اختراعات دوران طلایی اسلام
دوران طلایی اسلام، اصطلاحاً به حدود ۵ قرن از زمان تأسیس دارالحکمه در بغداد در حدود ۷۶۰ میلادی تا سقوط بغداد در ۱۲۵۸ میلادی و تخریب دارالحکمه توسط مغولان گفته می‌شود. در این مدت دارالحکمه مرکز ملاقات دانشمندان سراسر جهان و تبادل علمی بود و مخصوصاً از طریق نهضت ترجمه بیشتر متون علمی ادبی دنیا به زبان عربی ترجمه شدند، مسلمین ابداعات سراسر دنیا را استفاده کرده، آنها را ارتقا داده و اختراعات زیادی داشتند.[۱]
مقدمه
ویرایشاختراعات دانشمندان مسلمان عموماً در نسخهٔ خطی کتاب‌های به‌جای مانده یافت می‌شوند که طی دو قرن اخیر توسط کلکسیونرهای غربی خریداری شده و توسط دانشمندان غربی مستقیماً ترجمه شده یا توسط آنها به دانشجویان ایرانی یا عربی به عنوان پروژه داده شده است که با بهره‌گیری از گویش زبان مادری آنها، این آثار را ترجمه کرده‌اند. با این وجود تعداد زیادی از این نسخه‌های خطی هنوز بازیابی و خوانده نشده‌اند که این نشان می‌دهد ما هنوز میزان کمی از ابداعات دانشمندان گذشته را می‌دانیم.
به گفتهٔ رئیس کتابخانهٔ ملی ایران، بیش از دو میلیون کتاب خطی از دوران طلایی اسلامی باقی مانده است که حدود یک میلیون نسخه در آسیای مرکزی، نیم میلیون نسخه در هند و پاکستان و ده‌ها هزار نسخه در کتابخانه‌های فرانسه، اسپانیا، بریتانیا و دانشگاه میشیگان قرار دارند.[۲]
روش علمی
ویرایشمهمترین خدمت دانشمندان مسلمان به دنیا، ابداع روش علمی بود که گزارش شده است که اولین بار توسط ابن هیثم انجام شد.[۳][۴][۵][۶][۷][۸] سپس دانشمندان بزرگ دیگری همچون جابر بن حیان، زکریای رازی و سایرین از این طریق به پیشرفت علم کمک کرده‌اند.
ریاضیات
ویرایشحساب هندی-عربی
ویرایشدر سال ۷۷۳ میلادی یا ۱۵۶ هجری قمری، مردی (به‌نام کنکاه) از هندوستان به دربار خلیفه منصور آمد که به محاسبات کتاب سند هند (سدهانت) وارد بود. خلیفه به گروهی به سرکردگی ابراهیم فزاری دستور داد، کتاب را به عربی برگردانند. بعدها خوارزمی دوباره این اثر را تصحیح کرد.[۹] و کتاب حساب الهند را در ۸۲۵ میلادی نوشت و الکندی مستقلاً کتاب فی استعمال اعداد الهندی را در ۸۳۰ میلادی نوشت. دو قرن بعد کوشیار گیلانی، کتاب فی اصول حساب الهند را نوشت.[۱۰]
این دانشمندان به تدریج نوشتار هندی را تغییر دادند و به شکل امروزی درآوردند که عددنویسی هندی-عربی نامیده شد و در کشورهای مسلمان اروپا و خاور دور استفاده می‌شود. به حساب هندی ممیز و جذر افزودند و بدین ترتیب معادلات را وارد ریاضیات کردند.
برهان خلف
ویرایش
اگر ثابت شود نقیض یک گزاره یا قضیه غیرممکن است به‌معنی اثبات آن گزاره یا قضیه است. اولین بار ابن هیثم برهان خلف را ابداع کرد.[۱۱]
جبر
ویرایشخوارزمی پدر علم جبر بود که بعدها پایه و اساس ترقیات بشری گشت. نام این علم از عنوان کتاب وی علم الجبر والمقابله گرفته شده است.[۱۲]
مثلث خیام-پاسکال-نیوتن
ویرایشعمر خیام و بلز پاسکال و آیزاک نیوتن را کاشف و کامل کنندهٔ این مثلث می‌دانند.[۱۳]
بسط ثابت
ویرایشاولین بار توسط ثابت ابن قره ارائه شده است و به‌نام وی شناخته می‌شود.[۱۴]
اعداد گنگ
ویرایشابوکامل نخستین کسی بود که در قرن نهم میلادی اعداد گنگ را ابداع کرد و به‌کار برد.[۱۵]
اعشار
ویرایشغیاثالدین جمشید کاشانی نخستین کسی بود که در اوایل قرن ۱۵ میلادی علامت اعشاری را به‌کار برد. تا قبل از او اعداد غیر صحیح به‌صورت رقم صحیح به‌همراه یک کسر نمایش داده می‌شدند.[۱۶][۱۷]
عدد کسری
ویرایشمحمد بن حصار ریاضیدان مراکشی قرن ۱۲ میلادی شیوهٔ نمایش یک کسر به‌صورت صورت و مخرج که توسط یک خط افقی به‌نام خط کسری از هم جدا شده‌اند و تا به امروز استفاده می‌شود را ابداع کرد.[۱۸]
هندسهٔ سهموی یا هایپربولیک
ویرایشابن هیثم، عمرخیام و خواجه نصیرالدین طوسی اولین کسانی بودند که هندسهٔ سهموی را اختراع کردند.[۱۹]
معادلات کوشی-ریمان
ویرایششکل اولیهٔ معادلات کوشی-ریمان را برای اولین بار ابن هیثم مطرح کرد.[۲۰]
قانون کتانژانت
ویرایشقانون کتانژانت‌ها اولین بار توسط ابن هیثم مطرح شد.[۲۱]
اختراع محاسبات عددی
ویرایششرفالدین طوسی در قرن ۱۲ میلادی، معادلهٔ درجه سوم را به روش محاسبات عددی رافینی - هورنر، ۵ قرن قبل از رافینی و هورنر حل کرد.[۲۲]
غیاث‌الدین جمشید کاشانی، اولین کسی است که معادلهٔ درجه سوم را به روش تکرار ساده حل کرد. پس از او تا قرن ۱۹ میلادی طول کشید که روش تکرار ساده و محاسبات عددی در اروپا کشف شوند.[۲۳]
روش نیوتون رافسون در محاسبات عددی
ویرایشدر واقع این روش برای یافتن ریشهٔ ان ام یک عدد را باید روش کاشانی نامید چون غیاث‌الدین جمشید کاشانی قرن‌ها قبل از نیوتون رافسون و هنری بریگز آن را یافته بود که در واقع روش استادش شرف‌الدین طوسی بود که وی آن را بهینه کرده بود.[۲۴]
علم مثلثات
ویرایشخواجه نصیرالدین طوسی در قرن ۱۳ میلادی در کتاب شکل القطاع، اولین بار مثلثات را به‌عنوان علم مطرح کرد که بخشی از علم ریاضی است.[۲۵][۲۶]
فرمول‌های مثلثاتی
ویرایشمحمد بن جابر بن سنان بتانی، اولین کسی بود که در مثلثات، سینوس را تعریف کرد که آن را جیب نامید. بعدها با ترجمهٔ کتاب زیج الصابی، تألیف او این لفظ به‌طور تحت‌الفظی در غرب به سینوس (گریبان -سینه) ترجمه شد و به‌کار رفت. ضلع دیگر همراه آن را کسینوس نامیدند. مماس را تانژانت و عکس آن را کتانژانت نامیدند.[۲۷][۲۸]
بتانی فرمول‌های مثلثات کنونی را اولین بار ابداع کرد.[۲۹]
محاسبهٔ عدد پی
ویرایشغیاثالدین جمشید کاشانی در سال ۱۴۲۴ میلادی با استفاده از یک ۸۰۵۳۰۶۳۶۸ (هشتصد و پنج میلیون) ضلعی عدد پی را تا ۱۶ رقم اعشار محاسبه کرد که رکورد او تا ۱۸۰ سال توسط هیچ ریاضی‌دانی شکسته نشد.[۳۰]
حل معادلهٔ درجه دو از طریق تکمیل مربع
ویرایش
خوارزمی، اولین کسی بود که در کتاب جبر و مقابله خود توانست معادلهٔ درجه دوم را از طریق هندسی حل کند که به آن حل از طریق ایجاد مربعات و رسیدن به مربع واحد گفته می‌شود.[۳۱]
حل معادلات درجه سوم
ویرایشعمر خیام، اولین ریاضی‌دانی بود که معادلهٔ درجه سوم را در قرن یازدهم میلادی حل کرد.[۳۲]
حل هندسی معادلات درجه سوم
ویرایش
عمر خیام، اولین ریاضی‌دانی بود که با استفاده از اشکال هندسی و معادلات آنها اقدام به حل معادلهٔ درجه سوم به‌صورت هندسی نمود و جواب‌های معادله را نقاط برخورد دو شکل در نظر گرفت.[۳۳]
هندسهٔ تحلیلی
ویرایشعمر خیام با به‌کار بردن معادلات جبری در هندسه در واقع ابداع‌کنندهٔ هندسهٔ تحلیلی، ۶ قرن قبل از رنه دکارت محسوب می‌شود.[۳۴]
دوجمله‌ای خیام
ویرایشاولین بار عمر خیام دوجمله‌ای را که بعدها به‌نام پاسکال معروف شد، کشف کرده بود.[۳۵]
جفت طوسی
ویرایشخواجه نصیرالدین طوسی برای اولین بار در قرن ۱۳ میلادی کشف کرد که اگر دایره‌ای داخل دایره‌ای بزرگ‌تر که شعاعی ۲ برابر آن دارد بر آن مماس شود، با دوران دایرهٔ کوچک روی محیط دایرهٔ بزرگ، هر نقطه‌ای از دایرهٔ کوچک در مسیر حرکت خود قطری منحصربه‌فرد از دایرهٔ بزرگ را رسم می‌کند. این کشف حرکات ظاهری خطی برخی سیارات را توضیح داد و بعدها مورد استفادهٔ منجمان اروپایی قرار گرفت.
همچنین اخیراً مورد استفاده برای تبدیل حرکت دورانی به خطی قرار گرفته است.[۳۶]
قانون کسینوس‌ها
ویرایشغیاثالدین جمشید کاشانی برای اولین بار در قرن ۱۴ میلادی آن را تعریف کرد. به همین دلیل در اروپا به تئوری کاشی هم معروف است.[۳۷] قانون کسینوس‌ها شکل جامع‌تری از قانون فیثاغورس است که اندازهٔ دو ضلع هر نوع مثلث را به کسینوس زاویهٔ میان آنها و اندازهٔ ضلع سوم ربط می‌دهد.
استقرای ریاضی
ویرایشدر یونان باستان مثال‌های منطقی از کاربرد اصل استقرا وجود دارد ولی نخستین شخصی که از استقرای ریاضی در ریاضیات استفاده کرد، ابوبکر کرجی بود که در حدود ۱۰۰۰ میلادی، این روش را در کتاب الفخری فی صناعة الجبر و المقابله هنگام کار بر روی بسط دوجمله‌ای به‌کار برد.[۳۸]
تابع f(x)
ویرایششرفالدین طوسی، اولین ریاضی‌دانی بود که در قرن ۱۲ میلادی یعنی حدود ۵ قرن قبل از گوتفریت لایبنیتس، مفهوم تابع ریاضی را مطرح کرد.[۳۹]
پرگار کامل
ویرایش
پرگار کامل یا پرگار تام که یک نوع پرگار گسترش یافته است که قادر به حرکت سه بعدی بوده و علاوه بر رسم دایره قادر به رسم بیضی، سهمی، هذلولی و خط است. کاربرد آن می‌تواند در رسم خطوط هندسی در معماری و کاشی‌کاری اسلامی باشد. این وسیله اولین بار توسط ابوسهل ویجن بن رستم کوهی در قرن نهم میلادی اختراع شد.[۴۰]
حسابداری
ویرایشکتاب کلیات جبر و مقابلهٔ خوارزمی، اولین کتابی بود که توسط ریاضیاتی که مسلمانان تکمیل کردند، روشهای حسابداری را تشریح کرد که امروزه استفاده می‌شوند. مخصوصاً برای حل مسائل ارثی که بسیار پیچیده بودند. فصل آخر کتاب را به ارثیه تخصیص داد که در آنجا حسابداری دوطرفه را ابداع کرده است.[۴۱]
اخترشناسی
ویرایشمسلمانان به چند دلیل به شدت به علم اخترشناسی علاقه‌مند بودند:
- تأکید کتاب مقدس مسلمین بر علم نجوم و قسم یاد کردن آن به مواقع ستارگان و بزرگ خواندن آن در سورهٔ واقعه[۴۲][۴۳]
- نیاز به یافتن اوقات شرعی برای نماز و روزه
- نیاز به پیدا کردن مسیرها برای زیارت و تجارت
رصدخانه
ویرایشاولین رصدخانهٔ جهان یعنی رصدخانهٔ الشمسیه در ۸۲۵ میلادی در بغداد ساخته شد.[۴۴]
جداول زیج
ویرایشمنجمان مسلمان اولین کسانی بودند که اقدام به ایجاد جداول زیج نمودند که در آن نام و مکان ستارگان، سیارات و زمان‌های پیدایش آنها ضبط می‌شد. این جداول همواره توسط منجمان بعدی با رصدهای جدید که انجام می‌دادند، کامل‌تر می‌شدند و ده‌ها زیج از آنها به‌جای مانده که از دو قرن پس از ظهور اسلام آغاز شده تا زمان حاضر ادامه پیدا می‌کند.
کشف آندرومدا
ویرایشعبدالرحمن صوفی در سال ۹۶۴ میلادی اولین بار کهکشان آندرومدا را از فاصله ۲٫۵ میلیون سال نوری از زمین کشف کرد.[۴۵]
فاصلهٔ زمین از خورشید
ویرایشثابت بن قره، اولین کسی بود که در اواسط قرن نهم میلادی فاصلهٔ زمین تا خورشید را اندازه گرفت.[۴۶]
محاسبهٔ طول سال خورشیدی
ویرایشثابت ابن قره، اولین کسی بود که طول سال انتقالی را به دقت اندازه گرفت و میزان آن را ۳۶۵ روز، ۶ ساعت، ۹ دقیقه و ۱۲ ثانیه اعلام کرد.[۴۷]
ابزارهای نجومی
ویرایشاسطرلاب
ویرایشنمونهای اولیه از اسطرلاب توسط یونانیان اختراع شده بود که محمد بن ابراهیم فزاری، اولین کسی بود که در قرن ۸ میلادی شروع به تکمیل اسطرلاب کرد.[۴۸]
اختریاب
ویرایش
اولین اختریاب را جابر بن افلح در قرن ۱۲ میلادی اختراع کرد که یک رایانهٔ مکانیکی برای محاسبهٔ محل ستارگان است.[۴۹]
ربع مقنطر
ویرایشساختاری شبیه به نیمی از صفحهٔ اسطرلاب داشته و اگرچه برای یک عرض جغرافیایی طراحی می‌شده است اما کوچک‌تر، ساده‌تر و قابل حمل ساخته می‌شده است.
