آقا حسین خوانساری
حسین بن جمال‌الدین محمد خوانساری، مشهور به آقا حسین محقق خوانساری و معروف به استاد الکلّ فی الکلّ[۱] (متولد ۱۰۱۶ ق خوانسار، درگذشته ۱۰۹۹ ق اصفهان)، که به سبب اساتید بسیاری که در حضور آنها کسب علم نموده ملقب به تلمیذ البشر بود. از فقهای بزرگ مکتب فقهی اصفهان در سده یازدهم هجری قمری است که در فلسفه و حکمت نیز اشتغال داشته‌است. وی در ملاباشی دربار سلطان سلیمان صفوی و از علمای طراز اول بوده است که پس ازفوت مير سيد محمد معصوم در سال ۱۰۹۵ق شیخ‌الاسلام اصفهان شد.[۲][۳] آقا حسین خوانساری ، محقق خوانساری، جمال‌الدین محمد معروف به آقا جمال خوانساری و رضی‌الدین محمد معروف به آقا رضی خوانساری از فرزندان وی هستند. [۴]
آقا حسین محقق خوانساری (سعادت یار) حسین بن جمال‌الدین محمد خوانساری | |
|---|---|
-_(1016-1099_A.H.)_%D8%B3%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D8%B3_%D8%A2%D9%82%D8%A7_%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D9%82%D9%82_%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%B1%DB%8C.jpg) سردیس آقا حسین خوانساری | |
| اطلاعات شخصی | |
| زاده | ۱۰۱۶ |
| درگذشته | ۱۰۹۹ |
| محل اقامت | اصفهان |
| فرزندان | آقا جمال خوانساری ، آقا رضی خوانساری |
| دوران | صفویه |
| مذهب | شیعه |
| تحصیلات | حوزه علمیه اصفهان |
| پیشه | جانشین شاه سلیمان |
| استادان | میرفندرسکی، مجلسی اول، محقق سبزواری |
زندگی و تحصیل ویرایش
-_(1016-1099_A.H.)_-_%D8%B4%D8%B9%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B2_%D8%A2%D9%82%D8%A7_%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%8C_%D9%85%D8%AD%D9%82%D9%82_%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%B1%DB%8C.jpg)
آقا حسین خوانساری متولد سال ۱۰۱۶ قمری در خوانسار ایران است. آقا حسین قبل از رسیدن به سن بلوغ برای تحصیل علوم اسلامی به اصفهان رفت و در مدرسه خواجه ملک حوزه علمیه اصفهان به تحصیل مشغول شد. در اصفهان از حضور اساتید زیادی استفاده کرد و به همین دلیل خود را «شاگرد بشریت» (به عربی «تلمیذ البشر») نامید که به تعدد اساتید وی اشاره می‌کند.[۲][۳]
همان طور که گفته شد او تحصیلات خود را در حوزه اصفهان به انجام رسانید و در مدرسه خواجه ملک، جنب مسجد شیخ لطف‌الله تحصیل می‌کرد. او علوم معقول را نزد میرفندرسکی و علوم منقول را نیز نزد ملا محمد تقی مجلسی اول و خلیفة السلطان و محقق سبزواری و ملا حیدر خوانساری و … تکمیل نمود. آقا حسین خوانساری دارای اجازات مهمی شد از جمله این اجازات، اجازه حدود ۲۰ صفحه‌ای علامه محمدتقی مجلسی اول به وی است. اگرچه وی در دوران تحصیل دچار فقر بود، اما سرانجام به جایی رسید که شاه سلیمان مقام نایب و ناظر بر پادشاهی و رسیدگی به امور دولتی را در برخی از سفرها به او واگذار می‌کرد. او در علوم عقلی و نَقلی تبحر داشت و به گفته میرزا عبدالله اصفهانی افندی «حامی علما» بود.[۵]
از نگاه دیگران ویرایش
سید علی خامنه‌ای، رهبر فعلی جمهوری اسلامی ایران در مورد خاندان خوانساری گفته است:[۶][۷]
«بی‌شک، در فهرست این ستارگان غالباً ناشناخته آسمان علم و فرهنگ، خانواده جلیل خوانساری‌ها، به ویژه محقق برجسته و کم‌نظیر، مرحوم آقا حسین خوانساری و فرزند فقیه حکیم و بزرگوارش، مرحوم آقا جمال خوانساری می‌باشند. در عظمت و شان مرحوم آقا حسین خوانساری همین بس که نام آوران بزرگی هم چون وحید بهبهانی و شیخ انصاری از او با عناوین «محقق» و «استاد الکلّ فی الکلّ» و امثال آن یاد کرده‌اند. او و فرزندش، حکیم و فقیه و اصولی متکلم و ریاضی‌دان و محدث و ادیب بوده و سهم وافری در شکوفایی و درخشش حوزه فرهنگی و علمی اصفهان در دوران میانی و پایانی صفویه داشته‌اند. اگر چه برخی از مؤلفات فقهی آنان در معرض استفاده اهل فن بوده است، ولی مجموعه آثار آنان هرگز به صورت قابل قبول در دسترس دانش پژوهان علوم اسلامی قرار نگرفته است.»
