ویکی‌پدیا:افت رتبه الکسای ویکی‌پدیای فارسی

افت رتبه الکسا ویکیپدیا فارسی معضلی است که در چند سال اخیر ویکیپدیا فارسی با آن مواجه شده است. به طور کل افت رتبه الکسا در جهان در میان سایت‌های تصویری امری عادی هست اما افت رتبه الکسای ویکیپدیا فارسی در میان سایت‌های متنی با وجود بزرگی و تعداد نویسندگان ویکیپدیا فارسی در مقایسه با دیگر سایت های متنی امر بحث برانگیز هست که در این نوشتار مبتی بر بحثی که در قهوه‌خانه صورت گرفته به این موضوع پرداخته می‌شود.

افت در میان سایت‌های تصویری

در حال حاضر رتبهٔ الکسای ویکی‌پدیا در سطح جهان ۱۳ است، در فرانسه و آلمان ۶، در هند و عراق و اسرائیل و ژاپن ۷، در بریتانیا ۸، در آمریکا (میزبان سایت) و مالزی و مکزیک ۱۰، در ایتالیا ۱۱، در اسپانیا ۱۲، در ایران و کانادا و استرالیا و نیوزیلند ۱۳، در تایوان ۱۴، در مصر و کره و امارات ۱۶، در عربستان ۱۸، در ترکیه ۱۹ و ...

تقریباً در همهٔ موارد روند نزولی بوده است در گذشته ویکی‌پدیا در ایران در رتبهٔ ۶ قرار داشت و در آمریکا در رتبهٔ ۵.

رتبه در کشورهای مختلف[۱]

دلیل‌ها

کمبود محتوای علمی

به نظرم بنیاد ویکی مدیا برای ادامه مسیر باید به صورت جدی به «استخدام محتوا نویسان» در زمینه ‌های تخصصی فکر کنه. این نیاز رو من در مباحث ریاضیاتی ویکی انگلیسی (که در مجموع غنی تر از بقیه ویکی ها هست) به شدت می بینم. این بدان معنی نیست که در ویکی رو ببندند و به دیگران اجازه ویرایش ندهند.

بنیاد از ابتدا هم در امور پروژه‌ها دخالت نمی‌کرد (به‌جز موارد خاص نظیر مواردی که عواقب حقوقی آن‌ها گریبان خودش را می‌گرفت). هرگاه هم که سعی کرد دخالت کند، با واکنش شدید اجتماع روبرو شد. طوری که چند وقت پیش یک مدیر ویکی انگلیسی را عزل کرد و تعداد زیادی از مدیران هم در پی آن دسترسی خود را پس دادند. در نتیجه احتمال می‌دهم که از محتوانویسان استخدامی بنیاد (و نه لزوماً کاربرانی که کارمند بنیاد هم هستند و در همین ویکی خودمان هم داریم) هم در اجتماع خیلی استقبال نشود.

پیشرفت سایت‌های تجارتی، تصویری و اجتماعی

در چارچوب موضوع این ریسه هم، بعید می‌دانم محتوای ویکی‌ها ارتباطی با افت رتبه داشته‌باشد. وقتی ویکی انگلیسی با ۶ میلیون مقاله در کشور میزبان خودش تا این حد افت کرده، و در مورد همه‌چیز هم مقاله دارد، بعید است که گسترش محتوا بر رتبه‌اش تأثیری بگذارد. این افت رتبه احتمالاً به‌دلیل بالا رفتن بسیار چشم‌گیر رتبهٔ برخی وبگاه‌های دیگر است که از ویکی‌پدیا پیشی گرفته‌اند یعنی درواقع ما افت نکرده‌ایم، دیگران رشد کرده‌اند. وبگاه های دیگه قوی شدن و در حقیقت ما لزوماً افت نکرده ایم را هم من کامل قبول دارم و قبلاً بهش فکر کردم. مثلاً شما در مباحث برنامه نویسی اغلب به stackoverflow و w3schools و ... مراجعه می کنید، چون معماری این وبگاه ها کلاً با ویکی فرق دارن و برای مشکلات برنامه نویسی مناسب تر هستند. در حقیقت خدمت دهندگان اینترنتی متنوع تر شدن و دیگه نیاز نیس همه از یک مدل سایت همه نیاز هاشون رو برطرف کنند. مثلاً قبلاً یک yahoo بود و از شیر مرغ تا جون آدمیزاد را ارائه می کرد، بعد دید که نمی تونه همه این کارا رو با هم انجام بده و تو همش هم آس و تک باشه. لذا اینجا ما باید بر رسالت اولیه ویکی تمرکز کنیم و چند گزینه پیش رویمان هست، یا همین سیستم ویکی را ارتقاء دهیم تا ویژگی‌های دیگری هم به آن اضافه شوند و/یا پروژه های جانبی ویکی را گسترش و تقویت کنیم. البته این دیگر به ظرفیت های بنیاد ویکی مدیا بستگی داره که چقدر بودجه داره و چجور می خواد استراتژی خودش رو بچینه.

