ارتداد، در لغت به معنی رد کردن یک دین و پشت کردن به آن و در اصطلاح حقوقی، اعلام علنی ترک یک دین می‌باشد.

در قانون ویرایش

 
اعلام ارتداد در کشورهای جهان: اعلام ارتداد در مناطق قرمز رنگ دارای مجازات مرگ و در مناطق قهوه‌ای رنگ دارای مجازات زندان و مناطق زرد دارای طلاق اجباری از همسر و از دست دادن حضانت فرزندان است و در نقاط بی‌رنگ ارتداد جرم نیست و آزاد است.

در سال ۲۰۱۱، مسایل دینی (اعلام ارتداد، توهین به مقدسات، نقد دین) در ۱۰۴ کشور جهان هیچ قانونی نداشته‌است. اما در این سال اعلام ارتداد در ۲۰ کشور ممنوع بوده‌است. در این کشورها، اعلام کردن علنی ترک دین برای تبدیل شدن به خداناباور، یا تغییر دین به مذهبی دیگر، جرم است.Laws Penalizing Blasphemy, Apostasy and Defamation of Religion are Widespread (نوامبر ۲۰۱۲), Pew Research Center

وضعیت قانون و مجازات ارتداد در کشورهای جهان اسلام:

  • افغانستان – غیرقانونی (مجازات اعدام)
  • مجمع‌الجزایر قمر
  • مصر – غیرقانونی (۳ سال حبس)
  • ایران – غیرقانونی (مجازات اعدام)
  • عراق _ غیرقانونی (حبس)
  • ترکیه _ قانونی (بدون هیچ مجازات)
  • اردن – احتمالاً غیرقانونی (جریمه، زندان، از دست دادن حضانت فرزندان، ابطال ازدواج). اگر چه مقامات خلاف آن را ادعا می‌کنند، محکومیت به جرم ارتداد در این کشور ثبت شده‌است.
  • کویت _ قانونی (از دست دادن همسر و نرسیدن ارث به فرزند)
  • مالزی _ غیرقانونی (۴ سال زندان)
  • مالدیو _ غیرقانونی (مجازات اعدام)
  • موریتانی – غیرقانونی (مجازات اعدام اگر متهم هنوز پس از ۳ روز مرتد باشد)
  • مراکش–غیرقانونی (۱۵ سال زندان)
  • نیجریه _ غیرقانونی (اعدام)
  • ازبکستان - قانونی (بدون هیچ مجازات)
  • عمان _ قانونی (از دست دادن همسر و نرسیدن ارث به فرزند)
  • جمهوری آذربایجان _ قانونی (بدون هیچ مجازات)
  • پاکستان _ نامعلوم
  • قطر _ غیرقانونی (اعدام)
  • عربستان سعودی _ غیرقانونی (اگر توبه نکند با ضربه شمشیر به گردن اعدام می‌شود و اگر توبه کند در صورت تکرار اعدام)
  • سومالی _ غیرقانونی (اعدام)
  • لیبی _ قانونی (از دست دادن همسر و نرسیدن ارث به فرزند و در صورت مسلمان شدن و بازگشت به اسلام جرم است)
  • سودان - غیرقانونی (اعدام)
  • سوریه _ قانونی (از دست دادن همسر و نرسیدن ارث به فرزند و در صورت مسلمان شدن و بازگشت به اسلام جرم است)
  • امارات متحده عربی _ نامعلوم
  • یمن _ غیرقانونی (اعدام)

ایران ویرایش

در ایران، در قانون مجازات اسلامی مصوب اسفند ۱۳۷۵ هیچ تعریفی از جرم ارتداد نشده‌است اما این بدان معنا نیست که دادگاه‌های ایران نمی‌توانند شخص مرتد را مورد تعقیب کیفری قرار داده، مجازات کنند. دادگاه‌های ایران در تعقیب و رسیدگی به جرم ارتداد به اصل یکصد و شصت و هفتم قانون اساسی ایران استناد می‌کنند که می‌گوید: «قاضی موظف است کوشش کند حکم هر دعوا را در قوانین مدونه بیابد و اگر نیابد با استناد به منابع معتبر اسلامی یا فتاوی معتبر حکم قضیه را صادر نماید و نمی‌تواند به بهانه سکوت یا نقص یا اجمال یا تعارض قوانین مدونه از رسیدگی به دعوا و صدور حکم امتناع ورزد.»یادکرد خالی (کمک) گرچه حقوق‌دانان در مراجع قاضی به اصل ۱۶۷ در امور کیفری اختلاف نظر دارند و نظر غالب، عدم مراجعه قاضی به منابع فقهی و فتاوای معتبر در صورت عدم جرم‌انگاری عمل در قوانین کیفری است، اما با این وجود قانون مجازات ۱۳۹۲، مراجعه به این اصل در جرایم حدی را مورد تصریح قرار داده‌است.