— کنگره بزرگداشت محققان،آقا حسین، آقا جمال و آقا رضی خوانساری (۳۰ شهریور ۱۳۸۷)
مرتضی مطهری در مورد آقا حسین خوانساری گفته است:[۸]
«آقا حسین خوانساری معروف به محقق خوانساری در مکتب اصفهان پرورش یافته و جامع المعقول و المنقول است. کتاب معروف او در فقه به نام «مشارق الشموس» می‌باشد که شرح کتاب دروس شهید اول است.»
— آشنایی با علوم اسلامی (۱۳۵۸)
فعالیت سیاسی و اجتماعی ویرایش
آقا حسین خوانساری در دستگاه حکومتی شاه سلیمان جایگاه ویژه‌ای داشت به طوری که وقتی شاه به سفر می‌رفت، از محقق خوانساری می‌خواست که به جای او به اداره کارهای حکومتی بپردازد؛ و ایشان هم قبول کرده بود.[۹]
از دیگر خصوصیات بارز آقا حسین، ملجا و پناهگاه فقرا و درماندگان بوده و در رفع نیازهای مردم، سعی فراوان می‌نمود.[۱۰]
شاگردان ویرایش
آقا حسین خوانساری در هر دو حوزه علوم معقول و منقول تدریس می‌کرد و شاگردان برجسته‌ای را در زمینه علوم اسلامی تربیت کرده است، از جمله:[۱۱][۱۲]
- شیخ حر عاملی
- سید نعمت‌الله جزائری
- محمد باقر مجلسی
- سید محمد صالح حسینی خاتون آبادی، که حدود ۲۰ سال نزد ایشان علم می‌آموخت[۱۳]
- سید محمد باقر حسینی خاتون آبادی (ملا باشی)[۱۴]
- آقا جمال خوانساری، فرزند وی[۱۵]
- رضی الدین محمد فرزند وی[۱۶]
- شیخ جعفر قاضی[۱۷]
- میرزا محمدبن حسن شیروانی[۱۸]
- ملا محمدجعفر سبزواری[۱۹]
- محمد بن عبدالفتاح تنکابنی[۲۰]
- علیرضا شیرازی، که شاعری به نام بود[۲۱]
- میرزا عبدالله اصفهانی افندی[۲۲]
آثار ویرایش
آقا حسین خوانساری نویسنده‌ای پرکار بود و آثار زیادی از خود به جای گذاشت. آثار وی را می‌توان به ۳ دسته تقسیم کرد:
چاپی ویرایش
- مشارق الشموس فی شرح الدروس. کتاب معروف او در فقه، که شرحی است بر کتاب الدروس نوشته شهید اول ابوعبدالله محمدبن مکی عاملی (۷۳۴–۷۸۴ق/۱۳۳۴–۱۳۸۲م). این کتاب ناتمام است و آقاحسین موفق نشده است، شرح مبحث اخبار ائمه و گفتارهای فقیهان امامی در هر مبحث را به اتمام برساند.[۲۳] سید محمدباقر خوانساری در کتاب روضات الجنات گفته است که این کتاب از لحاظ کثرتِ تحقیقات، کم‌نظیر است.[۲۴] این کتاب دوبار در سالهای ۱۲۶۷ و ۱۲۷۲ در تهران چاپ شده است.
