شمال

یکی از چهار جهت اصلی جغرافیایی
(تغییرمسیر از آپا)

شُمال یا اَپاختَر، یکی از چهار جهت اصلی است که در نقشه‌ها به‌طور قراردادی معمولاً به سوی بالا است. شمال نقطه مقابل جنوب است و °۹۰ با خاور و باختر اختلاف زاویه دارد و خود در زاویه °۰ جای دارد.[۱]

جهت‌های جغرافیایی
شمال (اپاختر، هودر)
شمال شرقی
شرق (خاور)
جنوب شرقی
جنوب (نیمروز، دشتر)
جنوب غربی
غرب (باختر)
شمال غربی

ریشه‌شناسی ویرایش

 
نقش صفحه قطب‌نما که در آن شمال سرخ‌رنگ نشان داده شده.

شمال واژه‌ای عربی و فارسی آن اَپاختَر یا گاهی هودَر است.[۲][۳]

در زبان پارسی میانه، خشکی‌های شمال غربی کره زمین را وُروبَرشت و خشکی‌های شمال شرقی را وُروژَرشت می‌نامیدند.[۴][۵]

در بُندَهِش آمده که برای هر جهت اصلی یک سپاهبد گمارده شده و سپاهبد شمال، ستاره هفت‌اورنگ (محتملاً نگهبان شمال) است.[۶]

واژه آپاختر در پارسی نوین به باختر تبدیل شده و برای غرب به کار می‌رود.

جستارهای وابسته ویرایش

منابع ویرایش

  1. ویکی‌پدیای انگلیسی.
  2. لغتنامهٔ دهخدا، سرواژه آپا.
  3. لغتنامهٔ دهخدا، سرواژه باختر.
  4. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ اوت ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۹ سپتامبر ۲۰۰۷.
  5. MacKenzie, D. N. (1971), A Concise Pahlavi Dictionary, London: Curzon Press
  6. بهار، مهرداد: پژِوهشی در اساطیر ایران، پاره نخست و دویم، چاپ سوم، نشر آگه، تهران ۱۳۷۸، صص۵۵ و ۶۴