در دین ویرایش

زرتشت ویرایش

در کتاب گات‌ها /هات ۳۱ / بند ۱۱ به صراحت این آزادی دیده می‌شود: «ای خداوند خرد هنگامی که در روز ازل جسم و جان آفریدی و از منش خویش نیروی اندیشه و خرد بخشیدی، زمانی که به تن خاکی روان دمیدی و به انسان نیروی کار کردن و سخن گفتن و رهبری کردن عنایت فرمودی خواستی تا هر کس به دلخواه خود و با کمال آزادی خویش (دین) خود را برگزیند.» البته این در زرتشتیت درست همانند آیه‌ی «لا إکراه فی‌الدین» در اسلام مربوط به زمانی است که فرد دین مورد نظر را برنگزیده باشد، اما در صورت برگزیدن آیین زرتشت از پیش، بازگشت و ارتداد از آن جزای مرگ داشت، چنانکه در دانشنامه ایران باستان، هاشم رضی، ج ۲، ص ۱۲۴۳ آمده: به موجب وندیداد، کیفر بدعت گزاران و از دین برگشتگان (= مرتدان) مجازاتی هولناک داشت که مجرم را زنده زنده پوست می کندند؛ چنانکه مانی را کردند و بدنش را بندبند و تکه تکه به وسیله ی متخصصان، که در سازمان و اداره ی جرایم مغان و مزدیسنان به خدمت بودند، از هم جدا می کردند.

همچنین در کتاب «روایت پهلوی» در صفحه‌ی۴ که ترجمه‌ی متنی به زبان پارسی میانه است آمده: «کسی که از دینی که بدان مقرّ است، به دین دیگر رود، مرگ ارزان (= شایسته مرگ) است؛ زیرا دین بهدینی را همی رها بکند تا دین بدتر همی گیرد. به سبب گرفتن دین بدتر، مرگ ارزان همی شوند؛ چه آن دینی که از راه ارث بدو رسیده است، پس خود بدان گناهکار نیست و امروز که یکی دیگر گیرد بدان گناهکار باشد. و از مرگ ارزانان کسی که به دین بهدینان آید، فوراً رستگار شود».

یهودیت ویرایش

«اگر در میان شما در یکی از دروازه‌هایی که خداوند عطا نموده مردی یا زنی یافت شود که خدایان غیر را عبادت کرده و بر آنها سجده نماید یعنی آفتاب یا ماه یا هر یک از عساکر آسمان که من امر نفرموده‌ام، آن مرد و زن را از اندرون دروازه‌هایت بیرون آر و سنگسارشان نما تا بمیرند.» (تثنیه- ۱۷: ۲–۵)

در باب دوم از سفر داوران آیه ۱۱ آمده: «و بنی اسرائیل در نظر خداوند شرارت ورزیدند و بعل‌ها را عبادت نمودند و یهوه خدای پدران خود را که ایشان را از زمین مصر بیرون آورده بود ترک کردند و خدایان غیر را از خدایان طوایفی که در اطراف ایشان بودند پیروی نموده آن‌ها را سجده کردند و خشم خداوند را برانگیختند و یهوه را ترک کرده بعل و عشتاروت را عبادت نمودند، پس خشم خداوند بر اسرائیل افروخته شده، ایشان را به دست تاراج کنندگان سپرد.»[۱]

بوداییسم ویرایش

[۲]در بوداییسم افراد می‌توانند آزادانه دین خود را بدون عواقب تغییر دهند

اسلام ویرایش

اهل سنت ویرایش

در مذهب اهل سنت، احکام شخص بالغ و عاقل و مختاری که به اسلام وارد شود یا از پدری مسلمان زاده شده باشد سپس از دین برگردد، دارای سلسله مراتبی است که باید طی شود. نخست باید دو مرد مسلمان به ارتداد او شهادت دهند.[۳] سپس چنانچه دارای شبهه ای از دین باشد، شبهه او رفع شده[۴] و اگر پس از سه روز مهلت توبه نکند کشته خواهد شد.