ربع ساعتی
ویرایشیک ابزار قابل حمل بوده که به‌وسیلهٔ آن می‌توان زمان را در طول روز تشخیص داد.
ربع مجیب
ویرایشبر اساس سینوس زوایا طراحی می‌شده و تا جنگ جهانی اول نیز به‌طور گسترده استفاده می‌شده است. برای اندازه‌گیری زوایا، تخمین فاصله‌ها و تحلیل پارهای از داده‌های نجومی استفاده می‌شده است.[۵۰][۵۱]
استرلاب گوی‌شکل
ویرایش
استرلاب گوی‌شکل (ذات الحلق) یک مدل از منظومهٔ شمسی است که می‌تواند با مرکزیت زمین ساخته شود یا با مرکزیت خورشید و تمامی درجات و زمان‌ها و روزها را بر روی خود دارد. اگرچه در یونان باستان و چین باستان اختراع شده بود ولی دانشمندان مسلمان، عباس بن فرناس و ابراهیم فزاری آن را مدرج کرده و در واقع شکل مدرج قابل استفاده و امروزی را آنها اختراع کردند.[۵۲]
استرلاب کروی
ویرایش
دانشمندان مسلمان با ترکیب ایدهٔ استرلاب گوی‌شکل و استرلاب، یک استرلاب کروی یا سه‌بعدی اختراع کردند.[۵۳]
سدس (شصتم)
ویرایش
سدس دستگاهی برای اندازه‌گیری زاویهٔ بین ستارگان است که اولین بار در ۹۹۴ میلادی توسط ابومحمود حامد بن خضر خجندی برای اندازه‌گیری انحراف محور زمین اختراع شد.[۵۴][۵۵]
جغرافیا
ویرایشمایل عباسی
ویرایش
در حدود ۸۳۰ میلادی خلیفه مأمون گروهی از دانشمندان شامل یعقوب ابن طارق، سند ابن علی، محمد ابن کثیر فرغانی، یحی ابن ابی منصور، خالد بن عبدالملک مرورودی و ابوریحان بیرونی را موظف کرد که طول قوسی از زمین را که متناظر با یک درجه است اندازه بگیرند و یک دقیقه (یک شصتم) از آن را المیل نامیدند که واحد اندازه‌گیری مسافت در خلافت عباسی گردید. این واحد حدود ۱٫۸۵ کیلومتر بوده است.[۵۶]
اندازه‌گیری محیط و قطر زمین
ویرایشجغرافیدانان پروژهٔ قوس مأمون در امتداد محاسباتشان با ضرب مسافت به‌دست آمده برای یک درجه در عدد ۳۶۰ به عددی معادل ۴۰۲۴۸ کیلومتر برای محیط زمین رسیدند که به عدد کنونی ۴۰۰۶۸ کیلومتر بسیار نزدیک است. این اندازه‌گیری بعدها توسط کوپرنیک و کریستف کلمب مورد استفاده قرار گرفت.[۵۷]
کروی بودن زمین
ویرایشاندازهگیری قطر و محیط زمین در ۸۳۰ میلادی توسط دانشمندان پروژهٔ قوس مأمون ثابت می‌کند. آنها با قطعیت علمی کروی بودن زمین را می‌دانسته‌اند و این حدود ۷ قرن قبل از کریستف کلمب و ماژلان است.
حدودالعالم، اولین کتابی است که کروی بودن زمین را در ۹۸۲ میلادی یعنی حدود ۵ قرن قبل از کریستف کلمب عنوان کرده است.
اولین اطلس
ویرایششریف ادریسی، جغرافی‌دان عرب سیسیلی، دقیق‌ترین نقشهٔ جغرافیای قرون میانه را در سال ۱۱۵۴ میلادی ایجاد کرد که لوح راجر نامیده می‌شود.
جداول جغرافیایی
ویرایش
تقویم‌البلدان نوشتهٔ ابوالفداء، اولین کتاب جغرافیایی است که جداول حاوی طول و عرض جغرافیایی و مکان‌های واقع در شرق و غرب هر شهر را ذکر می‌کند.[۵۸]
دستگاه نماز
ویرایشابن شاطر در قرن ۱۴ میلادی دستگاهی ساخت که همزمان دارای ساعت آفتابی و یک قبله‌نما بود و می‌توانست زمان و جهت نماز را در هر محلی نشان بدهد.[۵۹]
صفحهٔ مدرج برای قطب‌نما
ویرایشدر قرن ۱۴ میلادی دریانوردان مسلمان درجه‌بندی را بر روی قطب‌نما انجام دادند که از طریق آن می‌شد که مسیر کشتی را تعیین کرد تا قبل از آن قطب‌نما فقط برای پیدا کردن جهت‌های اصلی استفاده می‌شد نه برای محاسبهٔ مسیرها.[۶۰]
قطب‌نمای خشک
ویرایشاولین قطب‌نماها از دو هزار سال پیش توسط چینی‌ها ابداع شده بودند اما عقربهٔ آنها در آب شناور بود. ظاهراً نیاز مسلمانان در قبله‌یابی در بیابان باعث ابداع قطب‌نمای بدون آب شد که عقربهٔ آن بر روی محور می‌چرخد. در ۱۳۰۰ میلادی، منجم مصری، مؤذن ابن سمعون، ساختمان قبله‌نمای خشک را شرح می‌دهد.[۶۱]
میل مغناطیسی
ویرایشاحمد ابن ماجد در قرن ۱۵ میلادی در موقع کار بر روی قطب‌نما و ستارهٔ قطبی به تفاوت محور مغناطیسی و محور زمین پی برد. شاگرد وی عزالدین وفایی به تغییرات میل مغناطیسی بر اساس زمان و مکان پی برد و آن را محاسبه کرد.[۶۲]
پدیدهٔ توهم جهانگرد
ویرایشاولین بار اسماعیل بن علی ابوالفداء (۱۲۷۳–۱۳۳۱م) در کتاب خود تقویم البلدان ذکر کرد که جهانگردی که به سمت غرب حرکت می‌کند به دلیل حرکت به سمت غرب خورشید در تقویم خود یک روز کم می‌آورد و جهانگردی که سمت شرق پیش می‌رود، به همان دلیل یک روز اضافه می‌آورد. این پدیده توهم جهانگرد نامیده می‌شود که بعد از دو قرن توسط گروه ماژلان تجریه شد.[۶۳][۶۴]
شیمی
ویرایشطبقهبندی مواد شیمیایی
ویرایشنخستین بار جابر ابن حیان و محمد ابن زکریای رازی کسانی بودند که مواد شیمیایی را طبقه‌بندی کردند.[۶۵][۶۶]
فرایندهای شیمیایی
ویرایش- تشویه
- تکلیس: توسط جابر بن حیان اختراع شد.
- تبلور: توسط جابر بن حیان اختراع شد.
- تقطیر: جابر بن حیان اولین فردی بود که توانست مواد شیمیایی را تقطیر کامل کند.
- تقطیر تخریبی: توسط مسلمانان برای به دست آوردن قیر از نفت خام انجام گرفت.
- تقطیر خشک: تقطیر جزء به جزء برای تحصیل نفت چراغ از نفت خام توسط زکریای رازی.
- تصفیه: توسط جابر.
- تقطیر بخار: توسط ابن سینا اختراع شد.
- تصفیهٔ آب
مواد شیمیایی
ویرایش
- تیزاب سلطانی
- زاج سفید
- نمک جیوه: توسط جابر بن حیان جداسازی شدند.
- آرسنیک
- قلیا
- نمک قلیایی
- بوراکس
- نمک آمونیاک خالص: توسط جابر بن حیان جداسازی شدند.
- جیوه: تقطیر و جداسازی توسط جابر بن حیان انجام گرفت.
- اسید نیتریک
- اسید سولفوریک
- نمک جیوه
- آنتیموان
- بیسموت: توسط جابر جداسازی شدند.
- نیتروژن
- گوگرد: توسط جابر کشف شدند.
- اتانول
- آمونیاک: توسط رازی دانشمند و پزشک جداسازی شد.
- پتاسیم نیترات (شوره): در قرن ۱۳ میلادی توسط حسن رماح کشف شد.
- گلاب:اولین بار توسط مسلمانان از راه تقطیر گل سرخ به دست آمد.
- اسید اوریک: توسط جابر.
- اسید هیدروکلریدریک: توسط جابر.
خوردنی و نوشیدنی
ویرایشقهوه
ویرایشقهوه توسط فردی به نام خالد در کفا، اتیوپی در قرن ۳ هجری قمری کشف شد. اولین مدارک مستدل تاریخی از نوشیدن قهوه در اواسط قرن پانزدهم، در خانقاه‌های صوفیان یمن وجود دارد.[۶۷][۶۸] از موخا (موکا، که امروزه به‌عنوان نوعی از قهوه فروخته می‌شود برگرفته از نام این شهر یمنی است) قهوه به مصر و شمال آفریقا گسترش یافت[۶۹] و در قرن شانزدهم به مابقی خاورمیانه از جمله ایران صفوی و ترکیهٔ عثمانی رسید.
نوشیدن قهوه از جهان اسلام به ایتالیا و سپس به بقیه اروپا گسترش یافت.
گیاهان قهوه توسط هلندی‌ها برای کشت به هند شرقی و قارهٔ آمریکا منتقل شدند و بدین ترتیب قهوه در آن مناطق نیز کشت شد ولی کماکان قهوهٔ عربی شهرت خود را به‌عنوان مرغوب‌ترین نوع قهوه حفظ کرده است.[۷۰]
به علت پیشرفت مسلمانان در تولید شکر به دست آنها تولید شد.
به دست مسلمانان اختراع شد.
دربارهٔ احمد یوسف الکندی می‌نویسند: از تقطیر الکل و شراب به علت ممنوعیت شراب در اسلام بازنایستاد. جابر بن حیان نیز روشی سرمایشی برای تقطیر شراب پیشنهاد داد.
رستوران‌ها
ویرایشقبل از اینکه در چین رونق بگیرند توسط مسلمانان برپا شده بودند. المقدسی می‌نویسد: در قرن ۴ هجری قمری، رستوران‌های بودند که سه وعده غذا برای مشتریان خود آماده می‌کردند. زریاب، اصرار می‌ورزید که غذا باید به صورت سوپ، وعدهٔ اصلی و دسر سرو شود.
شربت
ویرایشاولین نوشیدنی‌های غیرالکلی کربنات‌دار بودند که در دنیای اسلام به وجود آمدند. سیروپ انگلیسی، وارد شده از همین لفظ است.[۷۱]
کارخانهٔ شکرگیری
ویرایشمادهٔ شکر و کارخانهٔ شکر اولین بار توسط مسلمین ابداع شده و به اروپا معرفی شدند.[۷۲][۷۳]
شیشه
ویرایش
مروارید مصنوعی و پاکسازی مرواریدها
ویرایشجابر ابن حیان در کتاب «الدورا المکنونا» (مرواریدهای پنهان) برای اولین بار شرح چگونگی ساخت مروارید مصنوعی و پاکسازی مرواریدهایی که به خاطر آب دریا یا روغن تغییر رنگ داده‌اند را ارائه نمود.
شیشهٔ صاف و بدون ناخالصی
ویرایشعباس بن فرناس اولین کسی است که در قرن نهم میلادی روش ساخت شیشهٔ شفاف و بدون رنگ را از سنگ را ابداع کرد.[۷۴] شاعر عرب البوهتوری در وصف این شیشه آنچنان گفته: رنگ این شیشه پنهان است گویی که در مقابل ظرفی خالی ایستاده‌ای. آزمایش‌های پیچیده‌ای در قرن هشتم میلادی در سوریه انجام شد که باعث پیشرفت در تولید شیشهٔ صاف و بدون ناخالصی جدید شد. همچنین دو مجتمع مشابه دیگر هم کشف شده بود که بیش از ۳۰۰ دستورالعمل شیمیایی جدید برای تولید شیشه بدون ناخالصی داده شده بود.
پنجره‌هایی با شیشه‌های رنگی
ویرایشمعمارهای مسلمان در جنوب غربی آسیا برای اولین بار از شیشهٔ رنگی استفاده کردند که بعد از آن این شیشه‌ها در کلیساها استفاده شد. در قرن هشتم میلادی جابر ابن حیان در کتاب الدورا المکنونا ۴۶ دستورالعمل اصلی برای تولید شیشهٔ رنگی شفاف و بدون ناخالصی ارائه کرد و ۱۲ دستورالعمل نیز بعداً توسط المراکشی در کتاب اضافه شد.
ابن هیثم، اولین بار توضیح دقیقی دربارهٔ آینه‌های محدب و مقعر که هر دو به صورت استوانه‌ای و کروی هستند ارائه نمود، همچنین وی اولین توضیحات دقیق را در مورد آینه‌های کروی بیان کرد.
رنگ‌آمیزی مصنوعی سنگ‌های قیمتی و مروارید
ویرایشدر کتاب مرواریدهای پنهان جابر ابن حیان برای اولین بار شرح داده شد که چگونه می‌توان سنگ‌های قیمتی و مرواریدها را رنگ‌آمیزی نمود.
کارخانهٔ شیشه‌سازی
ویرایشنخستین واحد صنعتی مربوط به ساخت شیشه و محصولات سفالی در قرن هشتم میلادی در سوریه احداث شد. آزمایش‌های بزرگی در محلی به طول ۲ کیلومتر انجام می‌شد که نوآوری‌هایی در تولید شیشهٔ شفّاف در آنجا به وقوع پیوست. اولین کارخانهٔ شیشه‌گری در اروپا در قرن ۱۱ یعنی سیصد سال پس از مسلمانان توسط مصریان در یونان احداث شد.
اپتیک
ویرایشذرهبین
ویرایشتوسط ابن هیثم در قرن یازدهم میلادی اختراع شد.[۷۵]
دوربین عکاسی
ویرایشاولین اطاقک تاریخ با سوراخ نقطه‌ای را ابن هیثم در ۱۱ میلادی اختراع کرد.[۷۶]
نظریهٔ شکست نور
ویرایشتوسط ابن هیثم در قرن ۱۱ میلادی مطرح شد.[۷۷]
اندازه‌گیری ضخامت جو زمین
ویرایشزمین با جوی به ضخامت حدودی ۱۵ کیلومتر احاطه شده است. این را ابن هیثم با به‌کار بردن نظریهٔ شکست نور ثابت کرد.[۷۸]
حل مسئله الحسن (الحازن)
ویرایش
این مسئله در ۱۵۰ میلادی توسط بطلمیوس طرح شده بود و ابن هیثم اولین کسی بود که در قرن نهم میلادی پس از نزدیک به ۷ قرن آن را در مسیر تحقیقات خود بر روی جهت نور در یک کره حل کرد.