1. رتبه‌بندی الکسا معیار درستی برای اندازه‌گیری نیست. نرخ رشد بازدید از ویکی‌پدیا معیار درست‌تری است. چون مقایسهٔ ویکی‌پدیا با سایت‌های تماشای فیلم که جدیداً محبوب شده‌اند بی‌مورد است. اما اینکه در ایران سایت دنیای اقتصاد بیشتر از سایت ویکی‌پدیا بازدید دارد برایم جای تامل دارد. در آمریکا تنها مورد جدید زوم هست که به دلیل پاندمی کرونا بوده.
2. ویکی‌پدیا بر مبنای پلت‌فروم وب‌سایت است که تقریباً منسوخ شده. این روزها کسی برای جلب مخاطب سایت درست نمی‌کند. همه یا اپ درست می‌کنند یا در شبکه‌های اجتماعی فعال هستند. قبلاً این بحث بود که با تغییر مصرف از دسک‌تاپ به موبایل ویکی‌پدیا با مشکل کاهش رشد بازدیدکننده مواجه شده‌بود. الان مشکل شبکه‌های اجتماعی هم اضافه شده. کانال تلگرام ویکی‌فا ۲۰۰۰ نفر هم عضو ندارد. گفتند درست است. نباید این افت رتبه را صرفاً چنین تفسیر کرد که ویکی عقب افتاده، چون بقیه وبگاه‌ها، به خصوص وبگاه‌هایی که محتوایشان متنی نیست، هم پیشی گرفته‌اند. اما در ادامه نشان می‌دهم که در واقع هر دوی این‌ها رخ داده‌است.

آن چند سال پیش که شما می‌گویید ویکی در ۱۰ رتبهٔ اول بود، هنوز نه در ایالات متحده نتفلیکس و هولو و امثالشان این قدر فراگیر بودند، نه در ایران وبگاه‌های استریمینگ مثل ورزش۳ و آپارات چندان شناخته شده بودند. این که در رتبه‌های اول وبگاه‌های استریمینگ جا باز کرده‌اند صرفاً نشان دهنده تحول روند کاربری اینترنت است از چیزی که بیشتر متن محور بود، به چیزی که به شدت استریمینگ محور شده‌است. به اضافهٔ این که در ایران هم قبلاً تجارت اینترنتی رونق نداشت اما الآن رونق گرفته و امثال دیجی‌کالا را در رتبه‌های بالا می‌بینیم.

افت رتبه ویکی فا در میان سایت‌های متنی

مال ایالات متحده که حتی از این هم سرراست تر است: فقط یک وبگاه محتوای متنی رتبهٔ بهتری از ویکی‌پدیا دارد آن هم reddit است که شبکه اجتماعی هم هست. باقی رتبه‌های بالاتر، مال وبگاه‌های غیرمتنی است (شبکه اجتماعی، استریمینگ ویدیو) و مال جستجوگران وب.

اگر چیزی باید ویکی‌پدیای انگلیسی را «نگران کند»، همین عقب افتادنش از reddit در کشوری انگلیسی زبان است.

اما در مورد ویکی‌پدیای فارسی این نگرانی جدی‌تر است. تعداد وبگاه‌های فارسی زبانی که مرجع متنی هستند و رتبهٔ بهتری از ویکی دارند، قابل توجه است. تعارف که نداریم، بیشتر کاربران ویکی‌پدیای فارسی ایرانی هستند و اگر برای دسترسی به محتوای مورد علاقه‌شان سراغ رکنا و نمناک می‌روند یعنی ویکی‌پدیای فارسی دارد مخاطب از دست می‌دهد. در همان آمار الکسا یک نکتهٔ قابل توجه این است که درصد کسانی که با جستجوی وب به نمناک و رکنا می‌روند خیلی بالاست (شصت و خرده‌ای درصد). البته هنوز به ویکی‌پدیا نمی‌رسد (هفتاد و خرده‌ای درصد) اما نشان می‌دهد که نوع کاربری این وبگاه‌ها به ویکی نزدیک است (به صورت «مرجع» به کار می‌روند؛ کاربر جستجو می‌کند و می‌رود سراغ این‌ها و نمی‌رود سراغ ویکی).