شیعه ویرایش

در قرآن در آیه ۲۵۶ سوره بقره، در اصل پذیرش دین گفته است: لا اکراهَ فی الدین (در دین هیچ اجباری نیست)؛ اما در مورد دشمنانی که با مسلمانان به سبب اسلام درگیر هستند در سوره توبه آیه ۲۹ (قَاتِلُوا الَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَا بِالْیَوْمِ الْآخِرِ وَلَا یُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَلَا یَدِینُونَ دِینَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ حَتَّیٰ یُعْطُوا الْجِزْیَةَ عَنْ یَدٍ وَهُمْ صَاغِرُونَ: با کسانی که (از روی لجاجت و دشمنی) به الله و روز قیامت، ایمان نمی‌آورند و آنچه را که الله و فرستاده‌اش حرام کرده‌اند حرام نمی‌شمارند و دین حق را نمی‌پذیرند، بجنگید تا با دست خود در حالی که حقیرند جزیه بدهند) در اسلام و در قرآن کافر حربی یا باید توبه کنند و ضمن پشیمانی از رفتار خصمانه، خسارتهای وارده را جبران کنند یا مسلمان شوند. [۵][۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱] اما کافر کتابی اگر میخواهد در کشور اسلامی زندگی کند، به جای جهاد و مرزبانی باید مالیات (جزیه) پرداخت کنند.[۱۲][۱۳] [۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳]

اگرچه برخی مراجع تقلید شیعه مانند سید محمدسعید حکیم حکم مجازات مرتد در دنیا را، به‌طور کلی منتفی می‌داند.[۲۴] اما مشهور شیعه مانند حسینعلی منتظری، محمد تقی بهجت، ناصر مکارم شیرازی  و برخی مراجع تقلید دیگر حکم اعدام مرتد را در جايی جاری می دانند که کسی مسلمان زاده بوده و "سپس از روی جحود (انکار ستيزه جويانه) و عناد برای ضربه زدن به اسلام" کافر شود. این گروه از فقها تصريح می کنند که: "مجرد ترديد يا تغيير عقيده پس از تحقيق اگر اتفاق افتاد موجب اعدام نيست." در واقع از آنجایی که بر همه واجب است در اصول دين به اندازه توانايى خود تحقيق كنند، اگر بعد از تحقيق كامل به آيينى غير از اسلام معتقد شوند، معذور هستند؛ زيرا وظيفه عقلى و شرعى خود را انجام داده، ولى به خطا رفته‏ اند. خطایی که آنها را در همه حال مشمول مجازات مرتد نمی کند.[۲۵] [۲۶] [۲۷] برخی ارتداد در اسلام یک جرم سیاسی-اجتماعی است که قرآن تنها یک مرتبه و پس از بیان احکام محارب به آن اشاره داشته‌است.[۲۸] به عقیده این گروه، حکم ارتداد می‌تواند نسبت به زمان و مکان و شرایط، تغییر نماید.

مرتد در اسلام، اگر زن باشد، به حبس محکوم است تا توبه نماید؛ و اگر مرد و ارتدادش به شکل فطری باشد و شرایط دیگر را داشته باشد محکوم به اعدام است و اگر به شکل ملی باشد، به حبس محکوم است تا توبه داده شود.[۲۹] البته برخی، نظرات دیگری را مطرح کرده اند. برخی فقیهان اسلامی قائل به وجوب قتل مرتد هستند.[۳۰][۳۱] [۳۲] [۳۳] [۳۴] از دید «برخی»، مرتد کسی است که به دنبال استدلال نیست و به اسلام، نسبت دروغ می‌دهد تا دین مسلمانان را تضعیف کند.[۳۵] [۳۶] خلاصه در دین اسلام، هر کس دین را ترک کند، به چند شرط مرتد شناخته و حکم «ارتداد» شاملش می‌شود. این شرایط عبارتند از: شخص باید بالغ و مسلمان باشد و از توحید و نبوت بازگردد، ارتداد خویش را برای انحراف دیگران اظهار کند و به آنچه اظهار می‌کند، دانا باشد و این تغییر دین از روی لجاجت باشد و همچنین تغییر کیش وی از روی تحقیق، نباشد.[۳۷]

