‌دیر]] از دوران [[اشکانیان]] بوده که سه‌دیر امروزی در عصر [[اشکانیان]] یک [[نیایشگاه]] [[بودایی]] بوده‌است.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدحسن| پیوند نویسنده = سیدحسن امین| عنوان = بازتاب اسطورهٔ بودا در ایران و اسلام| سال = ۱۳۷۸| ناشر = میرکسری | مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = | صفحه = ۱۱۶}}</ref>
==== ساسانیان ====
[[پرونده:1آتشکده آذر برزین مهر.jpg|بندانگشتی|چپ|[[چهارتاقی خانه دیو]]]]
محوطهٔ باستانی اطراف روستای [[فشتنق]] در شمال غربی سبزوار نشان می‌دهد که این منطقه در عصر [[ساسانی]] شهری بزرگ بوده‌است.
در حوالی سبزوار در [[فشتنق|روستای فشتنق (کوه ریود)]] آتشکده‌ای ساخته شده از [[سنگ]] و [[ساروج]] وجود دارد که بنای آن به دوران [[ساسانیان]] بازمی‌گردد و بازمانده از عصر رواج [[کیش زرتشتی]] در [[ایران باستان]] است که پس از اسلام آن را [[چهارتاقی خانه دیو|خانه دیو]] خوانده‌اند.
همچنین روستای [[خسروجرد (سبزوار)|خسروگرد]] در ۵ کیلومتری سبزوار از اماکن دوره [[ساسانیان]] است.<ref name="ReferenceA"/>
علاوه بر این، همخوانی اسامی روستاهایی همچون [[کیقباد]]، [[کیخسرو (سبزوار)|کیخسرو]]، [[کیذور]]، [[کیذقان]] و… با اسامی اساطیری [[شاهنامه]] و نیز درخت چنار ۲۵۰۰ سالهٔ کیذقان به عنوان قدیمی‌ترین موجود زنده [[خراسان]] نشان از رونق منطقه در آن دوران است.<ref>http://jamejamonline.ir/online/1428890299748714940/درخت-2500-ساله-در-یکی-از-روستاهای-سبزوار</ref>
=== دوران اسلامی ===
حاکم خراسان [[احنف بن قیس]] عامل [[یزدگرد سوم]] بود فراری شد و در سال ۳۲ هجری قمری مردم سبزوار به [[اسلام]] گرویدند. به‌طوری که در این سال [[عبدالله بن عامر]] به فرمان [[عثمان بن عفان|خلیفهٔ سوم]] به [[خراسان]] آمد، وی اسود بن کلثوم را به ناحیه [[بیهق]] فرستاد. اسود کشته شد ولی برادرش ادهم به جنگ ادامه داد تا بالاخره اهل بیهق صلح کردند.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =چهل و چهار}}</ref>
در سال ۱۲۵ هـ. ق [[یحیی بن زید]] از زندان [[نصر بن سیار]]، [[والی]] [[خراسان]] در [[مرو]] فرار کرد و به [[بیهق]] آمد و از شیعیان بیهق سپاهی ضد [[امویان]] جمع کرد و [[نیشابور]] را گرفت سپس رهسپار [[بلخ]] شد؛ اما در [[ولایت جوزجان|جوزجان]] مغلوب سپاه والی خراسان شد.
پس از آن با رسیدن [[حمید بن قحطبه طایی]]، سردار [[ابومسلم خراسانی]]، [[نصر بن سیار]]، از سبزوار گریخت. به دنبال آن در سال ۲۲۵ هجری قمری، حمزه بن آذرک سجستانی که از [[خوارج]] و پیشرو جوانمردان [[سیستان]] بود در پی آزادسازی خراسان از سلطه [[عباسیان|خلفای عباسی]]، سبزوار و دیگر شهرهای خراسان را تسخیر نمود.
