آریوبرزن
| لحن یا سبک این مقاله بازتابدهندهٔ لحن دانشنامهای استفادهشده در ویکیپدیا نیست. (چگونگی و زمان حذف پیام این الگو را بدانید) |
آریوبرزن (به یونانی: Aριoβαρζάνης) نام یکی از سرداران هخامنشی در دوران پادشاهی داریوش سوم بود که تا آخرین نفس در مقابل اسکندر مقدونی و سپاهیان او ایستادگی کرد و شجاعانه جنگید.[۱][۲] منطقه‌ای که آریوبرزن از آن برخواست اوکسیان نام داشت.[۳]
آریوبرزن | |
|---|---|
 تندیس آریوبرزن در یاسوج | |
| زاده | ۳۶۸ پیش از میلاد |
| درگذشته | ۳۳۰ پیش از میلاد ایران، دربند پارس |
| وفاداری | .svg){kind=small} شاهنشاهی هخامنشی |
| درجه | ساتراپ پارسه |
| جنگ‌ها و عملیات‌ها | نبرد دربند پارس † |
| خویشاوندان | پدر: آرتابازوس خواهر: یوتاب |
نام‌شناسیویرایش
نام آریوبرزن از شکل یونانی آن، آریوبرزنس (Ἀριοβαρζάνης) گرفته شده‌است، حال آنکه این نام در پارسی باستان به شکل آریه برزنه (*Āriya-bṛdāna-) آمده‌است.[۴] به عقیده برخی ممکن است «a» پایان واژه‌های هخامنشی در پارسی باستان متاخر تنها نوشته می‌شده و خوانده نمی‌شده، بنابراین این نام می‌تواند به شکل آری‌برزن (Āriy-bṛdān) نیز خوانده شود.[نیازمند منبع]
پیش‌زمینهویرایش
اگرچه تاریخ دقیق تولد آریوبرزن مشخص نیست، اما مورخان حدس می زنند که وی در حدود سال ۳۶۸ قبل از میلاد متولد شده است. همچنین گفته میشود وی دارای یک خواهر به نام یوتاب بوده که همراه وی در نبرد دربند پارس تا آخرین نفس در مقابل اسکندر مقدونی مقاومت کرده است و همراه او کشته شده، آریوبرزن در سال ۳۳۵ قبل از میلاد توسط داریوش سوم به ساتراپی پارسیس (استان جنوبی فارس در ایران کنونی) منسوب شد. مورخان متعجب هستند از اینکه داریوش برای پرسپولیس و پرسیس ساتراپی تعیین کرده است. همچنین آریوبرزن فرماندهی بخشی از ارتش پارس را در نبرد گوگمل در سال ۳۳۱ قبل از میلاد علیه مقدونی ها بر عهده داشته است.[۵]
نبرد دربند پارسویرایش
نبردگاه آریوبرزن و اسکندر را در چند جای گوناگون حدس زده‌اند،[۶] که با توجه به خط سیر عبور اسکندر از شوش به سوی تخت جمشید و مناسب بودن تنگه ای با مشخصاتی که یونانی‌ها داده‌اند، و طبق دانشنامه ایرانیکا و تاریخ ایران کمبریج، محتمل‌ترین مکان دربند پارس در مرز کهگیلویه و بویراحمد و ممسنی تنگ گجستان است.[۷] به روایت منابع تاریخی و خبری[۸]دیگر از جمله بی‌بی‌سی فارسی، این درگیری در تنگ‌تکاب در بخش شمالی شهرستان بهبهان و در نزدیکی سد مارون و سد تنظیمی آریوبرزن، روی داده‌است.[۹] به هر روی، ناآشنایی اسکندر با منطقه به سود پارسیان بود ولی یک چوپان که تاریخ‌نگاران نامش را لی‌بانی(اسیر اسکندر) نوشته‌اند راه گذر از کوهستان را به مقدونیان نشان می‌دهد و اسکندر می‌تواند آریوبرزن و یارانش را به دام اندازد گفته میشود اسکندر پس از پایان جنگ آن اسیر را به خاطر خیانت می‌کشد. آریوبرزن با ۴۰ سوار و ۵۰۰۰ پیاده خود را بی‌پروا به سپاه مقدونی رسانده و شمار بسیاری از یونانیان را کشته و خود نیز تلفات بسیاری داد اما موفّق گردید از محاصرهٔ سپاه مقدونی بگریزد.
چون از محاصره بیرون آمد خواست تا به کمک پایتخت بشتابد و آن را پیش از رسیدن سپاه مقدونی اشغال کند. اما لشکر اسکندر که از راه جلگه به پارس رفته بودند، مانع او شدند. در این هنگام وی به مخاطرهٔ سختی افتاد، ولی راضی نشد تسلیم گردد. گفته میشود ایستادگی آریوبرزن یکی از چند ایستادگی انگشت شمار در برابر سپاه اسکندر بوده‌است.