پانزده وبگاه پربازدید در ایران (سپتامبر ۲۰۲۱)

رتبه	وبگاه	نوع محتوا
۱	Google.com	جستجوی وب
۲	Aparat.com	استریمینگ (تصویری)
۳	Digikala.com	تجارت اینترنتی
۴	Varzesh3.com	استریمینگ (تصویری)
۵	Telewebion.com	استریمینگ (تصویری)
۶	Shaparak.ir	تجارت اینترنتی
۷	Rokna.net	محتوای متنی
۸	Namnak.com	محتوای متنی
۹	Donya-e-eqtesad.com	محتوای متنی
۱۰	Namasha.com	استریمینگ (تصویری)
۱۱	Divar.ir	تجارت اینترنتی
۱۲	Filimo.com	استریمینگ (تصویری)
۱۳	Wikipedia.org	محتوای متنی
۱۴	Torob.com	تجارت اینتنرتی
۱۵	Instagram.com	شبکه اجتماعی

جمع‌بندی من این است: (۱) کاربرد اینترنت در ایران (مثل بقیهٔ دنیا) عوض شده و تجارت و سرگرمی رشد چشمگیری داشته؛ (۲) در زمینهٔ وبگاه‌های مرجع متنی، ویکی‌پدیای فارسی در ایران جایگاهش را از دست داده‌است. به نظر من ویکی پدیای فارسی متأسفانه در خیلی از زمینه ها (بخصوص مباحث علمی) جایگاهی نداشته که بخواهد از دست برود! اونی که مهمه این هست که بستر خوبی برای تولید محتوا هست. بقیه وبسایت ها دنبال منافع زرد خودشون هستن. پس این پتانسیل رو (از نظر زیرساخت و سیاست‌های کلان ویکی) داره که در رده وبگاه های محتوای متنی، خودش رو بالا بکشه. جایگاه از نظر بازدید موضوع بحث ماست. جایگاه از نظر اعتبار و ... نه. خلط مبحث نکنیم.

دلیل‌های احتمالی

گراف دانش

در این آمارها گراف دانش گوگل هم بی‌تاثیر نیست که عملا ویکی‌پدیا و ویکی‌داده را خلاصه می‌کند. بسیاری از کاربران کارشان با همان راه می‌افتد و نیازی به باز کردن مقاله ندارند. صحیح. و قبلاً هم فکر کنم بحث کرده بودیم که گراف دانش چون بازدید ویکی‌پدیا را کم می‌کند، ممکن است به پروژه ضرر بزند: افراد اطلاعات را می‌گیرند بدون آن که به ویکی بیایند؛ در نتیجه احتمال این که در ویکی بماند و ویرایشی هم بکنند، صفر می‌شود. دلیل واضح است حذف بی‌رویه هنرمندان و افراد حوزه سرگرمی ایرانی تقریبا تنها خوانندگان قبل از انقلاب مقاله دارند ما دو هزار مقاله در مورد خوانندگان آمریکایی داریم که اینستگرامشان ۲ هزار فالوور بیشتر ندارند حال خوانندگان خودمان را تنها با سلنا گومز مقایسه می‌کنیم! محسن لرستانی در اوج محبوبیتش در ویکیپدیا مقاله نداشت امروزه نیز ۵ هزارتا بازدید داره برای مثال مقاله احلام در زمانی که ویکیپدیا در اوج بود ۴۰ هزارتا بازدید داشت که حذف شد. در ویکیپدیا انگلیسی مقالات قماربازان هم وجود دارد که اینجا چنین نیست اینکه هنوز ویکیپدیا فارسی محبوب هست به خاطر وجود مقالاتی نظیر ریحانه پارسا و پوشش خوب سینمای هالیوود هست به همت توفا که بین مخاطبان ایرانی و خارجی یکسان است. اشتباه همینجاست که دنبال‌کنندگان اینستاگرام را با هم مقایسه می‌کنید. این حذف‌ها بی‌رویه نیستند، بلکه بر پایه رویه‌های استاندارد و دانشنامه‌ای ویکی‌پدیا هستند. اگر ویکی‌پدیا رسانه بود، بله انتظار می‌رفت که بیش از هرچیز به موضوعات پرطرفدار روز مانند احلام و آریا کئوکسر بپردازد. اما ویکی‌پدیا یک دانشنامه است و کاری به مسائل صرفاً پرطرفدار ندارد. چون در درجهٔ اول به‌دنبال مخاطب نیست، بلکه در پی ارائهٔ اطلاعات درست و قابل اثبات است. آنچه تحت پوشش و مورد توجه متخصصین و کاربلدهای موضوع خود باشد، جایش در دانشنامه است. ولی آنچه فقط مورد توجه طرفدارانش باشد، خیر. برای مثال، خواننده‌ای مانند احلام به‌جز کلیپ‌هایش و چند قطعه که در مهمانی‌های ایران پخش شده و تعداد زیادی هوادار که هر یک به‌واسطهٔ سلیقهٔ خود و نه بر پایه تخصص خود او را دنبال می‌کنند، چه دستاوردی داشته؟ چه نوآوری خاصی در موسیقی ارائه داده؟ آیا سبک ویژهٔ خود را دارد؟ (این مورد را نباید به تفاوت‌های بی‌ارزش تقلیل داد؛ منظور از سبک متفاوت چیزی مشابه همایون شجریان است) آیا تحول مهمی در موسیقی فارسی ایجاد کرده؟ به‌جز طرفدارانش، هیچ متخصص و موسیقی‌دان خبره‌ای او را مورد تحسین یا نقد قرار داده؟ قطعاً خیر. چون از سوی مراجع تخصصی موسیقی پاپ قابل توجه قلمداد نمی‌شود. قبول دارم که بسیاری از هنرمندان و مشاهیر (این دو فرق دارند؛ Celebrity != Artist) در کشورهای فارسی‌زبان پوشش رسانه‌ای کافی ندارند و این ضعف برای خوانندگان دور از وطن بیشتر هم هست. اما مقصر این موضوع ویکی‌پدیا نیست و نباید برای جبران این ضعف به کاربران ویکی‌پدیا فشار آورد.

