پیش‌نویس:پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی و فرهنگی

بنیانگذاری: 1375 مکان: تهران مدیریت فعلی: مهدی رازانی

پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی و فرهنگی، در سال 1383 ه.ش با هدف اجرای طرح‌های پژوهشی در زمینۀ حفاظت و مرمت آثار تاریخی و فرهنگی و تربیت و تأمین نیروی انسانی متخصص این حوزه تأسیس شد.

پیشینه

نـخستین کارگاه مرمت آثار تاریخی در ایران، حدود سال 1258ه.ش (اواخر سده نوزدهم میلادی) در قلعه شوش توسط باستان‌شناسان اهل فرانسه دایر شد. با تشکیل نخستین هستۀ موزه ملی ایران (1295ه.ش/1917م) در یکی از اتاق‌های مدرسۀ دارالفنون و تأسیس ادارۀ عتیقات [۱] (1297ش/1918م) که سرانجام به تشکیل ادارۀ کل باستان‌شناسی ایران در سال 1307 ه.ش منجر شد، همچنین تدوین و تصویب قانون عتیقات قانون حفظ آثار ملی (1309ه.ش)، موضوع حفاظت از باقی‌مانده‌های تاریخی در دستور کار قرار گرفت. اقدامات لازم برای ایجاد آزمایشگاه و کارگاه حفاظت و مرمت آثار تاریخی با آموزش مرمت‌گران ایرانی توسط ایزمئو [۲] و تأسیس سازمان ملی حفاظت آثار باستانی (1344ه.ش) آغاز شد. در عین حال تعدادی وسایل، تجهیزات و مواد آزمایشگاهی از جمله دستگاه طیف‌سنج شعله‌ای [۳] از سوی یونسکو در اختیار تشکیلات باستان‌شناسی و موزه ایران باستان قرار گرفت تا به کمک آن‌ها گام‌های اولیه برای ایجاد آزمایشگاه مرمت برداشته شود. اولین آزمایشگاه مرمت در سال 1351ه.ش با استخدام دو شیمی‌دان، یک فیزیک‌دان و دو مرمت‌گر سفال در زیرزمین ساختمان مرکز باستان‌شناسی ایران (سابق) آغاز به کار کرد و از سال 1369ه. ش تحت عنوان آزمایشگاه تحقیقاتی مرکزی حفاظت و مرمت آثار تاریخی و فرهنگی که توسط رسول وطن‌دوست با هدف اجرای طرح‌های پژوهشی در زمینۀ میراث فرهنگی، حفاظت و مرمت آثار تاریخی و فرهنگی و تربیت و تأمین نیروی انسانی تأسیس شده بود، به فعالیت خود ادامه داد. در سال 1374 ه.ش و با گسترش دامنۀ فعالیت آن، این آزمایشگاه به مرکز تحقیقات مرمت آثار تاریخی و فرهنگی تبدیل شد. در سال 1383ه.ش با جدا شدن پژوهشگاه از سازمان میراث فرهنگی کشور، مرکز تحقیقات مرمت آثار تاریخی و فرهنگی به پژوهشکدۀ حفاظت و مرمت آثار تاریخی و فرهنگی [۴] تغییر یافت. در سال 1384 با انتقال پژوهشکده به ساختمان جدید (ساختمان فعلی)، امکانات و دامنۀ فعالیت‌های آن به‌تدریج گسترش پیدا کرد. در تابستان سال 1389ه.ش با تصمیم دولت دهم مبنی بر انتقال پایتخت و کاستن از جمعیت شهر تهران، پژوهشکده حفاظت و مرمت که ذیل مجموعه پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری قرار داشت، به شیراز منتقل شد. پس از آن در سال 1391ه.ش دولت یازدهم، مجدداً به تهران بازگشت و فعالیت خود را از سر گرفت.

وظایف و مسئولیت ها

- انجام پژوهش بنیادی و کاربردی در امر شناخت ویژگی‌های فنی آثار تاریخی و هنری و سیر تحول فناوری باستان؛

*همکاری در پژوهش‌های نظری و میدانی در مورد محوطه‌ها و یافته‌های فرهنگی و تاریخی از طریق انجام پژوهش‌های آزمایشگاهی؛

* انجام پروژه‌های گاه‌نگاری آثار فرهنگی-تاریخی از طریق بهره‌گیری از آخرین روش‌های علمی و پژوهشی مستقیم و پیرامونی از جمله ​​​​​​​اقلیم‌شناسی، زیست‌محیطی، گیاه‌شناسی، جانورشناسی و غیره؛

* انجام پژوهش‌های بنیادین و کاربردی حفاظت و مرمت در جهت شناخت و تجزیه و تحلیل محیط پیرامون آثار و فرایندهای فرسودگی آنها؛

* پشتیبانی موزه‌ها و واحدهای اجرایی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و سایر مراکز ذیربط در امر مرمت، نگهداری و حفاظت علمی آثار​​​​​​​فرهنگی و تاریخی؛

* پژوهش در مبانی نظری و تعیین و تبیین روش‌های بهینۀ حفاظت و مرمت آثار؛

* بررسی و تعیین اولویت‌های حفاظتی و مرمتی و همکاری با بخش‌های اجرایی پژوهشگاه در امر نگهداری و نمایش میراث فرهنگی از طریق ایجاد، گسترش و توسعۀ شبکۀ واحدهای فنی حفاظت و مرمت.

اهداف

• استفاده از تمامی ظرفیت‌های علمی، پژوهشی و اجرایی کشور در راستای انجام وظایف مربوط؛
• به‌کارگیری شیوه‌ها و فناوری‌های مدرن در مطالعه، حفاظت و مرمت  آثار تاریخی؛
• ارتقاء سطح دانش تخصصی کارشناسان مرتبط با حفاظت و مرمت آثار در کشور؛
• افزایش سطح آگاهی عمومی و نهادینه کردن حفاظت از آثار در جامعه؛
• حمایت از رساله‌ها و پایان‌نامه‌های دانشجویی مرتبط با حفاظت و مرمت آثار؛
• تهیۀ بانک‌های اطلاعاتی مرتبط با حفاظت و مرمت اشیاء و مجموعه‌های موزه‌ای کشو؛
• همکاری در راه‌اندازی و تجهیز شبکه‌های آزمایشگاهی و کارگاهی حفاظت و مرمت در کشور.

گروه های پژوهشی و بخشهای دیگر

- گروه پژوهشی حفاظت و مرمت

گروه پژوهشی حفاظت و مرمت که هم در زمینه کارهای پژوهشی و هم مرمت فعالیت می کند، شامل بخشهای مختلفی است. از جمله (بخش سفال، شیشه، فلز، چوب، پارچه، چرم، کاغذ و صحافی و نقاشی)؛ مدیریت این بخش بر عهده شهرزاد امین شیرازی[[ است؛

- گروه پژوهشی سالیابی و فرایندهای فرسایش

گروه پژوهشی سالیابی و محیط شامل بخشهای مختلفی چون (پتروگرافی، ترمولومینسانس، گوهرشناسی، میکروبیولوژی، میکروسکوپی و ...)؛ مدیریت این بخش بر عهده نسرین نوحی باباجان [۵] است؛

- گروه پژوهشی شناخت مواد

این بخش شامل آزمایشگاه های مختلفی است که علاوه بر پشتیبانی پژوهش های داخلی، پاسخگوی مراجعین و پژوهشگران از خارج از مجموعه میراث نیز می باشند. این آزمایشگاه ها عبارتند از: (آزمایشگاه شیمی، آزمایشگاه XRD، آزمایشگاه XRF، آزمایشگاه RAMAN، آزمایشگاه FTIR و ...) می باشد؛ مدیریت این بخش بر عهده امین اله کمالی[۶] است.

- کتابخانه

در کتابخانه پژوهشکده بالغ بر 3000 جلد کتاب تخصصی در حوزه حفاظت و مرمت آثار تاریخی و علوم مرتبط موجود می باشد؛ مدیریت کتابخانه بر عهده نرگس دوست ثانی است.[۷]

مدیران سابق پژوهشکده

- رسول وطن‌دوست بنیانگذار پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی و فرهنگی، عضو هیآت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری (بازنشسته)؛

- آرش لشگری دکترای باستان‌شناسی، استادیار پژوهشگاه میراث فرهنگی، عضو هیآت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری (بازنشسته)؛

- شهرزاد امین شیرازی کارشناسی ارشد حفاظت و مرمت آثار تاریخی، عضو هیآت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری؛

- محمد سهرابی دکترای میکروبیولوژی گلسنگ شناس، عضو هیآت علمی پژوهشکده زیست فناوری؛ [۸]

- رویا بهادری کارشناسی ارشد شیمی آلی، عضو هیآت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری (بازنشسته)؛

- کامران احمدی دکترای علم مواد، عضو هیآت علمی پژوهشگاه مواد و انرژی؛

- غلامرضا رحمانی دکترای حفاظت و مرمت آثار تاریخی، عضو هیآت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری؛

- منیژه هادیان دهکردی دکترای حفاظت و مرمت آثار تاریخی، عضو هیآت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری؛

- مهدی رازانی دکترای حفاظت و مرمت آثار تاریخی- فرهنگی، عضو هیآت علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز؛

نشانی و راه های برقراری ارتباط

تهران: خیابان امام خمینی، نبش خیابان سی تیر، روبروی موزه ملی ایران.

تلفن تماس: 66736584- 021

دورنگار: 66736585- 021

نگارخانه

آزمایشگاه پتروگرافی

آزمایشگاه سالیابی به روش ترمولومینسانس

آزمایشگاه XRF

بخش حفاظت و مرمت آثار فلزی

·        بخش های مختلف پژوهشکده