- تعلیقه بر حاشیه محقق سبزواری، یادداشتهایی بر کتاب «حاشیة علی الشفاء» اثر محمدباقر محقق سبزواری، تهران، ۱۲۷۸[۲۲]
- الرسالة فی مقدمةالواجب، ایران، ۱۲۷۸[۲۵]
نسخ خطی ویرایش
نسخه‌های خطی به جا مانده از ایشان عبارتند از:[۲۶]
- حاشیه اشارات
- انشاء درباره حرمت شراب
- حاشیه بر شرح تجرید علامه حلی
- حاشیه بر محاکمات
- حاشیه بر الهیات شفا
- انشاء در تعریف بهار
- حاشیه بر مطول
- حاشیه بر مختصر الاصول
- رساله اجماع
- تعریف سخن
- شبهه طفره
- فایده درباره علم باری تعالی
- رساله در خمس
- حل شک در تقسیم جسم تا بی‌نهایت
منسوب به وی ویرایش
نوشته‌هایی نیز هستند که برخی از منابع و شواهد آنها را متعلق به آقا حسین خوانساری دانسته‌اند، از جمله:[۲۲]
- المائدةالسلیمانیة، درباره خواص غذاها و نوشیدنی‌ها مختص شاه سلیمان یکم از دودمان صفویان
- ترجمه صحیفه سجادیه به فارسی
- رساله در جبر و اختیار
- جواهر و اعراض، درباره جوهر و عرض در فلسفه
- شرح کافیه ابن‌حاجب
- شرح هیأت فارسی قوشجی
- رساله در شبهه ایمان و کفر
- رساله در شبهه استلزام
- رساله در تشکیک
- ترجمه کتاب نهج‌الحق علّامه حلّی به فارسی برای شاه‌سلیمان صفوی
- تفسیر سوره فاتحه
- حاشیه بر شرح حکمة‌العین
درگذشت ویرایش
وفات آقا حسین خوانساری به سال ۱۰۹۸ ق در هشتاد و دو سالگی در اصفهان بوده‌است و در قبرستان تخت فولاد آنجا، نزدیک قبر بابا رکن الدین مدفون گردید. آقا جمال‌الدین و آقا رضی‌الدین، پسران وی نیز در آنجا مدفون هستند و به تکیه آقا حسین خوانساری معروف شده‌است.[۲۷]
سید محمدباقر خوانساری صاحب کتاب روضات الجنات[۲۸] می‌نویسد:[۲۴]
«مزار آقا حسین از سنگ قیمتی و مرتفع بود. افاغنه در ایام غلبه بر اصفهان آن را شکستند؛ ولی بعد بر روی قبر او و فرزندش آقا جمال، سنگ مرمر گذاشتند. مزار او در میان همه قبرهای علما بیش‌ترین زوار و ازدحام را دارد.»
— روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات (جلد دوم صفحه ۳۵۴)
جستارهای وابسته ویرایش
منابع ویرایش
- ↑ خوانساری, سید محمدباقر. روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات. p. ۱۵۴.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ "آقا حسین خوانساری - مجموعه تاریخی، فرهنگی و مذهبی تخت فولاد اصفهان". Archived from the original on 7 May 2021. Retrieved 9 August 2021.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ "آقا حسین خوانساری - صدا و سیمای اصفهان". Archived from the original on 30 اكتبر 2020. Retrieved 9 August 2021.
{{cite web}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ خوانساری, سید محمدباقر. روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات. Vol. ۲. p. ۳۵۲.
- ↑ اصفهانی افندی, میرزا عبدالله (۱۳۵۹). ریاض العلماء و حیاض الفضلاء. قم: مکتبة آیه‌الله‌المرعشی. p. ۵۷.
- ↑ "پیام به کنگره بزرگداشت محققان،آقا حسین، آقا جمال و آقا رضی خوانساری". Retrieved 9 August 2021.
- ↑ "پیام به کنگره محققان خوانساری". روزنامه کیهان (۳۰ شهریور ۱۳۸۷).
- ↑ مطهری, مرتضی. آشنایی با علوم اسلامی. Vol. ۳. p. ۹۶.
- ↑ مزینانی, محمد صادق (۱۳۷۷). "رویکرد محقّق خوانسارى به سیاست". حوزه. ۸۹–۹۰ (۱۵): ۱۸۷.
- ↑ اصفهانی افندی, میرزا عبدالله. ریاض العلماء و حیاض الفضلاء. Vol. ۲. p. ۵۷.
- ↑ مهدوی, مصلح‌الدین. اعلام اصفهان. Vol. ۲. pp. ۲۸۷–۲۸۸.
- ↑ خاتون‌آبادی, سید عبدالحسین. وقایع السنین و الاعوام. p. ۵۳۷.
- ↑ "میر محمدصالح خاتون‌آبادی - ويکی شيعه". Retrieved 9 August 2021.
- ↑ "میر محمدباقر خاتون‌آبادی - ويکی شيعه". Retrieved 9 August 2021.
- ↑ "Jamal al-Din Khwansari - WikiShia" (به انگلیسی). Retrieved 9 August 2021.
- ↑ "رضی الدین خوانساری - دانشنامه‌ی اسلامی". Retrieved 9 August 2021.
- ↑ "جعفر بن عبداللّه کمره‌ای اصفهانی - ویکی فقه". Retrieved 9 August 2021.
- ↑ "میرزا محمد شیروانی - دانشنامه‌ی اسلامی". Retrieved 9 August 2021.
- ↑ "ملا محمد جعفر سبزواری: مسجد حکیم اصفهان". Archived from the original on 14 August 2021. Retrieved 9 August 2021.