بعدها سبزوار به دست [[طاهریان]] افتاد که [[عبدالله بن طاهر]] این ناحیه را دوازده قسمت کرد بعد از طاهریان این ناحیه به دست [[صفاریان]] افتاد و در زمان [[یعقوب لیث]]، احمدبن‌عبدالله خجستانی عَلَم طغیان را برافراشت و در [[بیهق]] مستقر شد و سپاهی گرد آورد و نیشابور را گرفت؛ ولی بدست غلامش کشته شد. رافع بن هرثمه هم در زمان [[عمرولیث]] در حدود سال ۲۸۰ هـ. ق به سبزوار حمله نمود تا شهر را از دست عامل وی بگیرد؛ ولی برای دومین بار شکست خورد و فرار کرد.
پس از صفاریان حاکمی به نام ابوسعیدک، از طرف [[سامانیان]]، بر بیهق حکومت می‌کرد؛ اما مردم از او در رنج بودند و وی هم ظلم را به آنجا رساند که شبی جوانان بر او [[شبیخون]] زدند و او را کشتند.<ref>{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = بیهقی | نام = ابوالحسن علی بن زید | پیوند نویسنده = ابن فندق | | نام ویراستار = احمد | نام خانوادگی ویراستار = بهمنیار | پیوند ویراستار = احمد بهمنیار| عنوان = [[تاریخ بیهق]] |دیگران = با مقدمهٔ [[محمد قزوینی|علامه میرزا محمدبن عبدالوهاب قزوینی]]<nowiki> | سال = ۱۳۶۱| سال اصلی = قرن ششم هجری|نوبت چاپ = چاپ سوم| زبان = فارسی | صفحه = ۲۷۲}}</nowiki></ref> عامل [[نوح بن نصر سامانی]] در سال ۲۳۲ هـ. ق ابوعلی بن محمد محتاج به سبب اهمیت سبزوار به این شهر اعزام می‌شود و همزمان [[وشمگیر زیاری]] برای دفع او و تسخیر سبزوار حمله می‌کند و ابوعلی که تاب مقاومت نداشت فرار نمود.
در زمان [[غزنویان]]، شهر به دست [[سلطان محمود]] افتاد. سلطان محمود و پسرش [[سلطان مسعود غزنوی|مسعود]] به سبزوار توجهی داشتند به‌طوری که پس از مرگ سلطان محمود، پسرش [[سلطان مسعود]] که برای گرفتن تاج و تخت او از [[اصفهان]] برمی‌گشت در بیهق منزل گرفت. همچنین [[ابوالفضل بیهقی]] نویسنده [[تاریخ بیهقی]] در دربار [[غزنوی]] بود.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۹۷}}</ref>
همزمان با شکست [[سلطان مسعود غزنوی]] و تسخیر [[نیشابور]] توسط [[سلجوقیان]] مردم [[بیهق]] نیز حکومت سلجوقیان را به رسمیت شناختند. در ۴۴۴ هـ. ق زمین‌لرزهٔ شدیدی در ناحیهٔ بیهق روی داد که ویرانی بسیار به بار آورد و [[بارو|باروی]] شهر سبزوار فرو ریخت.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۹۸}}</ref> در ۴۶۴ هـ. ق این دیوار به دستور [[خواجه نظام‌الملک طوسی|خواجه‌نظام‌الملک]] تجدید بنا شد.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۱۰۱}}</ref> در حدود سال ۴۹۰ هـ. ق فرقهٔ [[باطنیه]] از [[قهستان]] به حوالی بیهق تاختند و قتل و نهب فراوان کردند.<ref>{{یادکرد کتاب || نام خانوادگی =بیهقی | نام = محمود| پیوند نویسنده = | بخش = | عنوان = سبزوار شهر دیرینه‌های پایدار | سال =۱۳۷۰ | ماه = بهمن| ناشر = کتابستان مشهد | زبان = فارسی | صفحه = ۴۵}}</ref>