مسئله از این قرار است که نور را به کدام نقطه از سطح یک کره (یا دایره) پرتاب کنیم تا انعکاس آن (که طبق قانون انعکاس با زاویهٔ مساوی رخ می‌دهد) به نقطهٔ مورد نظر ما برخورد کند. این مسئله را در بیلیارد نیز طرح کرده‌اند که توپ را به کجا بزنیم تا انعکاس آن به توپ حریف برخورد کند.
ابن هیثم برای حل مسئله مجبور شد به حل معادلات درجه چهارم و ایجاد نوعی حساب انتگرال روی بیاورد.[۷۹][۸۰]
محاسبات ابن هیثم به‌قدری پیچیده و طولانی بودند که برای فهم آنها لازم شد که چند قرن بعد به کمک روش‌هایی که دکارت ابداع کرد، دوباره به آنها رجوع کنند تا آنها را بفهمند.[۸۱]
سرانجام در ۱۹۶۵ میلادی جک الکین، یک روش ریاضی برای حل مسئله پیدا کرد.[۸۲]
کاغذسازی
ویرایشپیروزی عباسیان بر امپراتوری چین (دودمان تانگ) در نبرد طراز در ۷۵۱ میلادی باعث اسارت چینیانی شد که روش کاغذسازی را به مسلمین آموختند و به سرعت کارخانجات کاغذسازی رواج پیدا کرد و انتشار و نگهداری کتاب را آسان نموده که به انتشار علم و فرهنگ بسیار کمک کرد.[۸۳]
بعدها مسلمان‌ها این کارخانجات را در اسپانیا ساختند و به تدریج به غرب و شمال اروپا کشیده شدند.
صنعت چاپ
ویرایشپس از رواج کارخانجات کاغذسازی در سرزمین‌های خلافت بنی امیه و بنی عباس در دوران فاطمیون مصر در قرون ۱۰ تا ۱۲ میلادی از نوعی چاپ کلیشه‌ای برای انتشار قرآن استفاده می‌شد که خود برگرفته از روشهای چاپ روی پارچه بود که قبل‌ها در مصر رواج داشت. این ۳ قرن قبل از گوتنبرگ آلمانی بود و احتمالاً گوتنبرگ ایدهٔ خود را از آنان گرفته و آن را کامل‌تر کرده است.[۸۴]
چرم‌سازی
ویرایشروشهای دباغی که در طائف به کمال رسیده بودند. ابتدا در قدامه سپس در جنوب مراکش و سپس به قرطبه منتقل می‌شوند.[۸۵]
فناوری نظامی
ویرایشبعد از ورود باروت از چین به مناطق مسلمان‌نشین، مهندسان و کیمیاگران مسلمان در صدد توسعهٔ باروت‌های انفجاری و تطبیق آن با سلاح‌های ساخت خودشان برآمدند و آنقدر در کارشان موفق بودند که برای اولین بار در جهان توپ ساختند و آنها را در جنگ‌های صلیبی استفاده می‌کردند.
در جنگ‌های صلیبی دو نمونه از این توپ‌ها به دست انگلیسی‌ها افتاد و از روی آنها همانندسازی کردند که بعدها پیشرفت‌های بیشتری در حوزهٔ سلاح‌های گرم و توپخانه و… در انگلستان به‌وجود آمد.
نخستین موزیک (رسته)
ویرایشنخستین بار در قرن ۱۶ میلادی، یگان جان‌نثاری عثمانی، گروه موسیقی به نام موزیک (رسته) را برای رژه‌های خود به کار برد و این بعدها مورد تقلید در اروپا و سایر کشورهای جهان قرار گرفت.[۸۶]
توپ داردانل
ویرایشدر سال ۱۴۶۴، توپ برنزی که توسط منیرعلی ساخته شد و حدود ۴ قرن توسط عثمانی استفاده می‌شد. این توپ عظیم‌ترین سلاح زمان بوده و حدود ۳۱ تن وزن دارد.[۸۷] در اروپا تا قرن نوزدهم یعنی ۴ قرن بعد طول کشید تا شرکت کروپ توپ‌هایی در این مقیاس تولید کند.
تفنگ
ویرایشاولین تفنگ را عثمانی‌ها در آخرین سال‌های قرن ۱۴ میلادی (۱۳۹۴) به عنوان نمونهٔ کوچکی از توپ‌هایی که می‌ساختند، برای استفادهٔ فردی اختراع کردند که مثل توپ سرپر و دارای فتیله بود و اولین یگانی که در دنیا از تفنگ استفاده کرد، یگان جان‌نثاری عثمانی بود.[۸۸]
اولین جنگ با سلاح گرم
ویرایشدر نبرد موهاچ در ۱۵۲۶، یگان جان‌نثاری عثمانی با داشتن ۲۰۰۰ قبضه تفنگ سرپر (ترکی تفک) در برابر دشمن جنگید.[۸۹]
در جریان تسخیر جزیرهٔ یونانی ردس در ۱۵۲۲ نیز یگان جان‌نثاری عثمانی دارای تفنگ‌های ساخت خود بوده است.
راکت
ویرایشاولین راکت‌ها توسط اکبرشاه پادشاه هندوستان در ۱۵۲۶ میلادی در جنگ سمبال در برابر دشمنانی که از فیل‌های جنگی استفاده می‌کردند، به‌کار گرفته شدند. این‌ها در واقع اولین راکت‌های به شکل امروزی بودند که دارای بدنهٔ ساخته شده از استوانهٔ فولادی بودند.[۹۰]
اژدر دریایی
ویرایشتوسط حسن رماح اختراع شد که آنها را در کتاب الفروسیة و المناصب الحربیة شرح می‌دهد.[۹۱]
اولین تلاش‌ها برای ساختن مسلسل توسط فتح‌الله شیرازی در قرن ۱۶ میلادی در دربار اکبر شاه در هندوستان آغاز شد. وی یک تفنگ رگبار ۱۷ لولی را به شاه ارائه کرد.[۹۲]
دستگاه رمز و رمزگشا
ویرایشابویوسف کندی در قرن نهم میلادی در مقاله‌ای در مورد رمزگشایی پیام‌های رمزنگاری شده، روشهای رمز و رمزگشایی را شرح می‌دهد.[۹۳]
تحلیل فرکانس
ویرایشرسالهٔ الکندی همچنین مقاله‌ای در مورد رمزگشایی پیام‌های رمزنگاری شده در قرن نهم میلادی شامل اولین شرح روش تحلیل فرکانس است.[۹۴]
نفت
ویرایشنفت ضروری
ویرایشدر قرن یازدهم میلادی توسط ابن سینا اختراع شد.
نفت سفید
ویرایشدر قرن نهم میلادی، زکریای رازی در کتاب الاسرار خود، دو روش برای تهیهٔ نفت چراغ که آن را نفط الابیض می‌نامد توسط تقطیر، شرح می‌دهد.[۹۵]
چراغ نفتی
ویرایشدر قرن نهم میلادی، زکریای رازی در کتاب الاسرار خود ساختمان دستگاه نفاطه یعنی چراغ نفتی را شرح می‌دهد.[۹۶]
تقطیر جزء به جزء
ویرایشدر قرن نهم میلادی، زکریای رازی در کتاب الاسرار، روش تقسیم نفت خام به مواد مختلف نفتی توسط تقطیر جزء به جزء را شرح می‌دهد[۹۷] که این روش بعدها در اروپا برای پالایش نفت و نیز تهیهٔ اکسیژن، نیتروژن و سایر گازها از هوا به‌کار می‌رود.
میدان نفتی
ویرایشمواد نفتی، نفتا و قیر در قرن نهم در اولین میدان نفتی در باکو در آذربایجان برای تولید نفت، استخراج شد. این میدان نفتی توسط مسعودی در قرن دهم و مارکو پولو در قرن سیزدهم توصیف شده است.
بنزین
ویرایششیمیدانهای مسلمان برای اولین با از نفت خام توانستند، بنزین تولید کنند. لفظ بنزین از بنزویین وارد شده که آن هم تحریف شدهٔ واژهٔ عربی لوبانجاوا به‌معنی عطر جاوایی است که در قدیم این صمغ گیاهی از جاوا وارد می‌شده است، بعدها که کیمیاگران مسلمان، بخش معطر نفت خام را به روش تقطیر جزء به جزء جدا کردند که آن را همان بنزویین یا بنزین نامیدند که به همین صورت وارد زبان‌های غربی هم شد.
آسفالت
ویرایشبرخی از خیابان‌های بغداد توسط قیری که از تقطیر نفت خام باکو تهیه می‌شد، آسفالت شدند.[۹۸]
اولین چاه نفت جهان
ویرایشدر سال ۱۵۹۳ میلادی، اولین چاه نفت جهان توسط صنعت‌گری به‌نام محمد نور اوغلو در بالاخانی در باکو در ایران صفوی به عمق ۳۵ متر به‌طور دستی کنده شد که می‌توان گفت اولین چاه نفت جهان در ایران حفر شده است.[۹۹]
پماد نفت (وازلین)
ویرایشمارکوپولو در ۱۲۷۳ میلادی در مورد نفت باکو می‌گوید که این نفت برای سوزاندن و برای درمان (مالیدن روی پوست-پماد) همه روزه توسط صدها کشتی و شتر صادر می‌شود.[۱۰۰]
استخراج نفت شیل
ویرایشنفت شیل یا نفت شن (sand oil) نفتی است که لابه‌لای شن‌ها وجود دارد و برای استخراج آن از روشهای مختلف گرمایی و بخار حرارت بالا استفاده می‌شود. اولین بار مساویه ماردینی در قرن دهم میلادی این روش را کشف کرد.[۱۰۱]
سفالگری
ویرایش
جادارویی سفالی
ویرایشاین جادارویی اصولاً برای نگهداری روغن‌ها، پمادهای عطاران و داروهای خشکشان درست شده بود. گسترش این کوزه اصلاً از کشورهای مسلمان خاورمیانه بوده است. این کوزه توسط بازرگانان اسپانیایی-مغربی به ایتالیا برده شد و اولین نوع ساخته شدهٔ آن در ایتالیا در قرن پانزدهم و در شهر فلورانس بوده است.
اسپانیایی-مغربی
ویرایشبعد از اینکه مسلمانان دو روش لعاب اکسید قلع و لعاب درخشان را در صنعت سفال به اروپایی‌ها معرفی کردند سرامیک‌های آنها که در اسپانیا و مغرب تولید می‌شدند، نزد مشتریان به اسپانیایی-مغربی معروف شدند.[۱۰۲]
ظروف سفالین براق
ویرایشدر قرن هشتم توسط جابر بن حیان اختراع گشته بود که در آن از لعاب سفالین استفاده می‌شد. ابن روش خیلی زود و در قرن نهم در ایران محبوبیت یافت و در مصر نیز در طول خلافت فاطمیان در بین قرون دهم تا دوازدهم تولید شد. همزمان با تولید این ظروف در خاورمیانه، در اروپا نیز گسترش پیدا کردند و اول به اسپانیا و اندلس و سپس به ایتالیا راه یافت.
کارخانهٔ چینی و سفال
ویرایشاولین واحد صنعتی ویژهٔ ساخت محصولات شیشه و سفال در قرن هشتم میلادی در سوریه ایجاد شد.
سرامیک در قرن نهم در عراق اختراع شد که یک کالای شیشه‌ای یا نیمه شیشه‌ای با کیفیت خیلی خوب بود که اساساً از خاک نسوز ساخته می‌شد.
سفالگری با استفاده از لعاب قلع
ویرایش
این نوع لعاب توسط سفالگران مسلمان در قرن هشتم میلادی در بصره، عراق ابداع شد. لعاب درست شده از قلع دی‌اکسید از اولین روش‌هایی بود که سفالگران مسلمان به آن دست یافتند و آن را پیشرفت دادند. اولین نمونه‌های به‌کار رفته از این روش را می‌توان در ظروف آبی رنگ متعلق به قرن هشتم یافته شده در بصره مشاهده نمود.[۱۰۳]
اولین کوزه‌گری‌هایی که از لعاب قلعی استفاده می‌کردند در قرن نهم در عراق بودند٬که قدیمی‌ترین تکه‌ها در طول دوران جنگ جهانی اول در پی کاوش‌هایی در پنجاه کیلومتری شمال بغداد در سامرا، کشف شدند که از آنجا به مصر، ایران و اسپانیا قبل از اینکه در دوران رنسانس به ایتالیا برسد و بعد به هلند در قرن شانزدهم میلادی و بعد از مدت کوتاهی به انگلستان و فرانسه و سایر قسمت‌های اروپا گسترش یافت.
لعاب درخشان
ویرایش
سرامیک با لعاب درخشان در قرن نهم میلادی در دوران عباسیان اختراع شد و در قرن شانزدهم میلادی به ایتالیا و سپس به دیگر نقاط اروپا وارد شد. در این روش سطح سرامیک را با اکسید فلزات پوشانیده و در کوره می‌پزند تا سطح سرامیکی حالت هفت رنگ به‌خود می‌گیرد.[۱۰۴]
منسوجات
ویرایشدستگاه پنبه‌ریسی
ویرایش
نخستین دستگاه پنبه‌ریسی در قرن چهاردهم میلادی در دهلی نو در هندوستان گورکانی اختراع شد.[۱۰۵]
مکانیک
ویرایشدانش مکانیک نزد مسلمانان «علم الحیل» خوانده می‌شد.
مهندسی اسلامی را می‌توان دنبالهٔ سنت خاورمیانه و مدیترانه و حاصل ترجمه و گسترش آثاری چون پنوماتیک (فیلون بوزنطی)، مکانیک (هرون اسکندرانی) و رسالهٔ ساعت‌های آبی (ارشمیدُس) دانست.