- ↑ "محمد بن عبدالفتاح تنکابنی - ويکی شيعه". Retrieved 9 August 2021.
- ↑ "دانشنامه بزرگ اسلامی - آقا حسين خوانساری - کتابخانه فقاهت". Retrieved 9 August 2021.
- ↑ ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ ۲۲٫۲ "عبدالله بن عیسی افندی - ويکی شيعه". Retrieved 9 August 2021.
- ↑ اردبیلی غروی حائری, محمد بن علی. جامع الرواه وازاحه الاشتباهات عن الطرق و الاسناد. Vol. ۱. p. ۲۳۵.
- ↑ ۲۴٫۰ ۲۴٫۱ خوانساری, سید محمدباقر. روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات. Vol. ۲. p. ۳۵۴.
- ↑ "رسالة في مقدمة الواجب - تبیان". Retrieved 9 August 2021.
- ↑ کتابخانه مشهد، فهرست خطی، ۱/۲۶۶، ۳۶۳،۷۱۰، ۷۱۱، ۷۲۳؛ آخوند همدان، فهرست خطی، صص ۱۰۱-۱۰۲، ۱۸۷، ۲۲۸؛ آستان‌قدس، فهرست، ۵/۶۱۴-۶۱۵، ۶/۴۹-۵۰، ۹/۳۰۳-۳۰۴؛ آصفیه، فهرست خطّی، ۳/۴۷۶؛ اهدایی مشکوة، فهرست خطی، ۳/۲۲۸-۲۲۹، ۲۴۲-۲۴۳؛ آیت‌الله مرعشی، فهرست خطی، ۱/۲۴۲-۲۴۳، ۴/۲۱۰؛ برکلمان، ذیل، ۲/۵۹۰؛ جامع گوهرشاد، فهرست خطی، ۱/۱۰۸-۱۰۹؛ خانقاه نعمت‌اللهی، فهرست خطی،ص۱۹۹-۲۰۰؛ دانشکده ادبیات مشهد، فهرست خطی، صص ۲۲۶-۲۲۷؛ سپهسالار (سابق)، فهرست خطی ۴/۱۸۲-۱۸۳، ۲۳۸؛ شورای ملی (سابق)، فهرست خطی، صص ۴۳۲، ۵/۱۰۴-۱۰۸، ۱۶۶-۱۷۴، ۱۹۲-۱۹۷، ۶/۲۰-۲۱، ۷/۳۵۳، ۹ (۱)/۴۲۰، ۹ (۲) ۵۱۴-۵۱۵، ۱۱/۲۴۵-۲۴۶، ۱۲/۲۱-۲۲، ۱۱۰، ۱۱۷، ۱۳/۲۰۰-۲۰۱، ۱۹/۳۳۲؛ فیضیه، فهرست خطی، ۱/۸۵، ۲۴۶؛ کتابخانه رشت و همدان، فهرست خطی، صص ۱۱۱۱، ۱۳۱۳، ۱۳۵۹؛ کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد، فهرست خطی، ۱۶/۳۳۹-۳۴۰، ۳۴۲-۳۳۴، ۳۵۴، ۳۵۹، ۴۲۵، ۴۳۰، ۵۷۴، ۶۴۵، ۶۴۸، ۱۷/۱۲۴، ۵۲۴؛ کتابخانه مرکزی، فهرست خطی، ۷/۹۱، ۴۸۰، ۶۱۰، ۸/۱۵۳، ۳۷۵، ۵۵۴، ۶۰۱، ۶۱۰، ۶۱۶، ۹/۱۱۹۱، ۱۲۱۵، ۱۳۶۳، ۱۴۰۱، ۱۴۱۱، ۱۱/۲۲۹۶، ۱۳/۳۳۵۰-۳۳۵۱، ۱۴/۳۶۷۶؛ مشار، خانبابا، فهرست چاپی عربی، ۱۹۳، ۲۹۴-۲۹۵، ۴۵۲، ۴۷۶، ۸۴۵؛ ملی تهران، فهرست خطی، ۷/۸۱، ۳۱۱، ۸/۹۹، ۱۴۵-۱۴۶، ۳۸۵، ۹/۱۸، ۱۰/۵۷۶؛ ملی ملک، فهرست خطی، ۲۲۴، ۲۴۴؛وزیری یزد، فهرست خطی، ۱/۱۸۲-۱۸۳، ۲/۵۶۹، ۴/۱۳۱۷، ۱۴۰۵.
- ↑ مهدوی, مصلح‌الدین (۱۳۸۷). اعلام اصفهان. Vol. ۲. p. ۷۴۸.
- ↑ "روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات (کتاب) - ويکی شيعه". Retrieved 9 August 2021.