از میان [[سلجوقیان]]، [[سلطان سنجر سلجوقی]] به نواحی بیهق و مردم آن توجه خاصی داشت، وی در سفری با تمام لشکریانش پانزده روز در بیهق توقف نمود.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۱۰۲}}</ref> [[مناره خسروگرد]] در سال ۵۰۵ هـ. ق از آثار باقی‌مانده از آن دوران است.<ref>http://www.irancityinfo.com/city/sabzevar/person/90/منار-خسروگرد/{{پیوند مرده|date=مه 2020 |bot=InternetArchiveBot}}</ref>
در همین دوران [[غزها]] به بیهق هم آمدند و هفت روز شهر را محاصره کردند ولی نتیجه‌ای عاید آنها نشد. (چون پایداری اهالی را در برابر خود دیدند خواستار صلح شدند و در این محاصره جز یک تن کشته نشد.<ref>{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = بیهقی | نام = ابوالحسن علی بن زید | پیوند نویسنده = ابن فندق | | نام ویراستار = احمد | نام خانوادگی ویراستار = بهمنیار | پیوند ویراستار = احمد بهمنیار| عنوان = [[تاریخ بیهق]] |دیگران = با مقدمهٔ [[محمد قزوینی|علامه میرزا محمدبن عبدالوهاب قزوینی]]<nowiki> | سال = ۱۳۶۱| سال اصلی = قرن ششم هجری|نوبت چاپ = چاپ سوم| زبان = فارسی | صفحه = ۳۲۲}}</nowiki></ref>)
بعدها ناحیهٔ بیهق تسلط [[خوارزمشاهیان]] را پذیرفت.<ref>{{یادکرد کتاب || نام خانوادگی =بیهقی | نام = محمود| پیوند نویسنده = | بخش = | عنوان = سبزوار شهر دیرینه‌های پایدار | سال =۱۳۷۰ | ماه = بهمن| ناشر = کتابستان مشهد | زبان = فارسی | صفحه = ۴۶}}</ref>
در سال ۵۶۱ هـ. ق در [[ماه محرم]] موید آی ابه، بیهق را محاصره کرد و در پنجم ماه صفر، پس از گروگان گرفتن از اهالی به نیشابور بازگشت؛ ولی در سال بعد بار دیگر وی به محاصره سبزوار پرداخت و دو ماه پیوسته جنگ بود و در این وقت جماعتی از [[امیر|امرای]] [[خوارزم]] در سبزوار بودند، سرانجام [[خوارزمشاه]] [[ایل ارسلان]] با لشکر فرا رسید و موید آی ابه مجدد به نیشابور بازگشت.<ref>{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = بیهقی | نام = ابوالحسن علی بن زید | پیوند نویسنده = ابن فندق | | نام ویراستار = احمد | نام خانوادگی ویراستار = بهمنیار | پیوند ویراستار = احمد بهمنیار| عنوان = [[تاریخ بیهق]] |دیگران = با مقدمهٔ [[محمد قزوینی|علامه میرزا محمدبن عبدالوهاب قزوینی]]<nowiki> | سال = ۱۳۶۱| سال اصلی = قرن ششم هجری|نوبت چاپ = چاپ سوم| زبان = فارسی | صفحه = ۲۸۴}}</nowiki></ref>
در سال ۶۱۷ هـ. ق به سبب هجوم [[چنگیزخان]] به ایران، سلطنت [[خوارزمشاهیان]] پایان پذیرفت. در حمله [[مغول]] سبزوار مورد تهاجم [[تولی‌خان]] فرزند [[چنگیزخان]] قرار گرفت و حدود هفتاد هزار نفر کشته شدند. پس از آن سبزوار تا سال ۶۳۷ هـ. ق زیر نظر [[جنتمور]] والی خراسان مأمور از طرف [[اوگتای خان]] قرار گرفت.<ref>{{یادکرد کتاب || نام خانوادگی =بیهقی | نام = محمود| پیوند نویسنده = | بخش = | عنوان = سبزوار شهر دیرینه‌های پایدار | سال =۱۳۷۰ | ماه = بهمن| ناشر = کتابستان مشهد | زبان = فارسی | صفحه = ۴۷}}</ref> پس از آن نیز [[طغاتیمور|شاهزاده طغای تیمور]] از بازماندگان [[مغول]] بر سبزوار فرمانروایی کرد تا اینکه توسط یکی از پادشاهان [[سربداران]] کشته شد.<ref>{{یادکرد کتاب || نام خانوادگی =بیهقی | نام = محمود| پیوند نویسنده = | بخش = | عنوان = سبزوار شهر دیرینه‌های پایدار | سال =۱۳۷۰ | ماه = بهمن| ناشر = کتابستان مشهد | زبان = فارسی | صفحه = ۵۵}}</ref>
==== دوران سربداران ====
{{اصلی|سربداران}}
{{multiple image
| header =
| align = left
| image1 = Timur_captures_the_fortress_of_Sabzevar.JPG
| width1 = ۱۴۰
| alt1 =
| caption1 = تصرف قلعه سبزوار توسط سپاه [[تیمور]]
| image2 = Sarbedaran_Coins_001A.JPG
| width2 = ۱۹۷
| alt2 =
| caption2 = سکه نقره [[سربداران]] ضرب سبزوار{{سخ}}۷۴۸ ه.ق
}}
در دوران فرمانروایی [[طغاتیمور]] مغول، در سال ۷۳۷ هـ. ق اهالی [[باشتین]] سبزوار، علیه مغولان شورش کرده و وزیر خراسان را کشتند. قیام کنندگان نام سربداران برگزیده و سبزوار را پایتخت حکومت خود قرار دادند.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۱۱۱}}</ref> طی ۵۰ سال حکومت سربداران در منطقه ویرانی‌های بر جای مانده از هجوم مغول‌ها و بیگانگان تا حد زیادی بهبود یافت.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=ای. پ. پطروشفسکی |نام= |کتاب=نهضت سربداران خراسان | ترجمه= کریم کشاورز | ناشر=انتشارات پیام |سال=۱۳۵۱ |شابک=}}</ref>
سربداران بر بخش‌های وسیعی از شرقی‌ترین نقاط [[خراسان]] گرفته تا کرانهٔ جنوب شرقی [[دریای خزر]] حکومت می‌کردند و از شمال نیز با [[غازان خان]] (خان کازان) جغتایی، [[سلطان]] [[ماوراءالنهر]] پیمان دوستی بستند.{{سخ}}
در سال ۷۵۴ هـ. ق [[طغاتیمور]] [[مغول]] به دست [[یحیی کرابی|خواجه یحیی کرابی]] کشته و حکومت [[ایلخانان]] منقرض گردید.
[[ابن یمین]] شاعر پرآوازه دربار [[سربداران]] بود که نسخه خطی کتابش را در نبرد [[هرات]] از دست داد.
در واپسین سال‌های حکومت سربداران، امیر ولی به سبزوار حمله کرد، خواجه علی موید آخرین پادشاه سربداران از تیمور لنگ یاری طلبید. پس از چهار ماه محاصره تیمور لنگ فرا رسید و وارد سبزوار شد.
تیمور دست نشانده خود را به حکومت سبزوار منسوب کرد و سبزوار را ترک کرد پس از چند سال، مردم به رهبری داوود سبزواری علیه وی شورش کردند. تیمور بی‌درنگ بازگشت و شهر را محاصره کرد. سرانجام وارد سبزوار شد و قریب به دو هزار نفر از قیام کنندگان را لای دیوار برجی نهاده و زنده به گور کرد.
