بحران قرن سوم

بحران قرن سوم یا هرج و مرج نظامی یا بحران شاهنشاهی (۲۳۵–۲۸۴ میلادی) به دوره‌ای گفته می‌شود که امپراتوری روم زیر فشار تهاجم، جنگ داخلی، طاعون و رکود اقتصادی قرار داشت. این بحران با ترور امپراتور روم، الکساندر سوروس، به دست سربازان خودش شروع شد و آغاز دوره‌ای بود که در آن ۲۰–۲۵ نفر از مدعیان امپراتوری که اغلب ژنرال‌های برجستهٔ ارتش روم بودند، به عنوان قدرت‌های امپریالیستی در سراسر قلمرو امپراتوری روم در نظر گرفته شدند.

تقسیم امپراتوری، ۲۷۱ میلادی.

دلایل

ریشه برخی از این مشکلات به نوع واگذاری و انتقال قدرت آگوستوس بازمی‌گشت. نخستین امپراتور روم که قصد داشت دلبستگی خود به حکومت را کم ارزش و کم‌اهمیت جلوه دهد، هیچ قانونی برای محدود کردن حقوق جانشینان بعد از خود برجای نگذاشت. پیش از این و در قرن اول و دوم میلادی، اختلاف نظرها و مشاجره‌های بسیاری در مجلس سنا و بر سر این که چه کسی می‌تواند جانشین امپراتور باشد، صورت گرفته بود، اما در قرن سوم این جنگ‌های داخلی بر سر کسب قدرت، تبدیل به یک عامل دائمی و همیشگی شد، به طوری که هیچ نامزد به تنهایی نمی‌توانست بر رقبای خود پیروز شود و وارث تاج و تخت شود یا اینکه موقعیت خود را به عنوان امپراتور برای مدت طولانی حفظ کند.

بحران

امپراتور دیکولتیان، با به سلطنت رسیدن او در ۲۸۴ میلادی بحران قرن سوم پایان یافت

بین سال‌های ۲۳۵ تا ۲۸۴ میلادی، بیش از ۲۵ امپراتور مختلف، بر روم حکومت کردند که همگی آن‌ها جز دو تن یا به قتل رسیدن یا در میدان جنگ کشته شدند. در این دوران، ترکیب و سازماندهی ارتش روم که بیشتر در مرزهای شمالی و شرقی متمرکز شده بود، دیگر نمی‌توانست برای سرکوب حملات خارجی چاره ای بیندیشد. کاهش مشارکت شهروندان در ادارهٔ حکومت محلی نیز امپراتوران را نیز مجبور به مداخله کرد و به این ترتیب مسئولیت دولت مرکزی آرام آرام افزایش یافت. این دوره با امپراتوری دیوکلتیان پایان یافت. دیوکلتیان یا با مهارت و چیره‌دستی یا صرفاً با خوش شانسی، بسیاری از مشکلات حاد و شدید را که خود آنها را تجربه کرده بود، حل کرد. با این وجود مشکلات اصلی حل نشدند و سرانجام باعث خرابی و ویرانی در امپراتوری غربی شدند. تحولات این دوره، شروع عصر طلایی زودگذر و پایان دوران باستانی روم بود.

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «بحران قرن سوم». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۲ بهمن ۱۳۹۱.