بر پایه یادداشت‌های به دست آمده از کالیستنس تاریخ‌نگار اسکندر، ۱۲ اوت سال ۳۳۰ پیش از میلاد، نیروهای اسکندر مقدونی در پیشروی از سوی جنوب به سوی پرسپولیس پایتخت آن زمان ایران، در منطقه دربند پارس که منطقه‌ای کوهستانی و سخت گذر و تنها مکان قابل دسترسی از جنوب بسوی پارس بوده‌است متوقف شدند و در این منطقه درگیری میان اسکندر و آریو برزن رخ داد. به گفته همراهان اسکندر پس از ورود به دره‌های مخوف دربند پارس، خورشید را به مدت سه شبانه روز بچشم ندیدیم بعلت انبوه درختان و ازدیاد باران. اسکندر با یک هنگ ارتش ایران که شامل ۵۰۴۰ تا ۵۰۰۰ نفر بود به فرماندهی آریو برزن رو به رو شد. این هنگ چندین روز مانع ادامه پیشروی ارتش ده‌ها هزار نفری اسکندر شده بود که مصر، بابل و شوش را پیشتر گرفته بود و در سه جنگ، داریوش سوم را شکست و فراری داده بود. سرانجام این هنگ با محاصره کوه‌ها و حمله به افراد آن از ارتفاعات بالاتر از پای درآمد و فرمانده آن آریوبرزن نیز کشته شد.
مقایسه با نبرد گوگملویرایش
کالیستنس در خصوص مقایسه نبرد دربند و نبرد گوگمل نوشته‌است:
اگر چنین مقاومتی در نبرد گوگمل (در کردستان عراق کنونی) در برابر ما صورت گرفته بود، شکست مان قطعی بود. در گوگمل با خروج غیرمنتظره داریوش سوم از صحنه، واحدهای ارتش ایران نیز که در حال پیروز شدن بر ما بودند در پی او دست به عقب‌نشینی زدند و ما پیروز شدیم. داریوش سوم در جهت شمال شرقی ایران فرار کرده بود و آریوبرزن در ارتفاعات جنوب ایران و در مسیر پرسپولیس به ایستادگی ادامه می‌داد.[۱۰]
دفاع آریوبرزنویرایش
بعد از فتح بابل و شوش بدست اسکندر، او دربارهٔ جاده‌ها، منابع و آب‌های پارس اطلاع جمع کرد. سپس نیروی منتخب ۱۷ هزار نفری به سمت پارسه (مرکز ملی و دودمانی امپراتوری) روانه کرد.[۱۱]
جستارهای وابستهویرایش
منابعویرایش
- ↑ «آریوبرزن». وب‌سایت آریوبرزن. دریافت‌شده در ۱۶ مرداد ۱۳۹۰.
- ↑ electricpulp.com. "ARIOBARZANES – Encyclopaedia Iranica". www.iranicaonline.org. Archived from the original on 5 March 2018. Retrieved 2018-03-05.
- ↑ Bahadori, Ali (2017-03-04). "Achaemenid Empire, Tribal Confederations of Southwestern Persia and Seven Families". Iranian Studies. 50 (2): 173–197. doi:10.1080/00210862.2016.1243986. ISSN 0021-0862.
- ↑ "Ariobarzanes of Persis". Wikipedia. 2018-07-06.
- ↑ ویکی‌پدیای انگلیسی|Ariobarzanes of Persis
- ↑ 10 (۲۰۱۹-۰۱-۲۷). «شمشیر آریو برزن هنوز در آسمان می‌درخشد». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۸.
- ↑ [[تاریخ ایران کمبریج]] ، دانشنامه برتانیکا
- ↑ «بهار 98|روستای تنگ‌تکاب میزبان کل و بزهای وحشی در دامن طبیعت بهبهان+ تصاویر- اخبار استانها - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۸.
- ↑ سیاوش اردلان، بی‌بی‌سی فارسی. «گزارش شبکه بی‌بی‌سی فارسی از تنگ‌تکاب، خاییز و حیات وحش آن». www.bbcpersian.com.
- ↑ «سالروز آغاز پدافند مردانه فرمانده آریو برزن». وب‌سایت آریوبرزن. دریافت‌شده در ۱۶ مرداد ۱۳۹۰.
- ↑ Sh. Shahbazi، ARIOBARZANES، 406-409.
- بهرامی، عسگر (۱۳۸۶). «آریوبرزن». دانشنامه ایران. ۲. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ص. ۶۷۴-۶۷۵. دریافت‌شده در ۲۳ اوت ۲۰۱۳.
- Sh. Shahbazi, A (1987). "ARIOBARZANES". Encyclopædia Iranica. I. p. ۴۰۶–۴۰۹. Retrieved 30 November 2014.
- حسنعلی پیشاهنگ، استاد دانشگاه (تاریخ)، هفته نامه عصر نیریز تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک); پارامتر|عنوان= یا |title=ناموجود یا خالی (کمک) - پیام نمای صدا و سیمای ایران
- گزارش بی‌بی‌سی فارسی از منطقه خاییز و تنگ‌تکاب بهبهان و داستان رویارویی آریوبرزن با سپاه اسکندر مقدونی
- ویکی‌پدیای انگلیسی|Ariobarzanes of Persis