قماربازها و یوتیوبرهای آمریکایی پوشش در منابع دارند. اما قماربازها و یوتیوبرهای فارسی‌زبان فقط دنبال‌کنندهٔ اینستاگرام و یوتیوب و تلگرام دارند. مقصر هم خودشان نیستند، جبر جغرافیایی باعثش شده، اما مقصر ویکی‌پدیا هم نیست و نمی‌تواند کاری برایشان بکند.

ضمناً ویکی‌پدیایی که فقط به‌خاطر ریحانه پارسا و الکسیس تگزاس محبوبیت داشته‌باشد، باید درش را تخته کرد. اما در این مورد هم جسارتاً اشتباه می‌کنید. من از نرم‌افزار موبایل ویکی‌پدیا هم گهگاهی استفاده می‌کنم. شما احتمالاً ۵ مقالهٔ پربازدید روزانه را ندیده‌اید که اگر دیده‌بودید نظرتان تغییر می‌کرد. به‌جز آمیزش جنسی و روش‌های آمیزش جنسی که در ۷۰٪ مواقع در میان این ۵ مقاله هستند، و وجودشان در این فهرست هم با توجه به اطلاعات و آموزش اندک در این زمینه در ایران طبیعی است، سه مقالهٔ دیگر همیشه به مسائل روز اختصاص داشته. برای مثال، مقاله‌های پربازدید امروز تا این لحظه به‌ترتیب رضا کریمی (بازیگر)، محمد قریب، قانون تغییر ساعت رسمی ایران (که در ۳۱ شهریور اجرا می‌شود؛ دیروز، ۳۱ شهریور، پربازدیدترین مقالهٔ روز بود)، جنگ ایران و عراق (آغاز ۲۲ سپتامبر ۱۹۸۰) و واکسن کووید-۱۹ سینوفارم بوده‌است. این آخری چندین روز است که جزو پربازدیدترین مقاله‌های روز است. مقالهٔ دکتر قریب هم در بدترین حالت هفته‌ای یک یا دو بار در این فهرست هست (دلیلش را نمی‌دانم). با این اوصاف من فکر می‌کنم افرادی نظیر ریحانه پارسا، و اخبار هالیوود قطعاً جزو ۱۰ دلیل اصلی محبوبیت ویکی‌پدیا هم نیستند. عرض می‌کنم که اگر تنها چیزی که مردم دنبالش هستند سلبریتی‌هایی هستند که مورد پوشش منابع معتبر نبوده‌اند، من هیچ مشکلی با این که رتبهٔ ویکی افت کند نمی‌بینم. اگر اجتماع خوانندگان محتوا در وب فارسی، فقط دنبال خبرهای داغ سلبریتی‌هاست که ویکی به دردش نمی‌خورد. در آن صورت چرا باید از این که رتبهٔ ویکی پایین رفته ناراحت شویم؟ چیزی که درست است، رخ داده و ناراحتی نباید داشته باشد. ولی توجه کنید که گفتم «اگر».