آسیاب دارای چرخ‌دنده (گیربکس‌دار)
ویرایشاولین آسیاب‌های دارای گیربکس برای تنظیم سرعت و قدرت چرخش سنگ‌های آسیاب را مسلمین در خاورمیانه و شمال آفریقا ساختند.[۱۰۶]
ساعت وزنهای
ویرایشساعتی که انرژی خود را از حرکت رو به پایین یک وزنه می‌گرفت، نخستین بار توسط دانشمندان مسلمان اختراع شد.[۱۰۷]
ساعت با پاندول جیوه‌ای
ویرایشجیوه برای جبران انبساط و انقباض بازوی پاندول در برابر تغییر دما استفاده می‌شده است که ساعت دقیقی ارائه می‌کرده است. در کتاب Libros del saber de Astronomia در صفحهٔ ۱۲۷۷ اشاره شده است که مسلمانان اسپانیا چنین ساعت‌هایی را ساخته بودند که تا قرن هفدهم هم در حال کار بوده است.[۱۰۸]
نخستین هواپیما
ویرایشعباس ابن فرناس در سال ۸۵۰ میلادی نخستین پرواز موفق را انجام داد.[۱۰۹]
موتور بخار
ویرایشتقیالدین شامی در ۱۵۵۱ میلادی در کتاب الطرق السامیه فی آلات الروحانیه، توربین بخار پالسی را توضیح می‌دهد و نیز یاد می‌کند که در قرن شانزدهم میلادی در استانبول از طریق نیروی بخار، جوجه‌گردانی را می‌چرخانده و در رستوران‌های استانبول معمول بوده است که این ۱۱۸ سال قبل از اختراع اولین موتور توربین پالس بخار توسط جیووانی برانکا ایتالیایی است.[۱۱۰][۱۱۱]
چرخ طیار
ویرایشچرخ لنگر، اولین بار در قرن یازدهم میلادی توسط ابن بسال در اندلس در دستگاه پمپ آب استفاده شد که با ذخیرهٔ انرژی مکانیکی در خود، حرکت آن را تنظیم می‌کرد.[۱۱۲]
میل سوپاپ
ویرایشاولین بار بدیع‌الزمان جزری در قرن سیزدهم میلادی در طراحی‌های اتوماسیون و ساعت‌های آبی خود از میلهٔ گردان دارای برآمدگی‌ها برای باز و بسته کردن سوپاپ‌ها استفاده کرد.[۱۱۳]
میل‌لنگ
ویرایش
طرح‌های شبه میل‌لنگ از یونان باستان، روم باستان و ایران باستان برای تبدیل حرکت خطی به شبه‌دورانی مثلاً در آسیاب‌های دستی به‌کار می‌رفته‌اند و بنوموسی نیز در قرن ۹ میلادی نمونه‌ای شبه‌میل‌لنگ را به‌کار می‌برند ولی اولین طرح میل‌لنگ امروزی را بدیع‌الزمان جزری در ۱۲۰۶ میلادی در طراحی یک پمپ آب دو سیلندر به‌کار برد که شش قرن بعد در موتورهای بخار و سپس درونسوز کاربرد آن شروع شد.[۱۱۴]
پمپ آب مکشی پیستونی
ویرایشبدیعالزمان جزری در اوایل قرن سیزدهم میلادی یک پمپ دو سیلندر با آرایش متضاد (باکستر) طراحی کرد که تمام اجزای یک پمپ امروزی مثل سوپاپ، میل‌لنگ چرخ دوار و.. را دارد بود و می‌توانست آب را تا ارتفاع ۱۳٫۶ متری بالا بکشد.[۱۱۵][۱۱۶]
پمپ آب بادی
ویرایشپمپی که از نیروی باد برای رساندن آب از جایی به جای دیگر استفاده می‌شود در حدود قرن نهم میلادی یعنی چندصد سال قبل از تأسیس کشور هلند، در ایران متداول بود.[۱۱۷]
بادگرد عمودی
ویرایش
نخستین بادگرد (توربین) عمودی در بین قرون هفتم تا نهم میلادی (قرن اول تا سوم هجری) در ایران اختراع گردید. این بادگرد دارای پره‌های چوبی بود و محور آن سنگ آسیایی را در طبقهٔ تحتانی آن می‌گرداند که مخصوصاً در نواحی که رودخانه برای گرداندن چرخ آسیاب در دسترس نبود، روش بسیار خوبی برای تولید انرژی بود ضمن اینکه محور آن نیاز به تغییر جهت با چرخ‌دنده و تلفات انرژی نداشت و مستقیماً سنگ را به گردش درمی‌آورد.[۱۱۸]
چرخ نخ‌ریسی
ویرایشدر قرن یازدهم میلادی توسط مسلمین اختراع شد.[۱۱۹]
چرخ‌دندهٔ سگمنت
ویرایشبدیعالزمان جزری در ۱۲۰۶ میلادی اولین بار دندهٔ سگمنت را برای تبدیل حرکت چرخشی به حرکت رفت و برگشتی برای کشیدن آب اختراع کرد که امروزه در صنعت مصارف زیادی دارد.[۱۲۰]
اتصال جزری
ویرایشبدیعالزمان جزری در اوایل قرن سیزدهم میلادی زمانی که ساعت شمعی را اختراع کرد برای عدم اتلاف وقت در موقع تعویض شمع، اتصال جزری را اختراع کرد که امروزه نیز در صنعت و در زندگی روزمره بسیار استفاده می‌شود. این اتصال را سازندگان سلاح در قرن نوزدهم میلادی برای نصب سریع سرنیزه بر روی سلاح در میدان جنگ استفاده کردند و آن را اتصال بایونت یا سرنیزه نامیدند.[۱۲۱]
ذوب آهن
ویرایشدر قرن یازدهم میلادی کارخانجات ذوب آهن و نورد برای تولید فولاد در سرتاسر ممالک اسلامی از اندلس گرفته تا آسیای مرکزی متداول بودند و از انرژی آب رودخانه و از آب آنها برای کار خود سود می‌بردند.[۷۶]
فولاد دمشق
ویرایش
فولاد دمشق نوعی از فولاد با درصد کربن بالا است که در کشورهای اسلامی برای ساخت شمشیر استفاده می‌شد.[۱۲۲]
گوی فلزی یکپارچه
ویرایش
علی ابن لقمان کشمیری در کشمیر در قرن شانزدهم میلادی گوی فلزی بدون درز ساخت و به جهانگیرشاه تقدیم کرد. بیست عدد از این گوی ساخته شد. هنگامی که در دههٔ ۱۹۸۰ میلادی این گوی‌ها پیدا شدند، متخصصان متالورژی چنین تکنیک ساخت فلزی را غیرممکن می‌دانستند.[۱۲۳]
علم استاتیک
ویرایشثابت بن قره در قرن نهم میلادی مبدع علم استاتیک بوده است.[۱۲۴]
مهندسی آب‌شناسی
ویرایش
ابوبکر کرجی در سال ۱۰۱۰ میلادی، نخستین کتاب را در مورد آب‌های زیرزمینی، روش استخراج و مدیریت آنها نوشت. این کتاب به‌نام النباط المیاء الخفیه یا استخراج آب‌های پنهانی اولین کتاب مرجع برای حفر قنات و مدیریت آب‌های زیرزمینی بوده است.[۱۲۵]
مکانیک سیالات و اتوماسیون
ویرایشسنسور و سوپاپ و میل‌لنگ
ویرایشانواع سنسور مایعات و سوپاپ مخروطی همچنین نخستین طرح میل‌لنگ را بنوموسی در قرن نهم میلادی در کتاب الحیل ارائه داد.
سوپاپ دو وضعیتی
ویرایشبنوموسی در کتاب الحیل خود طرحی را ارائه می‌دهد که از یک لوله به انتخاب آب یا شراب جاری می‌شود. برای این‌کار از سوپاپ دو وضعیتی استفاده می‌کند که اولین مورد در تاریخ مهندسی است.[۱۲۶]
سوپاپ آنالوگ یا تنظیمی
ویرایشسوپاپی که میزان جریان (دبی) یک مایع را می‌توانست کم و زیاد کند، اولین بار در کتاب الحیل بنوموسی در قرن نهم میلادی مشاهده شد.[۱۲۷] در قرن بیستم مهم‌ترین کاربرد این نوع از سوپاپ، دریچهٔ گاز خودروها بود.
ساعت و زمانگیر
ویرایشساعتهای آبی و شمعی، وسایل سرگرمی، وسایل شستن و وضو گرفتن، فواره‌ها و مشاین‌های کشیدن آب را بدیع‌الزمان جزری (قرن ۱۲ میلادی) در کتاب المعرفة الحیل الهندسیة الجامع بین العلم والعمل با کوچک‌ترین جزئیات و با رسم فنی آنها را توضیح می‌دهد.
ساعت شماطه‌دار
ویرایشدر سال ۸۰۷ میلادی، هارون‌الرشید، سفیری به نام عبدالله را به دربار کارل کبیر، قیصر فرانک فرستاد. عبدالله یکی از این دستگاه‌های عجیب را به عنوان هدیه همراه خود برده بود. آینهارد که منشی کارل کبیر بود، در توصیف نارسایش چنین می‌نویسد:
این ساعت از جنس برنج فلزی بود… یک ساعت آبی [که] حرکت دوازده ساعته را اندازه‌گیری می‌کرد و در آخر، دوازده گلوله به پایین می‌افتادند و جامی را که در زیر آن بسته بودند، به صدا درمی‌آوردند و به همین تعداد هم اسب‌سوار از دروازه در بیرون می‌پریدند.[۱۲۸]
آب‌سنج و چگالی‌سنج
ویرایشخازنی فیزیک‌دان و مهندس مکانیک قرن دوازدهم میلادی در زمینهٔ تعادل مایعات، جدول وزنهای مخصوص چندین مایع، نظریهٔ گرانش (نیروی جهانی که به سوی مرکز عالم یعنی مرکز زمین هدایت می‌شود)، وزن هوا، اثر مویینگی، استفاده از آب‌سنج برای اندازه‌گیری چگالی و تخمین دمای مایعات، نظریهٔ اهرم و استفاده از ترازو برای ترازسازی و برای اندازه‌گیری زمان.
پمپ آب
ویرایشاختراع چهار مدل پمپ آب توسط تقی‌الدین شامی در قرن شانزدهم میلادی. دو مدل دارای توربین آبی بودند. یک مدل پمپ آب میله‌ای بود که از حرکت بالا و پایین یک میله درون یک لوله مکش ایجاد می‌کرد و دیگری یک پمپ آب شش سیلندر پیستونی بود.[۱۲۹]
پمپ بادی
ویرایشپمپهایی که با انرژی باد چرخیده و آب را از محلی به محل دیگر منتقل می‌کردند از قرن نهم میلادی در ایران، افغانستان و پاکستان استفاده می‌شدند.[۱۱۷]
توربین حرارتی
ویرایش.jpg)
تقی‌الدین شامی در طرح جوجه‌گردان اتوماتیک خود از توربینی بر سر راه دودکش استفاده می‌کند که حرکت رو به بالای هوای داغ را به حرکت دورانی تبدیل می‌کند. این اولین توربین حرارتی است که در قرن شانزدهم میلادی اختراع شده است.[۱۲۹]
چراغ نفتی
ویرایشاولین چراغ نفتی یا لامپا را زکریای رازی در قرن نهم میلادی اختراع کرد و در کتاب الاسرار خود از آن با عنوان نفاته (دارای نفت) نام می‌برد.[۹۶]
خودنویس
ویرایشدر قرن دهم میلادی، علی ابوذر ماری (متوفی ۹۷۴) در کتاب المجالس و المصیرات می‌نویسد:
خلیفهٔ فاطمی معز لدین‌الله قلمی خواست که دست یا لباس او را لکه‌دار نکند، جوهر را در مخزنی نگه داشته و اجازه دهد بدون نشتی وارونه نگه داشته شود. همچین قلم نیز به او ارائه شد.[۱۳۰]
روشهای مهم ساخت و تولید
ویرایشبرای اولین بار در آثار بدیع‌الزمان جزری نمونه‌هایی از روشهای مهندسی مهم برای ساخت و تولید می‌توان مشاهده کرد:
رباتیک
ویرایشربات مکانیکی-هیدرولیک
ویرایش
بدیع‌الزمان جزری نخستین ربات قابل برنامه‌ریزی انسان‌نما را در حدود قرن دوازدهم میلادی ساخت. به این علت او به عنوان پدر علم مهندسی رباتیک شناخته می‌شود. اختراع او، یک قایق آبی بود که در آن چهار نوازندهٔ مصنوعی موسیقی برای مراسم و برنامه‌های جشن سلطنتی، آهنگ می‌نواختند و حاضران را سرگرم می‌کردند، سازها به‌صورت هیدرولیک و با کمک آب برنامه‌ریزی می‌شدند.
دستگاه خون‌گیری مدرج
ویرایشدر قرون میانه گرفتن خون از بیماران بسیار مرسوم بود و مطابق طب جالینوسی در مورد بیماری‌های زیادی و بر اساس سن و وزن و فصل از سال خون‌گیری تجویز می‌شد. بدین دلیل صف طولانی از بیماران منتظر خون‌گیری همواره در جلو مطب حضور داشتند و طبیب موظف بود، میزان دقیقی خون از آنها بگیرد که کار سختی بود.
,_Al-Jazari,_Cairo,_codex_February-March_1354_AD,_watercolor,_ink_-_Aga_Khan_Museum_-_Toronto,_Canada_-_DSC06505.jpg)
بدیع‌الزمان جزری چهار نوع دستگاه طراحی کرد که خون را به ظرف زیرین آن هدایت می‌کرد یک وزنه و یک شناور با طنابی که حول یک پولی پیچیده شده بود در تعادل بودند. افزایش میزان خون گرفته شده باعث حرکت شناور و در نهایت حرکت عقربه ای متصل به پولی بر روی درجه‌بندی بالای دستگاه می‌شد و پرستار می‌توانست میزان خون گرفته شده را در آن واحد مشاهده کند.[۱۳۱]
دستگاه موزیک اتوماتیک
ویرایشبنوموسی اولین دستگاه فلوت اتوماتیک را در کتاب الحیل خود شرح می‌دهد.[۱۳۲]
حلقهٔ فیدبک
ویرایشدر قرن نهم میلادی بنوموسی در کتاب الحیل خود برای اتوماسیون از حلقهٔ فیدبک استفاده می‌کند.[۱۲۶]
سیستم کنترل ساختار متغیر
ویرایشسیستم کنترل غیرخطی که تابع مشخصهٔ ثابتی ندارد و در نیمهٔ دوم قرن بیستم کار بر روی آن آغاز شد در قرن نهم میلادی نمونه‌هایی از آن توسط بنوموسی به‌کار گرفته شده بود.[۱۳۳]
حافظهٔ مکانیکی
ویرایشبنوموسی در قرن نهم میلادی در برخی از طرح‌های خود برای حفظ اطلاعات قبلی از حافظهٔ مکانیکی استفاده می‌کند.[۱۳۴]
اختراع کامپیوتر گرافیکی مکانیکی
ویرایشغیاثالدین جمشید کاشانی در قرن چهاردهم میلادی ابزار جالبی اختراع کرد و آن را طَبَقُ المَناطِق نامید. رساله‌ای نیز به نام نزْهَةُالحدایق دربارهٔ چگونگی کار با آن نوشت.
