بازداری

بازداری، که در سال‌های اخیر به قوش‌بازی هم معروف است، فن نگهداری و پرورش و تربیت پرنده شکاری و شکار کردن با آن است.

یک شاهین تربیت شده در حال شکار سیاه‌خروس حنایی، ۱۹۲۰

نام

در ادب فارسی نام این فن را بازداری، بازیاری، قوش‌داری، قوشچی‌گری و شکره‌داری گفته‌اند. مردم لرستان به این فن «بازاِشکار» می گویند. در سال‌های اخیر اصطلاح قوش‌بازی نیز به کار می‌رود که پیشینه‌ای در متن‌های قدیمی‌تر فارسی ندارد.

پیشینه

در ایران

بازداری و شاهین‌داری از تفریح‌های ایرانیان باستان بوده‌است. این مسئله در افسانه‌های سنتی ایرانیان نیز نمود داشته: برای نمونه، شاهنامه، طهمورث را نخستین اهلی‌گرِ باز و شاهین می‌داند.

از آنجایی که در زبان عربی، برخی واژگان مربوط به بازداری ریشه‌ی فارسی دارند، به نظر می‌رسد خلفای اموی و عباسی تحت تاثیر ایران باستان به بازداری تمایل انداختند.

سلسله‌های تُرک‌تبار در ایران نیز چنین رسومی داشته‌اند. رسم بازداری تا همین اواخر در آسیای مرکزی، بسامد داشت.

در کتاب نوروزنامه، منسوب به عمر خیام، حیوان باز، یار و یاورِ شکارگر معرفی شده‌است.

دیگر مناطق

شواهدی از پرورش دادن و شکار با پرندگان شکاری در تمدن‌ها و فرهنگ‌های جهان موجود است. بیشتر گمان می‌رود که این فن در بین‌النهرین آغاز شده است گرچه به نظر می‌رسد مردمان صحرانشین آسیا نیز از گذشته‌های دور با این فن آشنا بوده‌اند. بازداری و شکار با پرندگان شکاری در ایران باستان رایج بوده است. پس از اسلام به ویژه در دوره صفوی ورزش ویژه شاهان و امیران شمرده می‌شد.

در زبان فارسی کتاب‌هایی در باره این فن در دست است که به «بازنامه» معروف است. بازنامه ناصری که در دوره ناصرالدین شاه قاجار نوشته شده است از این جمله است.

اصطلاحات

• جره
• طوار
• طبله
• بهله
• تولک کرده
• زردچشم
• سیاه‌چشم
• قزل
• طرلان
• چرغ
• بالابان

منابع

• نصراللهی، عبدالمجید، نیکوترین ورزش باستانی، مجله شکار و طبیعت، سازمان حفاظت محیط زیست
• بازنامه نسوی
• بازنامه ناصری
• بازنامه نوشیروانی
• مقاله بازداری در دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی