آران‌ای مداخله‌گر
آران‌ای سرکوبگر یا آران‌ای مداخله‌گر یا آران‌ای خاموش کننده (به انگلیسی:RNAiیا RNA interference) توالی‌های اولیگونوکلئوتیدی هستند که از آن‌ها برای سرکوب بیان ژن استفاده می‌شود. آران‌ای سرکوبگر یا آران‌ای مداخله‌گر باعث پدید آمدن فرایندی در یاختهها می‌شود که یاختهها از راه آن بیان ژنهای خود را تنظیم می‌کنند. در سال ۲۰۰۶ «آندرو فایر» و «کرایگ سی ملو» به‌طور مشترک جایزه نوبل کاراندام‌شناسی یا پزشکی را به خاطر پژوهش‌هایی که در زمینهٔ آران‌ای سرکوبگر بر روی کرم نماتدی به نام «سی الگانس» (به انگلیسی:C. elegans) انجام داده و در سال ۱۹۹۸ منتشر کرده بودند، برنده شدند.
در ژنتیک پزشکی از آران‌ای مداخله‌گر برای جلوگیری از پیشرفت بیماری‌ها استفاده می‌شود. آران‌ای مداخله‌گر با ورود به یاختهها به بازهای نوکلئوتیدی هدف در آران‌ای می‌چسبند و با فعال کردن یک آنزیم به نام آران‌ای‌آز اچ (به انگلیسی:RNAase H) باعث شکسته شدن نوکلئوتید مورد نظر و جلوگیری از ساخته شدن پروتئینهای نامطلوب یاخته می‌شوند. از اولیگونوکلئوتیدها برای جلوگیری از پیشرفت بیماری‌هایی نظیر سرطان آسم و ایدز استفاده می‌شود.
آران‌ای مداخله‌گر از مولکول آران‌ای که باعث خاموش کردن ژن‌ها می‌شود، استفاده می‌کند و با از بین بردن پیام‌های نامناسب که باعث ایجاد و ترجمهٔ پروتئینهای ناقص می‌شود و غیرفعال کردن ژنهای عامل بیماری‌هایی شامل سرطان، عفونت‌های ویروسی و سایر بیماری‌ها، در پزشکی کاربرد دارد. روش‌های خاموش کردن ژن به علت توانایی آن‌ها برای درمان بیماری‌های انسانی بسیار مورد نیازند. آنچه که آران‌ای سرکوبگر را بالاتر از دیگر رقبا قرار می‌دهد کاملاً اختصاصی عمل کردن آن در فقط از بین بردن اطلاعات ژنتیکی نامناسب است و اینکه دیگر ژنهای سالم از تأثیر آن مصون هستند.
درمان به وسیله آران‌ای سرکوبگرویرایش
امروزه، پس از گذشت چند سال از کشف آران‌ای سرکوبگر، این روش درمانی به تازگی در حال شکل گرفتن است. اگرچه آزمایش‌های کامل هنوز انجام می‌شود، بررسی‌ها در حال استفاده از روش‌هایی است که به تازگی روی بیماران مبتلا به ناهنجاری‌های ناتوانی چشمی صورت گرفته‌است. پزشکان بسیاری از نسخه‌های آران‌ای طراحی‌شده را وارد کره چشم بیماران مبتلا به تحلیل رفتن لکهٔ زرد شبکیه کردند. رشته‌های آران‌ای کوچک مداخله‌کننده عمل یک عامل رشد ناقص تحریک‌کنندهٔ رشد رگ‌های خونی غیرطبیعی پشت شبکیه را متوقف می‌کند و به این ترتیب آسیب را اصلاح می‌کند. موفقیت آران‌ای سرکوبگر همچنین می‌تواند منجر به درمان مورد نیاز بیشتر برای بررسی کردن ناهنجاری‌های مغزی شود. سال گذشته هیجان زیادی در مورد اینکه آران‌ای سرکوبگر می‌تواند بیماری کشنده تحلیل‌برندهٔ مغزی به نام هانتیگتون را متوقف کند، به وجود آمد. موش‌های مبتلا به این بیماری مورد تزریق ویروسی قرار گرفتند که به‌طور مخفیانه آران‌ای خاموش‌کننده را وارد یاخته‌های مغزی بیمار می‌کرد. به وسیلهٔ خاموش کردن ژن، سطوح پروتئینهای سمی کاهش یافته و آسیب عصبی فروکش می‌کرد. هدف دیگر عفونت اچ‌آی‌وی است چیزی که واکسن و درمانی برای آن وجود ندارد. برای مبارزه با این بیماری اگرچه پزشکان نیاز دارند تا یاختهها را خارج از بدن درمان کنند، پزشکان ابتدا یاخته‌های بنیادی را از مغز استخوان بیمار خارج کرده و آن‌ها را در ظرف آزمایشگاهی درمان می‌کنند. یک ویروس بی خطر می‌تواند آران‌ای کوچک را علیه ژنهای اچ‌آی‌وی به یاختهها منتقل کند. زمانی که پیوند به بدن بیماران صورت گرفت، یاخته‌های درمان‌شده به صورت یاخته‌های مقاوم به اچ‌ای‌وی در می‌آیند که با ویروس مبارزه کرده و بیماری را در فرد ریشه‌کن می‌کنند. سرطان مغز بیماری دیگری است که می‌تواند با استفاده از این روش درمان شود. اگر راهکار هوشمندانه استفاده از آران‌ای کوچک سنجاق‌سری موفق باشد، سرطان‌ها می‌توانند بدون استفاده از ویروس‌ها که آران‌ای‌های درمانی را به مغز انتقال می‌دهند، درمان شوند. پژوهشگران در حال تلاش برای استفاده از باکتری برای انتقال این مولکول‌های آران‌ای کوچک سنجاق سری به یاخته‌های مغزی در جایی که دارو می‌تواند جذب شود، هستند. پیش از آنکه آران‌ای سرکوبگر به‌طور موفقیت‌آمیزی در داروها مورد استفاده باشد این باید ثابت شود که این روش مؤثر بوده و مهمتر از آن بی‌خطر است. پژوهشگران اطمینان دارند که درمان‌های عمومی براساس آران‌ای سرکوبگر در ده سال آینده به مرحله بالینی خواهند رسید، هر چند که تحلیل رفتن لکهٔ زرد شبکیه چشم ممکن است حتی زودتر از آن درمان شده باشد.
منابعویرایش
- Antisense and Nucleic Acid Drug Development, 11, pages 129-136, 2001
- Biochemical Pharmacology, 7518, pages 1-8, 2002