دستگاه یک کامپیوتر در نوع خود بود که می‌توانست به صورت گرافیکی تعدادی از مسائل سیاره‌ای را حل کند، از جمله پیش‌بینی موقعیت‌های طول جغرافیایی خورشید و ماه بر اساس زمان و مکان سیارات در مدارهای بیضی شکل آن،ها عرض‌های جغرافیایی خورشید، ماه، سیارات، دایرةالبروج خورشید این ساز و همچنین دارای الحیداد و خط‌کش بود.[۱۳۵]
دریانوردی
ویرایشاولین دریانورد اکتشافی
ویرایش
چنگ هه، اولین آدمیرال مسلمان دریانورد اکتشافی بود که مابین ۱۴۰۵ تا ۱۴۳۳ میلادی برای چین به اقیانوس‌نوردی و کشف سرزمین‌ها و بازارهای جدید پرداخت. سفرهای اکتشافی وی یک قرن قبل از کریستف کلمب انجام شد و کاروان او شامل ۶۰ کشتی بود که هریک ۴ برابر طولانی‌تر و هفت برابر پهن‌تر از کشتی‌های کریستف کلمب بودند. کشتی فرماندهی او ۱۲۷ متر طول و ۵۲ متر عرض داشت[۱۳۶]
کشتی کاراول
ویرایش
کشتی‌های تیزرو که اولین بار توسط مسلمانان برای تردد در مدیترانه، دریای سرخ و اقیانوس هند ابداع شدند و قراول نامیده می‌شدند که بعدها توسط دریانوردان پرتغالی و سایرین مورد تقلید قرار گرفته، کاراول نامیده شدند. آنها دارای دو یا حداکثر سه دکل با بادبان‌های مثلثی بودند.[۱۳۷]
خشابه
ویرایش
خشابه ابزاری برای اندازه‌گیری عرض جغرافیایی یک نقطه از زمین توسط هدف‌گیری بر روی ستارهٔ قطبی است. اختراع این ابزار، مسلمانان دریانورد را قادر کرد در مسیر شمالی-جنوبی با اندازه‌گیری دقیق مسیریابی کنند.[۱۳۸]
علم ناوبری
ویرایشاختراع خشابه، ربع مجیب، قطب‌نما و نقشه‌های مدرج باعث شد که دریانوردان بتوانند به راحتی در طول و عرض جغرافیایی مسیرها را با اندازه‌گیری طول و عرض جغرافیایی پیدا کنند که از این نظر دریانوردان مسلمان، ناوبری را به علم تبدیل کردند.[۱۳۹]
وسایل زمان‌سنج
ویرایشمسلمانان تا قبل از اختراع ساعت‌های کنونی توسط اروپاییان، حدود ۲۵ نوع ساعت ساخته بودند.
خازنی و بنوموسی اقدامات زیادی را در زمینهٔ ساخت ساعت و وسایل اندازه‌گیری زمان و جرم و وزن مخصوص مایعات و شدت فلوی مایعات انجام دادند.
طب و بهداشت
ویرایشآزمایش داروها
ویرایشابن سینا، اولین کسی بود که در کتاب قانون خود اعلام کرد برای آگاهی از اثرگذاری داروها باید آنها را طی پروسه‌ای آزمایش کرد.[۱۴۰]
اولین جواز طبابت و اولین نظام پزشکی
ویرایشخلیفه مقتدر در سال ۹۳۱ میلادی تصویب کرد که برای طبابت، اخذ جواز لازم است که پس از امتحان و مصاحبه از طریق نظام پزشکی به طبیب داده می‌شود. وی سنان بن ثابت را به‌عنوان اولین رئیس نظام پزشکی تعیین نمود.[۱۴۱]
دئودورانت
ویرایشابوالقاسم زهراوی در ۱۰۰۰ میلادی در کتاب التصریف روش تهیهٔ استوانه‌های جامد معطر را توضیح می‌دهد که اولین دئودورانت شناخته شده است.[۱۴۲]
اختراع صابون
ویرایشزکریای رازی، اولین کسی بود که روش استحصال گلسیرین از روغن زیتون و تهیهٔ صابون از آن را ارائه داد. از قرن نهم میلادی در سوریه صابون را با استفاده از روغن زیتون و سود تهیه کرده و به اقصی نقاط دنیا ارسال می‌کردند.[۱۴۳]
تراشیدن ریش و اصلاح سر
ویرایشزریاب برای نخستین بار تراشیدن ریش را در اسپانیای مسلمان قرن نهم میلادی رواج داد و همچنین تا زمان او زن و مرد موهای بلند و گیس داشتند. او اصلاح کردن به سبک امروزی را ابداع کرد و رواج آن در اسپانیا به بقیه اروپا سرایت کرد.[۱۴۴]
شامپو
ویرایش.JPG)
در سال ۱۸۱۴ میلادی یک مسلمان هندی به نام ساکه دین محمد در برایتون در انگلستان، یک حمام عمومی باز کرد و به‌کار بردن شامپو را به عنوان یک دوای گیاهی به اروپا وارد کرد.[۱۴۵]
خمیردندان
ویرایشزریاب، اولین خمیردندان معطر به شکل امروزی را در قرن نهم میلادی درست کرده در اسپانیای آن دوران گسترش داد.[۱۴۶]
آسایشگاه روانی
ویرایشدر ۸۷۲ میلادی احمد ابن طلون اولین آسایشگاه روانی را در قاهره برپا کرد.[۱۴۷]
سرنگ
ویرایشعمار موصلی، اولین بار در قرن نهم میلادی از سرنگ شیشه‌ای برای بیرون کشیدن آب‌مروارید از چشم بیماران استفاده کرد.[۱۴۸]
بیهوشی
ویرایشزهراوی و ابن زهر اولین کسانی بودند که از اسفنج آغشته به مواد افیونی یا اسفنج بیهوشی، بیهوش کردن بیماران قبل از عمل جراحی استفاده کردند.[۱۴۹]
تراکئوتومی
ویرایش
ابن زهر اولین کسی بود که عمل شکاف نای یا تراکئوتومی را بر روی یک بز انجام داد.[۱۵۰]
کانول
ویرایشزهراوی مخترع کانول برای گرفتن خون و تزریق مایعات به بدن بیمار بود.[۱۵۱]
نخ جراحی
ویرایشزهراوی در ۱۰۰۰ میلادی نخستین کسی بود که استفاده از رودهٔ گربه برای جراحی را ابداع کرد که تا به امروز استفاده می‌شود.[۱۵۲]
واکسیناسیون
ویرایشخراشی در دست کودک ایجاد کرده و از همسایگانی که فرزندشان در حال بهبودی بود، اندکی از پوست آبلهٔ او را گرفته به آن محل می‌مالیدند تا میکروب تضعیف شده، وارد بدن شده و مصونیت ایجاد کند.[۱۵۳]
ضدعفونی محل زخم
ویرایشابن سینا اولین کسی بود که چرک کردن محل زخم را ناشی از عوامل خارجی دانست و توسط شراب قوی و کهنه آن را ضدعفونی می‌کرد. پیدا کردن مجدد این کشف قرن‌ها طول کشید.[۱۵۴]
شناخت بیماری هموفیلی
ویرایشزهراوی در ۱۰۰۰ میلادی در کتاب التصریف اولین بار ماهیت ارثی هموفیلی را توضیح داد.[۱۵۱]
مسری بودن بیماری‌ها
ویرایشلسانالدین خطیب در قرن چهاردهم میلادی یعنی ۵ قرن قبل از پاستور مسری بودن بیماری‌ها را کشف کرد.[۱۵۵][۱۵۶]
جراحی
ویرایش.jpg)
در حدود سال ۱۰۰۰ میلادی، زهراوی کتابی سی جلدی با ۱۵۰۰ صفحه به‌نام التصریف در مورد طبابت و فنون جراحی نوشت که تا پنج قرن در دانشگاه‌های اروپا تدریس می‌شد.[۱۵۷]
آزمایش بر روی حیوانات
ویرایشاولین کسی که آزمایش تجربی پزشکی بر روی حیوانات را ابداع کرد، دانشمند مسلمان اندلسی، ابن زهر بود که در قرن دوازدهم میلادی این روش را اختراع کرد.[۱۵۸]
ابزار اتاق عمل
ویرایشالزهراوی بیش از ۲۰۰ ابزار جراحی را اختراع کرد که شامل انواع مختلف چاقوی جراحی، جمع‌کننده، کورت، انبر، اسپکول و همچنین ابزارهایی است که برای روشهای مورد علاقهٔ او در کوتریزاسیون و بستن آنها طراحی شده است. او همچنین قلاب‌هایی با نوک دوگانه برای استفاده در جراحی اختراع کرد. بسیاری از این ابزارها قبلاً توسط هیچ جراح قبلی استفاده نشده بودند.[۱۵۹]
جراحی میگرن
ویرایشزهراوی اولین کسی بود که یک روش جراحی را برای بستن شریان تمپورال برای میگرن توصیه کرد این روش در قرن بیست و یکم توسط جراحان آفریقای جنوبی احیا شد.[۱۶۰]
مفهوم بینایی
ویرایشابن هیثم اولین کسی بود که از طریق آزمایش پی برد که چشم، یک عضو غیرفعال و وسیلهٔ اپتیکی است که نورهای منعکس شده از اجسام را پردازش می‌کند تا قبل از او، طبق یک نظریهٔ یونانی، باور شده بود که چشم از خود نور یا سو دارد و به‌وسیلهٔ آن اجسام را درک می‌کند.[۱۶۱]
تصلب اعصاب بینایی
ویرایش
اولین بار ابن هیثم در قرن یادزهم میلادی نظریهٔ تصلب (عوض شدن) اعصاب چشم‌های راست و چپ قبل از رسیدن به مغز را بیان کرد و اسماعیل جرجانی در قرن دوازدهم میلادی این نظریه را تکمیل کرد.[۱۶۲][۱۶۳]
اختراع حروف برجسته برای نابینایان
ویرایشزینالدین آمدی، دانشمند و کتاب‌فروش نابینای اهل بغداد در قرن چهاردهم میلادی برای اولین بار یک سیستم الفبای برجسته اختراع کرد که پنج قرن قبل از اختراع خط بریل است و شباهت‌هایی به آن دارد.[۱۶۴]
نظریهٔ لوله گوارش
ویرایشابن ابی الاشعث در ۹۵۹ میلادی (۹۰۰ سال قبل از اینکه ویلیام بومانت نظریهٔ جهاز هاضمه را عرضه کند) با بررسی سیستم گوارش یک شیر زنده و کالبد شکافی آن به چگونگی کارکرد لوله گوارش پی برد و آن را در کتاب خود شرح داد.[۱۶۵]
سیستم گردش خون
ویرایش
ابن نفیس در شرحی که برای کتاب قانون این سینا می‌نویسد: نظریه جالینوس را در گردش خون رد کرده و نظریه جدیدی ارایه می‌دهد که بر مبنای آن ریه در مسیر گردش خون از قلب قرار دارد. از این نظر او چهار قرن جلوتر از ویلیام هاروی سیستم گردش خون را کشف کرده است.[۱۶۶]
قسطا بن لوقا به‌طور جداگانه در قرن نهم میلادی سیستم گردش خون را کشف کرده است.[۱۶۷]
واگیر بودن سل
ویرایشابن ربن طبری در قرن نهم میلادی واگیر بودن بیماری سل ریوی را کشف کرد که به جلوگیری از انتشار آن بسیار کمک نمود.[۱۶۸][۱۶۹]
نخستین دایرةالمعارف پزشکی
ویرایشابن ربن طبری در قرن نهم میلادی نخستین دایرةالمعارف پزشکی را بنام فردوس الحکمه نوشت.[۱۷۰]
کاشتن دندان
ویرایشزهراوی، اولین کسی است که در تاریخ دندان پزشکی، کاشت دندان را انجام داد.[۱۷۱]
جرم‌گیری دندان
ویرایشزهراوی، اولین کسی است که ابزاری برای برداشتن جرم دندان برای جلوگیری از بیماری لثه اختراع کرد.[۱۷۲]
زنجیره غذایی
ویرایشجاحظ در قرن نهم میلادی در کتاب الحیوان خود زنجیره غذایی را شرح می‌دهد که چطور از حیوانات بالاتر به پست‌تر رسیده به نباتات ختم می‌شود.[۱۷۳]
آداب غذا خوردن
ویرایشگفته شده است که این زریاب بود که در قرن نهم میلادی روش غذا خوردن مرحله ای (سوپ - غذای اصلی -دسر) را در اسپانیا (اندلس) ابداع کرده و رواج داد تا از آنجا به بقیه اروپا سرایت کند.[۱۷۴]
اختراعات دیگر
ویرایشبستهبندی کاغذی
ویرایشدر سال ۱۰۳۵ میلادی، یک جهانگرد ایرانی در روزنامه خاطرات خود نوشت که در قاهره فروشندگان میوه و مواد غذایی آن را در بسته‌بندی کاغذی به مشتری ارائه می‌دهند.[۱۷۵]
علوم انسانی
ویرایشاز آنجا که حکمت به حکمت نظری و عملی تقسیم می‌شود و تدبیر منزل و سیاست مدن ۲ قسمت اصلی حکمت عملی می‌باشد می‌توان به جد گفت تمام حکمای اسلامی نظریات اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و ارتباطاتی داشته‌اند که این از افتخاراتی است که مسلمین در سایهٔ اسلام کسب کرده‌اند
اولین دانشگاه
ویرایشدانشگاه قرویین در شهر فز در مراکش، اولین دانشگاهی محسوب می‌شود که مدرک تحصیلی به فارغ التحصیلان خود اعطا می‌کرده است و از ابتدای تأسیس تا به الآن در حال فعالیت است. این دانشگاه و مسجد در سال ۸۵۹ میلادی توسط بانوی نیکوکار عرب فاطمه فهری ایجاد شد و این رکورد در فهرست رکوردهای گینس و همچنین یونسکو ثبت شده است.[۱۷۶][۱۷۷]
دانشگاه الازهر (در عربی:جامعه الأزهر الشریف) که در بین سال‌های ۹۷۰ تا ۹۷۲ به‌عنوان یک دانشگاه در شهر قاهره مصر پایه‌گذاری شد. امروزه این دانشگاه، مرکز اصلی ادبیات عربی و علوم اسلامی اهل تسنن در جهان است. این دانشگاه مصری هم به عنوان یکی از قدیمی‌ترین دانشگاه‌های جهان شناخته می‌شود.