تصور من این است که ویکی‌پدیا خوانندگان دیگری هم دارد که دنبال محتوای معتبر راجع به موضوعاتی غیر از سلبریتی هستند. بخشی از شواهدش را جیپوتر بالا گفت (مقاله‌های پربازدید). بخشی دیگرش این است که ویکی‌پدیای فارسی ظاهراً میدان را به وبگاه‌های متنی دیگری باخته (نمناک و رکنا و دنیای اقتصاد) که آن‌ها هم تمرکزشان روی محسن لرستانی‌ها نیست. خواننده در دنیای اقتصاد دنبال چه می‌گردد؟ این احتمالاً جایی است که ویکی و دنیای اقتصاد ممکن است در رقابت باشند. و ظاهراً ویکی‌پدیای فارسی در این رقابت در حال افت است. کی گفته ویکی نباید به سلبریتی ها بپردازد؟ ویکی مدعی است از نظر محتوایی ترجیحی بین مطالب مختلف ندارد. و کی گفته مورد پوشش منابع معتبر نبوده‌اند؟ اگر شما منابع معتبر را جوری تعریف کنید که اینها در چارچوبش قرار نگیرد، طبیعتاً مورد پوشش نبوده، ولی این مثل این می ماند که در منابع شیمی دنبال پوشش مطالب مربوط به جغرافیا بگردید. خوب پیدا نمی کنید، ولی دلیل نمی شود وجود نداشته، فقط نشان می دهد شمای نوعی خوب نگشته اید. نمی‌دانم پاسختان به من بود یا کس دیگر. به هر حال، قرار نیست ویکی به سلبریتی‌ها نپردازد. اما قرار هم نیست که برای پرداختن به آن‌ها از منابع نامعتبر استفاده کند. مشکل وب فارسی، کمبود منابع معتبر در مورد افراد زنده است. مشکل کمبود منبع نیست، نگاه غلط به منبع معتبر در مورد موضوعات غیرعلمی است. موضوعات مربوط به سرگرمی و فرهنگ عامه جنس منابع معتبرش خاص خودش است. شناسایی و استفاده از آن منابع کار متفاوتی است با شناسایی منابع معتبر یک موضوع علمی.

به خاطر این که ویکی‌پدیای فارسی برایش مخاطب اهمیتی ندارد. تضمینی ندارد که این ویکی برای موضوعی که مخاطب می‌خواهد دربارهٔ بداند مقاله داشته باشد. بسیار شده مقالاتی که بسیار پربیننده اند به سادگی آب خوردن حذف شده‌اند. (مثلاً سامان جلیلی با ۱٫۲ میلیون فالوئر [۲]). وقتی با یک کلمه می‌نویسید حذف شود و معلوم هم نیست بر چه اساسی چنین نتیجه ای گرفته شده این اقدامات برای ویکی‌پدیا تبعات دارد. مخاطب وقتی می بیند ویکی‌پدیا مقاله‌ای برای برای یک هنرمند محبوب یا مثلاً برای صدف بیوتی یا دنیا جهانبخت ندارد طبیعتاً بیکار که نمی‌نشیند اطلاعاتش دربارهٔ او را از نمناک و شاپرک می‌گیرد. بد نیست به پیامدهای کارهایمان هم فکر کنیم.