نوکیشان ویرایش

در دین اسلام، نوکیشان، به چند شرط مرتد شناخته و حکم «ارتداد» شاملش می‌شود. این شرایط عبارتند از:

  • شخص باید بالغ و مسلمان باشد و از توحید و نبوت بازگردد.
  • ارتداد خویش را برای انحراف دیگران اظهار کند و به آنچه اظهار می‌کند، دانا باشد و این تغییر دین از روی لجاجت باشد و همچنین تغییر کیش وی از روی تحقیق، نباشد.[۳۸] [۳۹]

بهائیت ویرایش

در بین بهاییان خارج شدگان از بهائیت وجود داشته‌اند[۴۰]که به عنوان ناقضین مشهورند.[۴۱]

جستارهای وابسته ویرایش

پانویس ویرایش

  1. «رادیو زمانه». رادیو زمانه. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۲.
  2. Guide to Buddhism A-Z.
  3. «المقاتل».
  4. «إسلام سؤال و جواب برخی از احکام رده و مرتدان».
  5. قرآن، سوره توبه، آیات ۵، ۱۲، ۱۴، ۱۲۳.
  6. قرآن، سوره انفال، آیات ۱۲ و ۳۹.
  7. قرآن، سوره نساء، آیات ۷۶ و ۸۹.
  8. قرآن، سوره محمد آیه ۴.
  9. قرآن، سوره مائده، آیه ۳۳.
  10. قرآن، سوره احزاب، آیه ۶۱.
  11. قرآن، سوره بقره، آیه ۱۹۱.
  12. قرآن، سوره توبه، ایه۲۹.
  13. قرآن، سوره احزاب، آیه ۲۶.
  14. قرآن، توبه۲۹.
  15. قرآن، سوره توبه، آیات ۵، ۱۲، ۱۴، ۱۲۳.
  16. قرآن، سوره انفال، آیات ۱۲ و ۳۹.
  17. قرآن، سوره نساء، آیات ۷۶ و ۸۹.
  18. قرآن، سوره محمد آیه ۴.
  19. قرآن، سوره مائده، آیه ۳۳.
  20. قرآن، سوره احزاب، آیه ۶۱.
  21. قرآن، سوره بقره، آیه ۱۹۱.
  22. قرآن، سوره توبه، ایه۲۹.
  23. قرآن، سوره احزاب، آیه ۲۶.
  24. «آیت‌الله حکیم: مجازات افراد مرتد از اسلام وظیفهٔ ما نیست». www.zeitoons.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۲۲.
  25. منافات لزوم تحقیق در عقیده و حکم قتل مرتد فطری
  26. هر تغيير دینی ارتداد نيست‏
  27. حکم لجبازی و عناد در انکار دین
  28. «کیفر مرتد، حکمی سیاسی». پرتال جامع علوم انسانی. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۲۲.
  29. نعمان سامرائی. احکام الشریعه فی شریعة الاسلام. ص. ۱۶۰–۱۸۱.
  30. «پاسخ محمدجواد فاضل لنکرانی به شبهات حکم فقهی ارتداد». mehrnews.
  31. «پاسخ محمدجواد فاضل لنکرانی به شبهات حکم فقهی ارتداد». mehrnews.
  32. «پاسخ محمدجواد فاضل لنکرانی به شبهات حکم فقهی ارتداد». mehrnews.
  33. «حبس و اعدام در انتظار شیطان پرستان». khabaronline.
  34. خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیله، ج ۲، ص ۴۹۴.
  35. «حکم فقهی ارتداد».
  36. محقق داماد، ارتداد، ۴۴۳.
  37. «معنای مرتد و احکام آن در اسلام». hawzah.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۱-۰۴.
  38. «معنای مرتد و احکام آن در اسلام». hawzah.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۱-۰۴.
  39. «حبس و اعدام در انتظار شیطان پرستان». khabaronline.
  40. Momen, Moojan (1 September 2007). "Marginality and apostasy in the Baháʼí community". Religion. 37 (3): 187–209. doi:10.1016/j.religion.2007.06.008. S2CID 55630282.
  41. Afshar, Iraj (August 18, 2011). "ĀYATĪ, ʿABD-AL-ḤOSAYN". دانشنامه ایرانیکا.

پیوند به بیرون ویرایش