جواز تدریس
ویرایشتنها شاگردانی حق تدریس دروس استاد را در آینده داشتند که توسط او به آنها مدرک یا جواز تدریس داده می‌شد.[۱۷۸]
هیئت علمی
ویرایشاولین بار مسلمین در دانشگاه‌های خود هیئت علمی یا آکادمی به‌وجود آوردند.[۱۷۹]
دانشکده یا فکولتی
ویرایشاولین بار مسلمین، دانشگاه‌های خود را بر اساس رشته به دانشکده یا فاکولته‌های مختلف تقسیم کردند که بعدها در دانشگاه‌های اروپا رسم شد.[۱۷۹]
اولین کتاب شطرنج
ویرایشاولین کتاب در مورد شطرنج را العدلی رومی در قرن نهم میلادی نوشت.[۱۸۰]
اولین کتاب آشپزی
ویرایشابن سیار الوراق در حدود ۹۶۰–۹۴۰ میلادی، اولین کتاب آشپزی را بنام کتاب الطبیخ منتشر کرد که شامل ۱۳۲ فصل بود.[۱۸۱][۱۸۲]
محمد بن حسن البغدادی کتاب آشپزی کتاب الطبیخ را در سال ۱۲۲۶ میلادی نوشت. کتاب حاوی ۱۶۰ دستور غذا بود.[۱۸۳]
فلسفه
ویرایشفارابی و ابن سینا و غزالی از فلاسفه دوران طلایی اسلام بودند که بر روی فلسفه غرب تأثیر زیادی گذاشتند.
خواجه نظام الملک کتاب سیاست‌نامه خود را حدود پنج قرن قبل از ماکیاولی نوشت.
یحی ابن بطریق در قرن دهم میلادی کتاب سرالاسرار، پرخواننده‌ترین کتاب در اروپا از قرن سیزدهم تا شانزدهم میلادی، نوشت.
ادبیات
ویرایشترجمه متون مهم به عربی مانند کلیله و دمنه یا هزار و یک شب.
جامعه‌شناسی
ویرایشابن خلدون اولین جامع‌شناس تاریخ است. او کتاب «العبر و دیوان المبتداء و الخبر فی ایام العرب و العجم و البربر» را نوشت. این کتاب مقدمه بسیار معروفی دارد و در آن به‌خوبی می‌توان دانش و چندبعدی بودن ابن خلدون را مشاهده کرد. او به رویکرد انتقادی و تحلیلی بسیار اهمیت می‌داد.
کشاورزی
ویرایشانقلاب زراعتی قرون میانه
ویرایشروشهای آبیاری، کشاورزی و محصولات جدیدی که اولین بار توسط مسلمانان به اروپا آورده شدند باعث بروز انقلاب شگرفی در تعدد محصولات کیفیت و میزان محصولات کشاورزی شد که از آن به‌عنوان انقلاب زراعتی عربی یاد شده است. اولین بار آنتونیو گارسیا ماسیرا در ۱۸۷۶، این اصطلاح را بکار برد[۱۸۴] و در سال ۱۹۷۴، اندرو واتسون مورخ آن را در یک رساله اثرگذار بکار گرفت.[۱۸۵][۱۸۶]
مسلمانان از سه راه به گسترش کشاورزی کمک کردند:
- انتشار کتب فلاحت توسط دانشمندانی مثل ابن وحشیه -ابن بصال، ابن العوام و سایرین که روشهای فلاحت و خصوصیات محصولات و بیماری‌های آنها و خصوصیات زمین‌ها را شرح می‌داد
- وارد کردن آبیاری مکانیزه
- وارد کردن محصولات جدید کشاورزی
اولین کتب در مورد کشاورزی
ویرایش
اولین کتاب در مورد روشهای کشاورزی را ابن وحشیه در قرن دهم میلادی نوشت که کتاب الفلاحه النبطیه نام داشت.[۱۸۷]
به دنبال وی دانشمندان زیادی مثل ابن بصال و ابن زهر و ابن العوام و دیگران کتاب‌های فلاحت نوشتند که حاوی اطلاعات ارزشمندی در مورد نحوه آبیاری، کشت، برداشت، بیماری‌های گیاهان و خاک‌های مختلف بود که انتشار آنها کمک فراوانی به افزایش محصولات و بهبود اقتصاد اروپا کرد.
کشت نوبتی
ویرایشچرخش محصول یا کشت نوبتی محصولات کشاورزی در یک زمین برای غنی نگه داشتن آن زمین را اولین بار ابن بصال و ابن العوام (ابوالخیر اشبیلی) در کتاب‌های خود ذکر کردند.[۱۸۸]
کشت همراه
ویرایشکشت همراه دو محصول در یک مکان که باعث سود بردن دو گیاه از یکدیگر می‌شود را نیز اولین بار ابن بصال و ابن العوام ذکر کردند.[۱۸۹]
طبقه‌بندی خاک
ویرایشدر قرن یادزهم میلادی ابن بصال در رساله ای علمی انواع خاک‌ها را بر اساس خصوصیات آنها به ده نوع تقسیم کرد که برای گسترش کشاورزی مفید بود.[۱۹۰]
پیوند زنی
ویرایشاولین بار ابن العوام در کتاب الفلاحت خود روش پیوند زدن گیاهان را آموزش داد.[۱۹۱]
آبیاری مکانیزه
ویرایشاولین بار مسلمانان روشهای آبیاری مکانیزه توسط نیروی حیوانات اهلی، نیروی باد و نیروی آب را به اسپانیا وارد کردند که باعث رسیدن آب به سرزمین‌های بلند و دوردست و افزایش قابل توجه میران محصولات شد.[۱۹۲][۱۹۳]
ساقیه
ویرایش
ساقیه وسیله ای است که توسط یک حیوان اهلی به گردش درآمده و چرخی که به آن سطل‌هایی متصل است از طریق این چرخش آب را از محلی به محل بالاتر انتقال می‌دهد و نوعی آبیاری مکانیزه ایجاد می‌کند. این وسیله توسط مسلمانان به اسپانیا آورده شد و باعث افزایش قابل توجه سطح زیر کشت شد.[۱۹۴]
نوریه
ویرایش
نوریه یک توربین است که با نیروی آب رودخانه به حرکت درآمده و آب را از جایی با جای دیگری منتقل می‌کند.[۱۹۵] به گفته یک گردشگر که در قرن سیزدهم میلادی از اندلس بازدید کرده بود، تعداد ۵۰۰۰ نوریه در آن شهر فعال بوده‌اند[۱۹۶] که هنوز ۱۷ عدد از آنها بنام نواعیر حمات موجود هستند.
وارد کردن محصولات جدید
ویرایشاندرو واتسون، ۱۸ محصول جدید را نام می‌برد که مسلمین به اروپا وارد کردند از قبیل نارنج، لیمو، نارنگی، نیشکر، پنبه، برنج و انبه که کشت آنها بسیار به سود دهی و گسترش کشاورزی اروپا کمک کرد.[۱۸۶]
جستارهای وابسته
ویرایشمنابع
ویرایش- ↑ "Inventions in medieval Islam" (به انگلیسی). مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا.
- ↑ «وجود ۲ میلیون نسخهٔ خطی ایرانی در خارج از مرزها». پایگاه خبری دانا. ۲۳ آذر ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۱-۰۶.
- ↑ Gorini, Rosanna (October 2003). "Al-Haytham the man of experience. First steps in the science of vision" (PDF). Journal of the International Society for the History of Islamic Medicine. 2 (4): 53–55. Retrieved 25 September 2008.
- ↑ Al-Khalili, Jim (4 January 2009). "The 'first true scientist'". BBC News. Retrieved 24 September 2013.
- ↑ "International Year of Light – Ibn Al-Haytham and the Legacy of Arabic Optics". Archived from the original on 1 October 2014. Retrieved 4 January 2015.
- ↑ G. J. Toomer. Review on JSTOR, Toomer's 1964 review of Matthias Schramm (1963) Ibn Al-Haythams Weg Zur Physik Toomer p. 464: "Schramm sums up [Ibn Al-Haytham's] achievement in the development of scientific method.".
- ↑ Haq, Syed (2009). "Science in Islam". Oxford Dictionary of the Middle Ages. ISSN 1703-7603. Retrievedn 22 October 2014.
- ↑ Ackerman, James S (1991), Distance Points: Essays in Theory and Renaissance Art and Architecture, Cambridge, Massachusetts: MIT Press, ISBN 978-0-262-01122-8.
- ↑ فرهنگ اسلام در اروپا اثر زیگرید هونکه، جلد ۱، ص ۱۰۹ و ۱۱۰.
- ↑ Martin Levey and Marvin Petruck, Principles of Hindu Reckoning, translation of Kushyar ibn Labban Kitab fi usul hisab al-hind, p. 3, University of Wisconsin Press, 1965.
- ↑ Eder, Michelle (2000), Views of Euclid's Parallel Postulate in Ancient Greece and in Medieval Islam, Rutgers University, retrieved 23 January 2008.
- ↑ Gandz, S. (1936), "The Sources of Al-Khowārizmī's Algebra", Osiris, 1: 263–277.
- ↑ Selin, Helaine (12 March 2008). Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Western Cultures. Springer Science & Business Media. p. 132. ISBN 978-1-4020-4559-2.
- ↑ Rashed, Roshdi (1994). The development of Arabic mathematics: between arithmetic and algebra. 156. Dordrecht, Boston, London: Kluwer Academic Publishers. p. 277. ISBN 0-7923-2565-6.
- ↑ Sesiano, Jacques (2000). "Islamic mathematics". In Selin, Helaine; D'Ambrosio, Ubiratàn (eds.). Mathematics Across Cultures: The History of Non-Western Mathematics. Springer. p. 148.
- ↑ P. Luckey, Die Rechenkunst bei Ğamšīd b. Mas'ūd al-Kāšī (Steiner, Wiesbaden, 1951).
- ↑ فرهنگ اسلام در غرب، ج ۱، ص ۲۲۴.
- ↑ PreAlgebra. Aufmann, Barker, Lockwood. Houghton Mifflin. 4Ed. 2005. p. 159.
- ↑ Boris A. Rosenfeld and Adolf P. Youschkevitch (1996), "Geometry", in Roshdi Rashed, ed. , Encyclopedia of the History of Arabic Science, Vol. 2, p. 447–494 [470], Routledge, London and New York.
- ↑ [dead link].
- ↑ RASHED, ROSHDI; collaboration, in; MORELON, RÉGIS (1996). Encyclopedia of the History of Arabic Science. doi:10.4324/9780203329030. ISBN 978-0-203-32903-0.
- ↑ O'Connor & Robertson (1999). To al-Tusi, "solution" meant "positive solution", since the possibility of zero or negative numbers being considered genuine solutions had yet to be recognised at the time (Hogendijk, 1989, p.71; 1997, p.894; Smith, 1997b, p.69.
- ↑ O'Connor, John J. ; Robertson, Edmund F. , "Ghiyath al-Din Jamshid Mas'ud al-Kashi", MacTutor History of Mathematics archive, University of St Andrews.
- ↑ Ypma, Tjalling J. (December 1995), "Historical Development of the Newton-Raphson Method", SIAM Review, Society for Industrial and Applied Mathematics, 37 (4): 531–551 [539], doi:10.1137/1037125.
- ↑ "Al-Tusi_Nasir biography". www-history.mcs.st-andrews.ac.uk. Retrieved 2018-08-05. "One of al-Tusi's most important mathematical contributions was the creation of trigonometry as a mathematical discipline in its own right rather than as just a tool for astronomical applications. In Treatise on the quadrilateral al-Tusi gave the first extant exposition of the whole system of plane and spherical trigonometry. This work is really the first in history on trigonometry as an independent branch of pure mathematics and the first in which all six cases for a right-angled spherical triangle are set forth.".
- ↑ ادکوبه‌ای هزاوه‌ای، مصطفی (زمستان ۱۳۸۹). خواجه نصرالدین طوسی. شرکت توسعه کتابخانه‌های ایران.
- ↑ فرهنگ اسلام در اروپا، ج ۱، ص ۲۲۵.
- ↑ Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Albategnius". Encyclopædia Britannica. 1 (11th ed.). Cambridge University Press. p. 491.
- ↑ O'Connor, John J. ; Robertson, Edmund F. , "Al-Battani", MacTutor History of Mathematics archive, University of St Andrews.
- ↑ O'Connor, John J. ; Robertson, Edmund F. (1999). "Ghiyath al-Din Jamshid Mas'ud al-Kashi". MacTutor History of Mathematics archive. Archived from the original on 12 April 2011. Retrieved 11 August 2012.
- ↑ Maher, P (1998). "From Al-Jabr to Algebra". Mathematics in School. 27 (4): 14–15.
- ↑ "Khayyam biography". www-history.mcs.st-and.ac.uk. Retrieved 13 July 2018. "However, Khayyam himself seems to have been the first to conceive a general theory of cubic equations.".
- ↑ Howard Eves (1958). "Omar Khayyam's Solution of Cubic Equations", The Mathematics Teacher (1958), pp. 302–303.
- ↑ Cooper, G. (2003). Journal of the American Oriental Society, 123(1), 248–249.
- ↑ "Taming the unknown. A history of algebra from antiquity to the early ttwentieth century" (PDF). Bulletin of the American Mathematical Society: 727. "However, algebra advanced in other respects. Around 1000, al-Karaji stated the binomial theorem".
- ↑ "Late Medieval Planetary Theory", E. S. Kennedy, Isis 57, #3 (Autumn 1966), 365-378, JSTOR 228366.
- ↑ Pickover, Clifford A. (2009). The Math Book: From Pythagoras to the 57th Dimension, 250 Milestones in the History of Mathematics. Sterling Publishing Company, Inc. p. 106. ISBN 978-1-4027-5796-9.
- ↑ Rashed, R. (1994), "Mathematical induction: al-Karajī and al-Samawʾal", The Development of Arabic Mathematics: Between Arithmetic and Algebra, Boston Studies in the Philosophy of Science, 156, Springer Science & Business Media, ISBN 978-0-7923-2565-9.
- ↑ Nasehpour, Peyman (August 2018). "A Brief History of Algebra with a Focus on theDistributive Law and Semiring Theory". Department of Engineering ScienceGolpayegan University of TechnologyGolpayegan, Isfahan ProvinceIRAN: 2. arXiv:1807.11704. Bibcode:2018arXiv180711704N. "apparently the idea of a function was proposed by the Persian mathematician Sharaf al-Din al-Tusi (died 1213/4), though his approach was not very explicit, perhaps because of this point that dealing with functions without symbols is very difficult. Anyhow algebra did not decisively move to the dynamic function substage until the German mathematician Gottfried Leibniz(1646–1716).
- ↑ سلطان زاده، حسین؛ منتظر، بهناز. «بازتاب ترسیمات هندسی ریاضیدان ایرانی، ابوسهل بیژن بن رستم کوهی در نقوش هندسی معماری». پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی. دریافت‌شده در ۲۱ مارس ۲۰۲۱.