حتی اگر شخصاً به مقالات سلبریتی‌ها یا موضوعات عامه پسند علاقمند نباشیم یا آنها را باارزش ندانیم، باز لازم است برای حفظ جامعیت موضوعات در ویکی‌پدیا برای پرداخته شدن به این موضوعات در این ویکی بکوشیم. وقتی ویکی سایتی بشود که خیلی از موضوعات مورد علاقه مخاطب در آن وجود ندارد، این‌طور نیست که برای سایر موضوعات -شاید به نظر شما ارزشمند- بیاید به اینجا مراجعه کند. خیلی‌ها وقتی سلیقه شان به نمناک و شاپرک و … عادت کند، برای همه موضوعات به آنجا مراجعه خواهند کرد. مخاطب این سایت هم این‌طوری عده ای خاص و کم‌تعداد می‌شود. این گونه است که کم‌کم یک سایت پرمخاطب مثل ویکی به حاشیه می‌رود و نابود می‌شود. مشارکت کاربران در آن هم وقتی به حاشیه برود دیگر به اندازه قبل نخواهد بود. من خودم مقالهٔ موزه گه را نوشته‌ام و مطمئن باشید که به جامعیت هم معتقدم. در عرایض من (و در فرمایشات جناب حجت) یک واژهٔ «تنها» یا «فقط» هم به‌کار رفته. جناب Reza Amper در بالا گفتند محبوبیت ویکی‌پدیا وابسته به سلبریتی‌ها است، اما این‌طور نیست. سلبریتی‌ها «تنها» موضوع مورد علاقهٔ مخاطبان ویکی‌پدیا نیستند و اثباتش را هم در بالا نوشتم. من در بالا گفتم ویکی‌پدیا «در درجهٔ اول به‌دنبال مخاطب نیست». به این معنی که وقتی مخاطب باشد، اما محتوا بی‌کیفیت باشد، یا اصلاً موجود نباشد، مخاطب هم از دست می‌رود. اما وقتی محتوای باکیفیت و علمی موجود باشد، مخاطب هم خودش می‌آید. ما نباید برای مخاطب‌داشتن به هر دری بزنیم و ارزش‌های خودمان را فدا کنیم. خودتان هم مثال خوبی زدید: وقتی دنبال مطالب پیرامون علم شیمی هستید، باید در یک دانشنامه یا کتاب تخصصی شیمی به دنبالش بگردید. اما مخاطبی که به‌دنبال برند رژ لب پیشنهادی صدف بیوتی یا «عکس‌های داغ لو رفته از عروسی فلان اینفلوئنسر اینستاگرامی» (تیترهای مورد علاقهٔ وبگاه‌های زرد) است، باید به photokade.com و darhambarham.ir مراجعه کند نه ویکی‌پدیا. این افراد چیز دیگری برای ارائه نداشته‌اند که برای منابع معتبر ارزش داشته‌باشد. اگر فلان شخصیت پرمخاطب اینستاگرام کاری به‌جز معرفی برندهای معروف انجام داد و به‌واسطهٔ آن کار تحت پوشش منابع قرار گرفت، ما هم در موردش می‌نویسیم. حتی اگر برای همین معرفی‌ها هم تحت پوشش قرار گیرد، باز هم در موردش می‌نویسیم و تاکنون هم چنین بوده. من جستجو نکرده‌ام که در مورد سرشناسی این افراد نظر دهم، اما در نظرخواهی‌هایی که موضوعشان چنین افرادی هستند، جز استناد به همین فالوورهای شبکه‌های اجتماعی و نظایر آن، معمولاً چیز دیگری برای احراز سرشناسی ارائه نمی‌شود. اوکی، من نوعی خوب جستجو نکرده‌ام و نظر به حذف داده‌ام. در هر صورت از میان ۵ نفر (مثال) که همه معتقد به ماندن مقاله هستند، یک نفر نباید یک منبع مورد قبول ارائه دهد.

من هم نگفتم تنها به این بپردازد بلکه می گویم به همه موضوعات بپردازد و پرداختن به همه آنها اهمیت داشته باشد. بین موضوعات تفاوت گذاشته نشود. به‌دنبال مخاطب نیست؟ پس برای چی نوشته می شود؟ اگر خواننده نباشد چه فایده ای دارد؟ منبع پیدا می شود ولی نوع نگاه به منبع معتبر نباید به همه چیز «علمی» باشد. دانشنامه قرار نیست فقط به علم بپردازد. همه موضوعات جای خود اهمیت دارد. منظورم همین است که نباید در منابع علمی دنبال پوشش گشت ولی موضوعات بسیار متنوع تر است. به‌نظر من یک سلبریتی نظیر گامنو نمونه‌ای از فردی مشهور و فعال در زمینهٔ هنر است که ویکی‌پدیا می‌تواند پیرامونش مقاله داشته‌باشد. منابعی هم که ارائه شده‌اند آنچنان علمی و آکادمیک و تخصصی نیستند. همان موزیک ما که با او مصاحبه کرده را هم شخصاً حتی یک وبگاه متخصص در زمینهٔ موسیقی نمی‌دانم. ولی پوشش حداقلی و کافی را داشته. من اشاره‌ام به سلبریتی‌هایی است که صرفاً فقط یک‌سری دنبال‌کننده دارند و حتی گروه طرفداران «دوآتشه» مانند تتلو را هم ندارند. برای مثال، احلام که جناب Reza Amper اشاره کردند از همین گروه سلبریتی‌ها است که برای فارسی‌زبانان به هر دلیلی جذابیت دارد. اما برای یک منبع قابل قبول مانند موزیک ما (حال در خارج از ایران و کشورهای فارسی‌زبان؛ که بتواند اخبار خوانندگان زن را هم پوشش دهد) به او علاقه‌ای نشان نداده. بالاخره اطلاعاتی باید موجود باشد که ما بتوانیم یک مقاله در مورد شخص بنویسیم یا خیر؟ وقتی به‌جز فهرست ترانه‌ها در چند وبگاه ناقض حق تکثیر چیز دیگری در دست نیست، چه باید بنویسیم؟