در دوران سربداران بناهای بسیاری در سبزوار ساخته شد که اکنون نیز ثبت [[آثار ملی ایران]] شده‌اند. [[مسجد جامع سبزوار|مسجد جامع]] و [[حوض هشت پایه]] از مهترین آثار این دوره‌اند. همچنین سکه‌های ضرب شده سربداران در موزه ملی ملک، [[آستان قدس]] و… نگهداری می‌شود.<ref>http://malekmuseum.org/artifact/3000.06.00195/سکه+نقره+سربداران</ref><ref>http://qudsonline.ir/news/1202/نمایش-سکه-های-ایلخانان-مغول-و-سربداران-در-موزه-آستان-قدس</ref>
در سال‌های اخیر تندیس هفت پیکر [[سربداران]]، ساخته و در ورودی شهر قرار داده شده‌است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.lenzor.com/p/In2GB |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۳ اوت ۲۰۱۸ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180803134008/https://www.lenzor.com/p/In2GB |archivedate=۳ اوت ۲۰۱۸ |dead-url=yes}}</ref>
==== دوران صفویان ====
در حدود سال ۹۱۶ هـ. ق [[خراسان]] در دست محمدخان ازبک از نوادگان [[چنگیزخان]] بود. [[شاه اسماعیل یکم]] او را به قتل رساند و [[خراسان]] را تصرف کرد.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۱۳۳}}</ref>
در این سال‌ها خراسان بارها مورد هجوم [[ازبکان]] قرار گرفت. در سال ۱۰۰۲ هـ. ق عبدالمؤمن خان ازبک سبزوار را تصرف کرد. [[شاه عباس یکم|شاه عباس یکم صفوی]] با سپاهی به سمت سبزوار آمد و عبدالمؤمن خان به سمت [[بلخ]] متواری شد. بعد از ویرانی‌هایی که نتیجه حملات پی‌درپی [[ازبکان]] بود سبزوار مجدداً توسط [[فهرست شاهان صفوی|شاهان صفوی]] آباد شده و رونق یافت.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۱۳۶}}</ref> شاه عباس یکم صفوی در شهر و نواحی سبزوار [[کاروانسراها]] و [[آب‌انبار]]های عظیم ساخت که اکنون ثبت [[آثار ملی ایران|آثار ملی]] شده‌اند.
در سال ۱۱۴۴ هـ. ق [[شاه طهماسب دوم|شاه طهماسب دوم صفوی]] طی حکمی از طرف [[نادرشاه]]، توسط [[محمدحسین خان قاجار دولو]] در سبزوار به قتل رسید.
در سال ۱۱۶۲ هـ. ق [[احمدشاه درانی|احمد شاه افغان]] پس از فتح [[هرات]] و [[مشهد]] به سبزوار آمد؛ ولی هنگامی که قصد تصرف [[استرآباد]] داشت در [[مزینان]] با سواران [[محمدحسن‌خان قاجار|محمدحسن خان قاجار قوانلو]] برخورد و شکست خورده، متواری شد.
در سال ۱۱۶۷ هـ. ق [[شاه‌پسند خان افغان]] مابین مزینان و سبزوار با [[قاجاریان]] جنگیده و سپاه [[تاریخ افغانستان|افغان]] شکست خورد.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۱۳۹}}</ref>[[پرونده:سبزوار در زمان قاجار.jpg|بندانگشتی|راست|دورنمای سبزوار رو به قلعه حکومتی - سال ۱۳۱۲ قمری]]
==== دوران قاجار ====
در زمان [[فتحعلی شاه قاجار]]، [[اللهیار خان قلیچی]] حاکم سبزوار، هنگامی که بین [[قاجاریان]]، [[زندیان]]، و باقی‌ماندگان [[افشاریان]] بر سر حاکمیت بر [[خراسان]] نزاع بود، به قدرت رسید؛ اما پس از مدت کوتاهی تسلیم شد و با وساطت [[عباس میرزا نایب السلطنه]] مورد عفو و بخشایش قرار گرفت.
در سال ۱۲۷۱ هـ. ق [[ناصرالدین شاه قاجار]]، حسن خان سبزواری و محمد حسن خان سرتیپ فراهانی را جهت دفع محمدامین خان که خود را [[خوارزمشاه]] می‌دانست مأمور کرد، سرانجام آنان، سپاه چهل هزار نفری محمدامین خان را در اطراف [[سرخس]] شکست دادند و سر بریدهٔ او را به [[دارالخلافه]] [[طهران]] فرستادند.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۱۴۱}}</ref>
در سال ۱۲۸۴ هـ. ق [[ناصرالدین شاه]] که برای زیارت [[امام رضا]] به [[مشهد]] می‌رفت در ۲۷ محرم وارد سبزوار شد و در باغی در [[کوشک (سبزوار)|کوشک]] منزل کرد. در همین سال نواب پرویز میرزا، حاکم سبزوار ملقب به نیّرالدوله شد.<ref>{{یادکرد کتاب | | نام خانوادگی =امین | نام = سیدعلینقی| پیوند نویسنده = سید علینقی امین| عنوان = [[تاریخ سبزوار]]| کوشش = [[سید حسن امین|پروفسور سید حسن امین]]| سال = ۱۳۸۲| ناشر = دائرةالمعارف ایران‌شناسی| مکان = تهران| زبان = فارسی| شابک = ۹۶۴-۹۳۹۶۷-۵-۶| صفحه =۱۴۲}}</ref>
سبزوار در این دوره چهار [[دروازه]] به نام‌های دروازه عراق، ارگ، نیشابور و سبریز داشته و دارای یازده محله بوده به نام‌های:نقابشک، حمام حکیم، مزار سبز، سردیه، محله آقا، ارگ، حاجی مقلو، الداغی، زرگر، سبریز و کوچه نو.