- ↑ Westland, J. Christopher (2020). Audit Analytics: Data Science for the Accounting Profession. Cham: Springer International Publishing.
- ↑ حسین امیدیانی. «۱۵۰ آیه قرآن بر نجوم تأکید دارند».
- ↑ «۱۵۰ آیهٔ قرآن به نجوم و کیهان‌شناسی اشاره دارد/ «بیگ بنگ» در آینه تفاسیر قرآن». ایکنا. ۱۱ مرداد ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۱-۰۶.
- ↑ Micheau, Francoise. "The Scientific Institutions in the Medieval Near East": 992–3. , in Rashed, Roshdi; Morelon, Régis (1996).
- ↑ Kepple, George Robert; Glen W. Sanner (1998). The Night Sky Observer's Guide. 1. Willmann-Bell. p. 18. ISBN 0-943396-58-1.
- ↑ فرهنگ اسلام در اروپا ج۱ ص۲۰۶.
- ↑ فرهنگ اسلام در اروپا ج۱ ص۲۰۶.
- ↑ Richard Nelson Frye: Golden Age of Persia. p. 163.
- ↑ Lorch, R. P. (1976). "The Astronomical Instruments of Jabir ibn Aflah and the Torquetum". Centaurus. 20 (1): 11–34. Bibcode:1976Cent...20...11L. doi:10.1111/j.1600-0498.1976.tb00214.x.
- ↑ David A. King, "Islamic Astronomy", in Christopher Walker (1999), ed. , Astronomy before the telescope, p. 167-168. British Museum Press. ISBN 0-7141-2733-7.
- ↑ «تلفيق سه ابزار نجوم قديم و ساخت آن توسط كارشناس رصدخانه دانشگاه كاشان». رصدخانه دانشگاه کاشان. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۱-۰۶.
- ↑ Al-Makkari, (ed. 1986), Nafh Al-Teeb, Volume 4. Dar Al-Fikre, Egypt, pp. 348–349.
- ↑ Emilie Savage-Smith (1993). "Book Reviews", Journal of Islamic Studies 4 (2), pp. 296–299.
- ↑ Tekeli, Sevim (1958), 'Nasiruddin, Takiyuddin ve Tycho Brahe'nin Rasat Aletlerinin mukayesesi'. Ankara Universitesi Dil ve Tarih-Cografya Fakültesi Dergesi, XVI, p. 4. (in Turkish).
- ↑ O'Connor, John J. ; Robertson, Edmund F. , "Abu Mahmud Hamid ibn al-Khidr Al-Khujandi", MacTutor History of Mathematics archive, University of St Andrews.
- ↑ See: p. 608 (note 11) in: Cytryn-Silverman, Katia (2007). "The Fifth Mīl from Jerusalem: Another Umayyad Milestone from Southern Bilād Al-shām". Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London. 70 (3): 603–610.
- ↑ Gharā'ib al-funūn wa-mulah al-`uyūn (The Book of Curiosities of the Sciences and Marvels for the Eyes), 2.1 "On the mensuration of the Earth and its division into seven climes, as related by Ptolemy and others," (ff. 22b-23a).
- ↑ تقویم البلدان ـ ترجمه فارسی ص۱۰۰.
- ↑ King, David A. (1983). "The Astronomy of the Mamluks". Isis. 74 (4): ۵۴۷.
- ↑ Tibbetts, G. R. (1973). "Comparisons between Arab and Chinese Navigational Techniques". Bulletin of the School of Oriental and African Studies. 36 (1): 97–108 [105–6].
- ↑ Schmidl, Petra G. (1996–97). "Two Early Arabic Sources On The Magnetic Compass". Journal of Arabic and Islamic Studies. 1: 81–132.
- ↑ Schmidl, Petra G. (2014-05-08). "Compass". In Ibrahim Kalin (ed.). The Oxford Encyclopedia of Philosophy, Science, and Technology in Islam. Oxford University Press. pp. 144–6.
- ↑ Winfree, Arthur T. (2001). The Geometry of Biological Time (2nd ed.). New York: Springer Science & Business Media. p. 10. ISBN 978-1-4757-3484-3.
- ↑ Gunn, Geoffrey C. Overcoming Ptolemy: The Revelation of an Asian World Region. Lanham, Maryland: Lexington Books. p. 47–48. ISBN 978-1-4985-9014-3.
- ↑ Kraus, Paul (1942–1943). Jâbir ibn Hayyân: Contribution à l'histoire des idées scientifiques dans l'Islam. I. Le corpus des écrits jâbiriens. II. Jâbir et la science grecque. Cairo: Institut Français d'Archéologie Orientale. ISBN 978-3-487-09115-0. OCLC 468740510. vol. I, pp. xvii–lxv.
- ↑ RASHED, ROSHDI; collaboration, in; MORELON, RÉGIS (1996). Encyclopedia of the History of Arabic Science. doi:10.4324/9780203329030. ISBN 978-0-203-32903-0.
- ↑ Ireland, Corydon (15 July 2011). Gazette "Of the bean I sing" Check |url= value (help). Retrieved 21 July 2011.
- ↑ Weinberg, Bennett Alan; Bonnie K. Bealer (2001), The world of caffeine, Routledge, pp. 3–4, ISBN 978-0-415-92723-9.
- ↑ John K. Francis. "Coffea arabica L. RUBIACEAE" (PDF). Factsheet of U.S. Department of Agriculture, Forest Service. Retrieved 27 July 2007.
- ↑ Meyers, Hannah (7 March 2005). ""Suave Molecules of Mocha" -- Coffee, Chemistry, and Civilization". Archived from the original on 9 March 2005. Retrieved 3 February 2007.
- ↑ Meri, Josef W. (2005). Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia. Routledge. p. 106. ISBN 1-135-45596-1.
- ↑ Adam Lucas (2006), Wind, Water, Work: Ancient and Medieval Milling Technology, p. 65, Brill Publishers, ISBN 9004146490.
- ↑ Adam Robert Lucas (2005), "Industrial Milling in the Ancient and Medieval Worlds: A Survey of the Evidence for an Industrial Revolution in Medieval Europe", Technology and Culture 46 (1): 1-30 [10-1 & 27].
- ↑ Phillip K. Hitti, History of the Arabs (MacMillan Education Ltd, Tenth Edition, 1970) p: 598.
- ↑ Kriss, Timothy C. ; Kriss, Vesna Martich (April 1998). "History of the Operating Microscope: From Magnifying Glass to Micro neurosurgery". Neurosurgery. 42 (4): 899–907.
- ↑ ۷۶٫۰ ۷۶٫۱ Adam Robert, Lucas (2005). "Industrial Milling in the Ancient and Medieval Worlds: A Survey of the Evidence for an Industrial Revolution in Medieval Europe". Technology and Culture. 46 (1): 1–30 [10].
- ↑ فرهنگ اسلام در اروپا ج۱ص۲۱۰.
- ↑ فرهنگ اسلام در اروپا ج۱ص۲۱۰.
- ↑ Katz, Victor J. (1995), "Ideas of Calculus in Islam and India", Mathematics Magazine, 68 (3): 163–74, doi:10.2307/2691411, JSTOR 2691411.
- ↑ O'Connor, J. J. ; Robertson, E. F. , eds. (November 1999), "Abu Ali al-Hasan ibn al-Haytham", MacTutor History of Mathematics archive, Scotland: School of Mathematics and Statistics, University of St Andrews, retrieved 20 September 2008.
- ↑ Smith, John D. (1 March 1992), "The Remarkable Ibn al-Haytham", The Mathematical Gazette, Mathematical Association, 76 (475): 189–98, doi:10.2307/3620392, ISSN 0025-5572, JSTOR 3620392.
- ↑ Elkin, Jack M. (1965), "A deceptively easy problem", Mathematics Teacher, 58 (3): 194–99,.
- ↑ Lunde and Stone, Mas'udi. The Meadows of Gold, The Abbasids, p. 14.
- ↑ Bloom, Jonathan (2001). Paper Before Print: The History and Impact of Paper in the Islamic World. New Haven: Yale University Press. pp. 8–10, 42–45. ISBN 0-300-08955-4.
- ↑ تغییرات اقتصادی ای که با ایجاد حکومت اسلامی در جهان آن روز پدید آمد-موریس لمبارد-ترجمه امیرحسین جهانبگلو ص۸۵.
- ↑ Bowles, Edmund A. (2006), "The impact of Turkish military bands on European court festivals in the 17th and 18th centuries", Early Music, Oxford University Press, 34 (4): 533–60, doi:10.1093/em/cal103, S2CID 159617891.
- ↑ Schmidtchen, Volker (1977b), "Riesengeschütze des 15. Jahrhunderts. Technische Höchstleistungen ihrer Zeit", Technikgeschichte 44 (3): 213–237 (226–228).
- ↑ Ágoston, Gábor (2011). "Military Transformation in the Ottoman Empire and Russia, 1500–1800". Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History. 12 (2): 281–319 [294]. doi:10.1353/kri.2011.0018. "Initially the Janissaries were equipped with bows, crossbows, and javelins. In the first half of the 15th century, they began to use matchlock arquebuses, although the first references to the Ottomans’ use of tüfek or hand firearms of the arquebus type (1394, 1402, 1421, 1430, 1440, 1442) are disputable.".
- ↑ Ágoston, Gábor (2008), Guns for the Sultan: Military Power and the Weapons Industry in the Ottoman Empire, Cambridge University Press, p. 24, ISBN 978-0-521-60391-1.
- ↑ MughalistanSipahi (19 June 2010). "Islamic Mughal Empire: War Elephants Part 3". Retrieved 28 November 2012 – via YouTube.
- ↑ مقدمه ای بر تاریخ علم- جورج سارتن -.
- ↑ Bag, A.K. (2005). "Fathullah Shirazi: Cannon, Multi-barrel Gun and Yarghu". Indian Journal of History of Science. 40 (3): 431–436. ISSN 0019-5235.
- ↑ Al-Kadi, Ibrahim A. (1992). "The origins of cryptology: The Arab contributions". Cryptologia. 16 (2): 97–126. doi:10.1080/0161-119291866801.
- ↑ Broemeling, Lyle D. (1 November 2011). "An Account of Early Statistical Inference in Arab Cryptology". The American Statistician. 65 (4): 255–257. doi:10.1198/tas.2011.10191. S2CID 123537702.
- ↑ Kent, James A. ; Bommaraju, Tilak V. ; Barnicki, Scott D. (2017). Handbook of Industrial Chemistry and Biotechnology. Springer Science+Business Media. p. 18. ISBN 978-3-319-52287-6.
- ↑ ۹۶٫۰ ۹۶٫۱ Zayn Bilkadi (University of California, Berkeley), "The Oil Weapons", Saudi Aramco World, January–February 1995, pp. 20–27.
- ↑ Forbes, Robert James (1958). Studies in Early Petroleum History. Brill Publishers. p. 149.
- ↑ Science and Technology in World History edited by William E. Burns صفحه ۲۰۸. کاراکتر line feed character در
|عنوان=در موقعیت 40 (کمک) - ↑ Smil, Vaclav (2017). Energy and Civilization: A History. Cambridge: The MIT Press. p. 246. ISBN 978-0-262-03577-4.
- ↑ سفرهای مارکوپولو، فصل سوم، توصیف هرمنیای بزرگ، ص ۴۶.
- ↑ Forbes, Robert James (1970). A Short History of the Art of Distillation from the Beginnings Up to the Death of Cellier Blumenthal. Brill Publishers. pp. 41–42. ISBN 978-90-04-00617-1.
- ↑ Caiger-Smith, 1973, p.65.
- ↑ Mason, Robert B. (1995), "New Looks at Old Pots: Results of Recent Multidisciplinary Studies of Glazed Ceramics from the Islamic World", Muqarnas: Annual on Islamic Art and Architecture, Brill Academic Publishers, XII: 1–10, doi:10.2307/1523219, ISBN 90-04-10314-7, JSTOR 1523219.
- ↑ Pinder-Wilson, R. 1991. The Islamic Lands and China. In: H. Tait (ed.), Five Thousand Years of Glass. London: British Museum Press, 112-143; p. 124.
- ↑ Irfan Habib (2011), Economic History of Medieval India, 1200–1500, pp. 53–54, Pearson Education.
- ↑ Donald Routledge Hill (1996), "Engineering", p. 781, in (Rashed & Morelon 1996, pp. 751–95).
- ↑ Hassan, Ahmad Y, Transfer Of Islamic Technology To The West, Part II: Transmission Of Islamic Engineering, History of Science and Technology in Islam.
- ↑ Silvio A. Bedini (1962), "The Compartmented Cylindrical Clepsydra", Technology and Culture, Vol. 3, No. 2, pp. 115–141 (116–118).
- ↑ الحسنی، سلیم (۱۳۹۰). ۱۰۰۱ اختراع: میراث مسلمانان در جهان ما. ترجمهٔ سیاوش شایان … [و دیگران]. تهران، نشرطلایی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۲۲۹-۰۴-۱.
- ↑ Ahmad Y. Hassan (1976), Taqi al-Din and Arabic Mechanical Engineering, p. 34-35, Institute for the History of Arabic Science, University of Aleppo.
- ↑ Tekeli, Sevim (2008). "Taqī Al-Dīn". Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Western Cultures. Springer, Dordrecht. pp. 2080–2081.
- ↑ Letcher, Trevor M. (2017). Wind energy engineering: a handbook for onshore and offshore wind turbines. Academic Press. pp. 127–143. ISBN 978-0-12-809451-8.
- ↑ Georges Ifrah (2001). The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quatum Computer, p. 171, Trans. E.F. Harding, John Wiley & Sons, Inc. (See [1] Archived 8 October 2006 at the Wayback Machine).
- ↑ Ahmad Y. al-Hassan, The Crank-Connecting Rod System in a Continuously Rotating Machine Archived 12 March 2013 at the Wayback Machine.
- ↑ ۱۱۵٫۰ ۱۱۵٫۱ Donald Hill, "Mechanical Engineering in the Medieval Near East", Scientific American, May 1991, pp. 64-9 (cf. Donald Hill, Mechanical Engineering Archived 25 December 2007 at the Wayback Machine).
- ↑ Ahmad Y. al-Hassan. "The Origin of the Suction Pump: al-Jazari 1206 A.D." Archived from the original on 26 February 2008. Retrieved 16 July 2008.
- ↑ ۱۱۷٫۰ ۱۱۷٫۱ Lucas, Adam (2006), Wind, Water, Work: Ancient and Medieval Milling Technology, Brill Publishers, p. 65, ISBN 90-04-14649-0.
- ↑ Eldridge, Frank (1980). Wind Machines (2nd ed.). New York: Litton Educational Publishing, Inc. p. 15. ISBN 0-442-26134-9.