ضمناً دوباره تأکید می‌کنم (در بالا هم با ایتالیک نوشتن تأکید کردم) که من نگفتم مخاطب ابداً برای ویکی‌پدیا مهم نیست. بلکه گفتم «در درجهٔ اول به‌دنبال مخاطب نیست» و کیفیت محتوای ارائه‌شده به مخاطبان باید در اولویت باشد. منبع هست منتها باید کشف شود. مثلا حتما برای رپ منبع هست یا حوزه سرگرمی منابع خاص خود را دارد که باید پذیرفته شود نه این که با نخبه گرایی رد شود. چونکه ذهن انسان دنبال الگوریتم ساده هست بیشتر به مقالات سلبریتی‌ها و اشخاص سرگرم‌کننده علاقه دارد و حتی اکثر کاربران ویکی‌پدیا هم مطالب راحت‌تری برای نوشتن انتخاب می‌کنند. مثلاً کابی لیم شخصیت محبوب اینستاگرام یک سال هم بیشتر از فعالیتش نمی‌گذرد. از طرف دیگر اکثر خوانندگان محبوب داخلی مقاله ندارند که باید چاره‌ای اندیشید تا سایت شاهپرک با دو نویسنده از ویکی‌پدیا با دوهزار نویسنده جلو نزند افت الکسا هم باعث شده ویکی فا در صدر جستجوها نباشد. حال چه اشکال دارد که کاربر با چند مقاله سلبریتی سرگرم شود بعد هم یک مقاله علمی هم اگر باشد مطالعه کند. آیفون هم همیشه صفحه‌اش کوچک بود و رئیس آن اجازه نمی‌داد امروزه پس از غیبت رئیس این گوشی‌ها با صفحه‌های بزرگ وارد عرصه شدند و بازار را قبضه کردند. ما هم باید چند سیاست تکمیلی قرار بدیم تا اینترنت از دست ویکی فا خارج نشود.

اگر کاربری به‌دنبال سرگرمی و اخبار سلبریتی‌ها بود www.beytoote.com را به او معرفی کنید تا «با چند مقالهٔ سلبریتی سرگرم شود». ویکی‌پدیا وبگاه سرگرمی نیست. اگر بخواهیم با این فرمان جلو برویم باید فردا بخش آموزش آشپزی هم راه بیندازیم! نا امیدم کردید، به‌نظر می‌رسد کاربرد ویکی‌پدیا را اشتباه متوجه شده‌اید. روندی که اجتماع ویکی‌پدیای فارسی برای حذف مقالات مشاهیر پیش گرفته خالی از اشکال است. «چونکه ذهن انسان دنبال الگوریتم ساده هست بیشتر به مقالات سلبریتی‌ها و اشخاص سرگرم‌کننده علاقه دارد» اساساً جمله‌ای اشتباه است و نشان می‌دهد که در زمینهٔ شناخت رفتار انسان‌ها مطالعه ندارید. اینجا هم جای بحث راجع به آن نیست. از آنجا که پیش‌فرضتان اساساً غیرعلمی است، دیگر پاسخ نمی‌دهم. غیر علمی نیست مثلاً الآن بخواهید یک زبان دیگر بیاموزید به دلیل پیچیدگی آموزش زبان مغز به دنبال اخبار، گوشی و ... می‌رود. یا مبحث پیچیده فیزیک که شخص بخواهد بیاموزد مغز ترجیح می‌دهد فیلم و سریال و ... ببیند و نیاز به تمرین هست که مغز را روی فیزیک متمرکز کرد. برای همین ریحانه پارسا ۲۷ هزار بازدید دارد و جریان چند فازی با این همه اهمیت علمی ۵۰ تا بازدید دارد. من هیچ وقت نگفتم فقط سلبریتی بازدید داره مقالات با الگوریتم ساده‌تر مثل مقالات سیاسیون و دینی کامیک فیلم و سریال و ... هم بازدید خوبی دارند حال اینکه کسی نیست بگوید نه اینطور نیست نظریه توربولانس دو هزار بازدید دارد! من ندید میگم نهایتا ۵۰ تا بازدید داشته باشه از stats.wikipedia.org بنگرید ماهیانه برای ویکی فا ۲۵۰ میلیون بازدید کننده هست که در کل ویکیپدیاها طالبان در صدر هست و اخبارهای مناسبتی اما جواد عزتی هنرمد ایرانی بیشترین بازدید دارد برای انگلیسی‌ها هم راک در صدر است. به همین نسبت بازدید از مقاله کابی لیم افراد مشابه ایرانی مورد توجه هستند منابع معتبر کابی لیم از کجا تهیه شده؟!! البته ما در مقالات حوزه سینمای هالیوود و در زمینه‌هایی اسلامی و بعضاً تاریخی خیلی خوب عمل کردیم حاصلش هم ۲۵۰ میلیون بازدید روزنامه هست به از گفته شما Huji هم چنین برداشت کردم در عرصه مقالات مربوط به اقتصاد هم ضعیف بوده‌ایم. همچنین سلبریتی‌ها و خوانندگان داخلی هم پوشش ندادیم.