شهر دو مدرسه به نام‌های مدرسه نو و مدرسه کهنه و پنج [[کاروانسرا]] داشته‌است.
شیخ علی صحاف، اولین نماینده سبزوار برای مجلس شورای ملی، در زمان [[مظفرالدین شاه قاجار]] بود. پس از وی میرزا حسن آیتی و [[شیخ‌الرئیس افسر|شاهزاده محمدهاشم میرزا افسر]] به نمایندگی مجلس شورای ملی از سبزوار انتخاب شدند.
در [[دوران قاجار]] بقایای ارگ سبزوار که بر روی خرابی‌های [[دژ سپید|سپید دژ]] کهن بنا شده بود، در اواخر [[دوران قاجار]] به کلی ویران گشت و در سال ۱۲۹۸ خورشیدی ارگ و اراضی جانب شمالی آن توسط [[دکتر قاسم غنی]] تسطیح و درختکاری و تبدیل به باغ ملی شد.
در همان سال [[بیمارستان حشمتیه]] تأسیس گردید.
==== دوران پهلوی ====
[[پرونده:Map of Sabzevar, 1948.png|انگشتی|نقشهٔ شهر سبزوار در سال ۱۳۲۷]]
در آذر ماه ۱۳۰۴ شمسی، مجلس مؤسسان مقام سلطنت را به [[رضاشاه]]، سرسلسلهٔ خاندان [[دودمان پهلوی|پهلوی]] سپرد؛ برای جلوس [[رضاشاه]] در تمام شهرها از جمله سبزوار جشن و چراغانی بود.
در سال ۱۳۰۷ باغ ملی سبزوار میزبان [[امان‌الله خان]]، پادشاه [[افغانستان]] و همسرش و نیز [[تاج‌الملوک آیرملو|همسر رضا شاه]] بود که [[بهلول گنابادی|شیخ بهلول]] جشن را برهم زد.
رضا شاه پهلوی و [[محمدرضا شاه]] نیز به سبزوار آمده‌اند. رضا شاه در سفرش به سبزوار در باغ [[دکتر قاسم غنی|دکتر غنی]] که فعلاً مقر فرمانداری است با علما و رجال شهر ملاقات نمود.
[[پرونده:Bidkhori Historic House 01.jpg|بندانگشتی|ایستاده|راست|خانه تاریخی بیدخوری]]
در دوره پهلوی اول، معماران برجسته ای از شهرهایی همچون [[یزد]] و [[کرمان]] به سبزوار مهاجرت کردند. منزل بیدخوری از آثار برجستهٔ این دوره است که دارای بادگیری فاخر می‌باشد.
سبزوار در سال ۱۳۳۹ هنگام بازدید نخست‌وزیر وقت عنوان شهر نمونه را گرفت. در سال ۱۳۵۳ [[فرح پهلوی]] از بعضی اماکن تاریخی سبزوار دیدن کرد و پارک کویری [[حارث آباد]] سبزوار را افتتاح کرد.
در سال‌های ۱۳۱۷–۱۳۱۸ خیابان‌های بیهق و اسرار بر روی دو بازار قدیمی عمود برهم که به چهار دروازه شهر ختم می‌شد، احداث شد و به موجب آن بخشی از [[مسجد جامع سبزوار|مسجد جامع]]، [[بازار تاریخی سبزوار|بازار سرپوش]]، مدارس [[مدرسه فخریه|فخریه]] و [[مدرسه شریعتمدار|شریعتمدار]] تخریب و بازسازی شد. همچنین در عکس هوایی [[سازمان نقشه‌برداری کشور]] در سال ۱۳۳۵ از سبزوار تعداد زیادی [[یخدان]] مشاهده می‌شود که تعداد کمی از آنها باقی مانده‌است.
== موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های طبیعی ==
شهر سبزوار با مساحت ۳۸٫۷۵ کیلومتر مربع در ۲۳۰ کیلومتری [[مشهد]] و ۶۶۰ کیلومتری [[تهران]] واقع
{{موقعیت جغرافیایی
| مرکز = سبزوار
سطر ۷۵ ⟵ ۱۶۹:
| تصویر =
}}
== گویش سبزواری ==
[[گویش سبزواری]] به دلیل قدمت و زنده بودن واژه‌ها،
== جمعیت ==
سطر ۲۰۸ ⟵ ۳۰۱:
}}
== جاذبه‌های تاریخی ==
سطر ۳۵۱ ⟵ ۳۵۰:
=== تپه‌های تاریخی ===
تپه‌های تاریخی بسیاری در سبزوار وجود دارد که شاخص‌ترین آنها [[تپه دامغانی|تپه عیدگاه]] است که یکی از دو تپه معروف و منحصر به فرد دنیاست و مشابه
تاکنون بیش از ۵۰۰۰ قطعه شیء تاریخی در سبزوار کشف شده که در مخزن موزه خراسان نگهداری می‌شوند.<ref>http://khorasanrazavi.khorasannews.com/newspaper/BlockPrint/170957</ref><ref>http://www.isna.ir/news/95070300966/کشف-آثار-و-اشیاء-پیش-از-تاریخ-در-تپه-دامغانی</ref>
سطر ۳۶۸ ⟵ ۳۶۷:
== افراد برجسته ==
{{اصلی|
{{multiple image
<!-- Essential parameters -->
سطر ۴۰۸ ⟵ ۴۰۷:
| caption7 = [[سید عبدالاعلی سبزواری]]
| image8 = حسین_شهرستانی.jpg
| width8 =
|
| caption8 = [[حسین شهرستانی (سبزوار)]]
}}
سطر ۵۸۶ ⟵ ۵۸۵:
== دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی ==
[[پرونده:Hakim Sabzevari University 006.jpg|522px|بندانگشتی|چپ|نمایی از دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه حکیم سبزواری]]
سبزوار هم‌اکنون بیش از
دانشگاه تربیت معلم سبزوار با انتقال به ساختمان جدید، به دانشگاه حکیم ملاهادی سبزواری تغییر نام یافت.<ref>http://www.kanoon.ir/Article/70972</ref> سبزوار
و هم‌اکنون سبزوار و بابلسر، تنها شهرهای غیرمرکز استان دارای دانشگاه جامع و مُعین (مدیریت کلان مستقل از مراکز استانها) در ایران هستند.
دانشگاه حکیم سبزواری بعنوان یکی از ۳۲ دانشگاه جامع معین کشور، انجام برخی از امور علمی دانشگاهی منطقه غرب خراسان رضوی همچون هیئت ممیزه دانشگاه‌ها، برگزاری کنکور و… را، برعهده دارد. برخی از مهم‌ترین دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی سبزوار عبارتند از:
* [[دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی سبزوار]]
* [http://www.hsu.ac.ir/newtech/ دانشگاه فناوری‌های نوین سبزوار، پردیس حکیم سبزواری]
خط ۶۳۷:
[[پرونده:Sarbedaran Stadium of Sabzevar 01.jpg|بندانگشتی|500px|چپ|استادیوم سربداران سبزوار - درحال ساخت…]]
تنها ۱۵ شهر غیر مرکز استان کشور، شامل سبزوار، انزلی، کاشان، شاهرود، بابل، قائمشهر، بناب، رفسنجان، جم، آبادان، خرمشهر، شهرقدس، ری، ساوه و بروجرد، از ورزشگاه ۱۵ هزار نفری فعّال، در دست ساخت یا مصوّب برخوردارند.
=== فوتسال ===
| |||