- ↑ Pacey, Arnold (1991) [1990]. Technology in World Civilization: A Thousand-Year History (First MIT Press paperback ed.). Cambridge MA: The MIT Press. pp. 23–24.
- ↑ Donald Hill (2012), The Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices, page 273, Springer Science + Business Media.
- ↑ Ancient Discoveries, Episode 12: Machines of the East. History Channel. Archived from the original on 2021-12-14. Retrieved 2008-09-07.
- ↑ Pacey, Arnold (1991). Technology in World Civilization: A Thousand-year History. MIT Press. p. 80. ISBN 978-0-262-66072-3.
- ↑ Savage-Smith, Emilie (1985), Islamicate Celestial Globes: Their History, Construction, and Use, Smithsonian Institution Press, Washington, DC.
- ↑ Holme, Audun (2010). Geometry: our cultural heritage (2nd ed.). Heidelberg: Springer. p. 188. ISBN 978-3-642-14440-0. Retrieved 2021-03-10.
- ↑ گوبلو، هانری (۱۳۷۱). قنات: فنی برای دستیابی به آب. ترجمهٔ ابوالحسن سروقدمقدم و محمدحسین پاپلی‌یزدی. مشهد: معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی قدس رضوی. صص. ۳۷۶.
- ↑ ۱۲۶٫۰ ۱۲۶٫۱ Mayr, Otto (1970). The Origins of Feedback Control. MIT Press. pp. 42–43.
- ↑ Mayr, Otto (1970). The Origins of Feedback Control. MIT Press. p. 42.
- ↑ فرهنگ اسلام در اروپا ج۱ ص۱۹۷.
- ↑ ۱۲۹٫۰ ۱۲۹٫۱ Hill, Donald R. (1978). "Review of Taqī-al-Dīn and Arabic Mechanical Engineering. With the Sublime Methods of Spiritual Machines. An Arabic Manuscript of the Sixteenth Century". Isis. 69 (1): 117–118. doi:10.1086/351968. JSTOR 230643.
- ↑ Bosworth, C. E. (1981). "A Mediaeval Islamic Prototype of the Fountain Pen?". Journal of Semitic Studies. 26 (1): 229–234. doi:10.1093/jss/26.2.229.
- ↑ «The Monk Basin and Bloodletting».
- ↑ Koetsier, Teun (2001). "On the prehistory of programmable machines: musical automata, looms, calculators". Mechanism and Machine Theory. Elsevier. 36 (5): 589–603.
- ↑ J. Adamy & A. Flemming (November 2004), "Soft variable-structure controls: a survey" (PDF), Automatica, 40 (11): 1821–1844, doi:10.1016/j.automatica.2004.05.017.
- ↑ Masood, Ehsad (2009). Science and Islam A History. Icon Books Ltd. pp. 161–163.
- ↑ Kennedy, Edward S. (1951), "An Islamic Computer for Planetary Latitudes", Journal of the American Oriental Society, American Oriental Society, 71 (1): 13–21, doi:10.2307/595221, JSTOR 595221.
- ↑ Bowring, Philip (2019). Empire of the Winds. London, New York: I B Tauris & Co. Ltd.
- ↑ John M. Hobson (2004), The Eastern Origins of Western Civilisation, p. 141, Cambridge University Press, ISBN 0-521-54724-5.
- ↑ «NAP-Early navigational Instruments». library.thinkquest.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۱-۰۶.
- ↑ Christides, Vasilios (1988). "Naval History and Naval Technology in Medieval Times the Need for Interdisciplinary Studies". Byzantion. 58 (2): 309–332. JSTOR 44171055.
- ↑ Meinert CL, Tonascia S (1986). Clinical trials: design, conduct, and analysis. Oxford University Press, USA. p. 3. ISBN 978-0-19-503568-1.
- ↑ فرهنگ اسلام در اروپا - زیگرید هونکه ج۲ص۷۲.
- ↑ Snodgrass, Mary Ellen (2015). World Clothing and Fashion: An Encyclopedia of History, Culture, and Social Influence. Routledge. p. 153.
- ↑ Ahmad Y. al-Hassan (2001), Science and Technology in Islam: Technology and applied sciences, pages 73-74 Archived 2017-12-09 at the Wayback Machine, UNESCO.
- ↑ Lebling Jr. , Robert W. (July–August 2003), "Flight of the Blackbird", Saudi Aramco World: 24–33, retrieved 28 January 2008.
- ↑ Teltscher, Kate (2000). "The Shampooing Surgeon and the Persian Prince: Two Indians in Early Nineteenth-century Britain". Interventions: International Journal of Postcolonial Studies. 2 (3): 409–23.
- ↑ Robert W. , Lebling Jr. "Flight of the Blackbird". Saudi Aramco World.
- ↑ Koenig, Harold George (2005). Faith and mental health: religious resources for healing. Templeton Foundation Press. ISBN 1-932031-91-X.
- ↑ Finger, Stanley (1994). Origins of Neuroscience: A History of Explorations into Brain Function. Oxford University Press. p. 70. ISBN 978-0-19-514694-3.
- ↑ "Middle East Journal of Anesthesiology". Middle East Journal of Anesthesiology. 4: 86. 1974.
- ↑ Missori, Paolo; Brunetto, Giacoma M. ; Domenicucci, Maurizio (7 February 2012). "Origin of the Cannula for Tracheotomy During the Middle Ages and Renaissance". World Journal of Surgery. 36 (4): 928–934. doi:10.1007/s00268-012-1435-1. PMID 22311135. S2CID 3121262.
- ↑ ۱۵۱٫۰ ۱۵۱٫۱ Cosman, Madeleine Pelner; Jones, Linda Gale (2008). Handbook to Life in the Medieval World. Handbook to Life Series. 2. Infobase Publishing. pp. 528–530. ISBN 978-0-8160-4887-8.
- ↑ Ingrid Hehmeyer and Aliya Khan (2007). "Islam's forgotten contributions to medical science", Canadian Medical Association Journal 176 (10).
- ↑ فرهنگ اسلام در اروپا ج۲ ص۱۲۶.
- ↑ فرهنگ اسلام در غرب -هونکه-ج۲ ص۱۳۴.
- ↑ M. W. Dols, The black death in the Middle East, New Jersey, 1977, 322. M. Aguiar Aguilar, "Aproximación al léxico árabe medieval de la epidemia y de la peste", Medicina e Historia (2014) http://issuu.com/fundacionuriach/docs/m_h_2_2014_v7_r. پیوند خارجی در
|title=وجود دارد (کمک) - ↑ "Medicina & Historia 2014-2 by Fundación Uriach 1838 - Issuu". issuu.com (به انگلیسی). 2014-06-19. Retrieved 2025-01-06.
- ↑ al-Zahrāwī, Abū al-Qāsim Khalaf ibn ʻAbbās; Studies, Gustave E. von Grunebaum Center for Near Eastern (1973). Albucasis on surgery and instruments. University of California Press. ISBN 978-0-520-01532-6. Retrieved 16 May 2011.
- ↑ Abdel-Halim, Rabie E. (September 2005). "Contributions of Ibn Zuhr (Avenzoar) to the progress of surgery: a study and translations from his book Al-Taisir". Saudi Med J. 26 (9): 1333–9. PMID 16155644.
- ↑ Holmes-Walker, Anthony (2004). Life-enhancing plastics: plastics and other materials in medical applications. London: Imperial College Press. p. 176. ISBN 978-1-86094-462-8.
- ↑ Shevel, E; Spierings, EH (April 2004). "Role of the extracranial arteries in migraine headache: a review". Cranio: The Journal of Craniomandibular Practice. 22 (2): 132–6. doi:10.1179/crn.2004.017. PMID 15134413. S2CID 12318511.
- ↑ Hehmeyer, Ingrid; Khan Aliya (8 May 2007). "Islam's forgotten contributions to medical science". Canadian Medical Association Journal. 176 (10): 1467–1468.
- ↑ Wade, N. J. (2006). Perception and Illusion: Historical Perspectives. Springer Science & Business Media. p. 64. ISBN 978-0-387-22723-8.
- ↑ Davis, Matthew C. ; Griessenauer, Christoph J. ; Bosmia, Anand N. ; Tubbs, R. Shane; Shoja, Mohammadali M. (1 January 2014). "The naming of the cranial nerves: A historical review". Clinical Anatomy. 27 (1): 14–19. doi:10.1002/ca.22345. ISSN 1098-2353. PMID 24323823. S2CID 15242391.
- ↑ Rispler-Chaim, Vardit (2007). Disability in Islamic law. Springer. p. 134. ISBN 978-1-4020-5051-0.
- ↑ Haddad, Farid S. (18 March 2007). "InterventionaI physiology on the Stomach of a Live Lion: AlJ, mad ibn Abi ai-Ash'ath (959 AD)". Journal of the Islamic Medical Association. 39: 35. doi:10.5915/39-1-5269. Retrieved 4 December 2011.
- ↑ "Knowledge of the circulation of the blood from Antiquity down to Ibn al-Nafis". Hamdard Medicus. 37 (1): 24–26. 1994.
- ↑ Mahlooji, Kamran; Abdoli, Mahsima; Tekiner, Halil; Zargaran, Arman (2021-03-23). "A new evidence on pulmonary circulation discovery: A text of Ibn Luqa (860–912 AD)". European Heart Journal. doi:10.1093/eurheartj/ehab039. ISSN 0195-668X.
- ↑ Arnaldez, R. , Le Paradis de la sagesse du medecin 'Ali b. Rabbān al-Tabarī," Documenti e studi sulla tradizione filosofica médiévale, 8 (1997), pp. 389-402.
- ↑ Adang, Camilla, Muslim Writers on Judaism and the Hebrew Bible: From Ibn Rabbān to Ibn Hazm, Leiden: 1996, pp. 23-30.
- ↑ Siggel, Alfred (1951). Die indischen Bücher aus dem Paradies der Weisheit über die Medizin des' Alī ibn Sahl Rabban al-Ṭabarī. Übersetzt und erläutert. Wiesbaden: Akademie der Wissenschaften und der Literatur.
- ↑ Ingle, John Ide; Baumgartner, J. Craig (2008). Ingle's Endodontics. PMPH-USA. p. 1281."The individual first credited with the principle of extraction and replantation was an Arabian physician by the name of Abulcasis who practiced in the eleventh century.".
- ↑ Andrews, Esther K. (2007). Practice Management for Dental Hygienists. Lippincott Williams & Wilkins. p. 6."Abu al-Qasim, also known as Abulcasis, wrote an encyclopedia of medicine and surgery (al-Tasrif) that is now kept at Oxford University. His unique contribution to dentistry reported the relationship between calculus and periodontal disease. He promoted prevention by recommending scaling calculus above and below the gums until all accretions were removed even if it takes multiple visits.".
- ↑ Zirkle, Conway (April 25, 1941). "Natural Selection before the 'Origin of Species'". Proceedings of the American Philosophical Society. Philadelphia, PA: American Philosophical Society. 84 (1): 71–123. ISSN 0003-049X. JSTOR 984852.
- ↑ Susanne Utzt, Sahar Eslah, Martin Carazo Mendez, Christian Twente (30 October 2016). Große Völker 2: Die Araber [Great peoples 2: The Arabs] (Video documentary) (in German). Germany: Terra X via ZDF. Event occurs at 24:05 min. Retrieved 13 January 2017.
- ↑ Diana Twede (2005). "The Origins of Paper Based Packaging" (PDF). Conference on Historical Analysis & Research in Marketing Proceedings. 12: 288–300 [289]. Archived from the original (PDF) on July 16, 2011. Retrieved March 20, 2010.
- ↑ "Medina of Fez". UNESCO. Retrieved 31 July 2012.
- ↑ "Oldest higher-learning institution, oldest university". Guinness World Records. Retrieved 30 July 2020.
- ↑ فرهنگ اسلام در اروپا-هونکه-ج۲ص۲۹۶.
- ↑ ۱۷۹٫۰ ۱۷۹٫۱ فرهنگ اسلام در اروپا-هونکه-ج۲ص۲۹۷.
- ↑ Murray, H. J. R. (1913). A History of Chess. Oxford University Press. p. 879. ISBN 0-19-827403-3.
- ↑ Urtatim. "Kitab al-Tabih". Good Reads. Goodreads Inc. Retrieved 20 May 2015.
- ↑ "کنز من کنوز الحضارة الاسلامیة یعود للحیاة من جدید". Al Basrah Network. Retrieved 20 May 2015.
- ↑ Yemek kitapları: Moda değil yaşam özeti
- ↑ Ruggles, D. Fairchild (2000). Gardens, Landscape, and Vision in the Palaces of Islamic Spain. Penn State Press ص۳۱و۳۲.
- ↑ Squatriti, Paolo (2014). "Of Seeds, Seasons, and Seas: Andrew Watson's Medieval Agrarian Revolution Forty Years Later". The Journal of Economic History. 74 (4): 1205–1220.
- ↑ ۱۸۶٫۰ ۱۸۶٫۱ Decker, Michael (2009). "Plants and Progress: Rethinking the Islamic Agricultural Revolution". Journal of World History. 20 (2): 187–206. doi:10.1353/jwh.0.0058.
- ↑ Ruggles, D. Fairchild (2008). Islamic Gardens and Landscapes. University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-4025-2.
- ↑ Ruggles, D. Fairchild (2008). Islamic Gardens and Landscapes. University of Pennsylvania Press ص ۳۲ تا۳۵.
- ↑ Ruggles, D. Fairchild (2008). Islamic Gardens and Landscapes. University of Pennsylvania Press ص ۳۲ تا ۳۵.
- ↑ John H. Harvey, "Gardening Books and Plant Lists of Moorish Spain", Garden History, Vol. 3, No. 2 (Spring, 1975), pp. 10-21.
- ↑ "Ibn al-'Awwām | Kitāb al-filāḥa". The Filāḥa Texts Project. Retrieved 8 December 2019.
- ↑ Glick, Thomas (1996). Irrigation and Hydraulic Technology: Medieval Spain and its Legacy. Varorium. ISBN 978-0-86078-540-8.
- ↑ Mazoyer, Marcel; Roudart, Laurence (2006). A History of World Agriculture: From the Neolithic Age to the Current Crisis. New York University Press. p. 147. ISBN 978-1-58367-121-4.
- ↑ Glick, Thomas F. (2010). "saqiya". In Bjork, Robert E. (ed.). The Oxford Dictionary of the Middle Ages. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-866262-4.
- ↑ Glick, Thomas F. (2010). "noria". In Bjork, Robert E. (ed.). The Oxford Dictionary of the Middle Ages. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-866262-4.
- ↑ Ruggles, D. Fairchild (2007). "The Great Mosque of Cordoba: Fruited Trees and Ablution Fountains" (Podcast and summary). Doha: Hamad Bin Khalifa Symposium on Islamic Art.