مشکل از مخاطبان

من این افت را بیشتر ریشه در جامعه می دانم تا خود ویکی پدیا... وقتی جامعه به دنبال مسائل جنسی مثل مقاله آمیزش جنسی است و 4 میلیون بازدید در سال 2019 و 6 میلیون بازدید در سال 2020 بر جای می گذارد آیا مشکل از ویکی پدیاست یا جامعه؟ [منبع] [منبع ] حتی در ویکی پدیا انگلیسی در سال 2019 هم چیزی مثل مسائل جنسی دیده نمی شود [منبع] چه بخواهیم یا نه این جامعه است که دنبال این مسائل می رود.

پیشنهادها

افزایش پوشش سلبریتی‌ها و بازیگران

پیرو صحبت‌های بالا لازم است بگویم هیچ ایرادی نداره که مقالات افراد زنده ایرانی یا خارجی، سلبریتی و … پربازدیدترین مقالات ویکی‌فا باشن چرا که وقتی یک نفر میاد ویکی‌پدیا و مقاله فلان بازیگر ایرانی روباز میکنه و مطالعه میکنه ممکنه روی پیوندهای موجود در اون صفحه هم کلیک کنه و همین کلیک‌ها اون رو از مقاله یک بازیگر برسونه به یک مقاله علمی. مقالات سلبریتی‌ها به شرط داشتن منبع معتبر خیلی کمک کننده هست. البته در هر مقاله در بخش جستارهای وابسته تعدای مقاله در همون موضوع مقاله به خواننده نشون داده میشه مثلاً اگر یک فیلم علمی تخیلی هست در جستارهای وابسته میشه اختراعات، نظریات علمی و … مربوط به موضوع اون فیلم رو گنجوند تا خواننده‌ای که از اول اصلاً هدفش مقالات علمی و … نبوده بره سراغشون و احتمالاً جذبشون هم بشه و خوشش بیاد.

گسترش جستارهای وابسته

اما یک پیشنهادی که دارم در پایین همه مقالات صرف‌نظر از داشتن بخش جستارهای وابسته در مورد مقالات هم‌موضوع به وسیله یک ابزار یک بخش جدید باشه یا پنجره پاپ‌آپ جدید باز بشه و به صورت رندوم و کاملاً اتفاقی (بدون هیچ ربطی به موضوع مقاله‌ای که باز هست) به خواننده یک مقاله پیشنهاد بشه تا روش کلیک کنه وارد مقالش بشه و اون رو بخونه. جپولی که ارائه داد خیلی جالب بود و من از قبل هم انتظار این روند را داشتم. در عصر سایبر بشریت بیشتر دوست دارد با محتوای دیداری سرگرم شود و کلا نسل های جدیدتر توانایی خواندن و نوشتن ضعیف تری دارد و ذهنش تصویری کار می کند. بنابراین برای ویکی پدیا کاری نمی شود کرد جز گشودن یک بخش ویدئویی که موضوع را به صورت علمی تر از کلیپ های کوتاه یوتیوب توضیح دهد.

یک راه که می‌تواند بازدید را افزایش بدهد سازگاری بیشتر با اشتراگ گذاری محتوا در شبکه‌های اجتماعی است. مثلا دکمه اشتراک گذاری به هر بخش از مقاله هم اضافه شود. به صورت پیشفرض و با لینک کوتاه شده قابلیت اشتراک گذاری فعال باشد.

مشکلاتی که محتمل هست افت الکسا پیش بیاورد

گوگل دیگر ویکی‌پدیا در جست‌وجوهای اول خود قرار نخواهد داد.