شب برات
شب برات، شب پانزدهم و به قولی چهاردهم ماه شعبان است که در کشورها و مناطق مختلف خاورمیانه و شبه قاره هند مثل ایران، پاکستان، مناطق کُردنشین و از جمله در خراسان مراسم ویژهٔ «برات» با عناوین مختلفی چون عید برات، شب برات، روز برات، چراغ برات، Barat Night , Şeva Beratê و جێژنی بهراتێ و… و با آداب و رسوم مختلف برگزار میگردد. ابوریحان بیرونی دانشمند بزرگ ایرانی نیز در این مورد میگوید: سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم این ماه ایام البیض نام دارد و شب پانزدهم این ماه شب بزرگ است و لیله الصک و لیله البرات نام دارد، آئین برات در کشورهای پاکستان، ترکیه، بنگلادش و … نیز مرسوم است و آنها شب برات را گرامی میدارند.[۱]
محتویات
ریشهٔ لغت براتویرایش
برات به معنی اعمال نیک است،[۲] همچنین از این لغت برای نوشتهای یا سندی که به کسی دهند و به استناد آن، چیز دیگری را بگیرند، نیز استفادهمیشود. در ادبیات به هر حواله یا وارد معنوی برات میگویند. از معانی اصیل لغت «برات»، بی گناهی میباشد، به معنای منزه و مبرا و پاک و مقدس (یعنی مبرا و پاک از هرگونه گناه).[۳][۴][۵]
وجه تسمیه شب برات به قولی آن بوده است که «هر کس در آن عبادت کند و نیکی به جای آرد، بیزاری یابد از دوزخ».
بدین ترتیب، در این شب، آمرزش یافتگان از مجازات تبرئه میشوند و به تعبیر مجازی، سند آزادی آنان از کیفر دوزخ صادر میشود. به قولی دیگر، شب برات، شب تعیین روزی افراد است و به تعبیر مجازی اسناد ارزاق آنان صادر، و به حکم الهی عمر و رزق هرکس معین میشود.
معتقدین به شب قدر بودن شب براتویرایش
عِکْرِمه بربری، از مشاهیر تابعین، و ابن عربی شب برات را همان شب قدر دانستهاند.
فضیلت و عظمت شب براتویرایش
بسیاری از اهل سنت و فرقههای صوفیه به فضیلت و عظمت این شب اعتقاد دارند. وعده آمرزش و اجابت دعا در شب پانزدهم شعبان و تقسیم ارزاق و تقدیر اعمار در این شب در روایات شیعه نیز آمده است. هرچند از این شب به نام شب برات کمتر یاد شده است، تشابه اعتقادات شیعیان و سنیان و عبادات آنان در شب پانزدهم شعبان و شب برات در روایاتی از پیامبر اسلام، علی بن ابیطالب، دعای ابومحمد علی بن حسین السجّاد در شب نیمه شعبان به روایت شیخ طوسی در مصباح المتهجد و سید بن طاوس در اقبال و حدیثی از جعفر صادق در خور توجه است.
مناطق و مردمانی که شب برات را محترم میشمارندویرایش
ایرانویرایش
شب برات همه ساله در ایران، حال و هوای ویژهای دارد. همه جا چراغانی میشود و شادمانی و شادکامی خاصی بر مردم حاکم است، حتی در زمانهای گذشته نیز در شهرها و روستاها، مردم برای اجرای این مراسم باشکوه، احترام ویژه قائل بوده و اهتمام خاصی در برپایی آن داشتند.[۶] در شهرهای ایران صبح روز پانزدهم، مردم به همدیگر تبریک و تهنیت میگفتند، ازجمله اعمال این شب غسل و زیارت امام مهدی است. در شب برات، آئین چراغانی و زینت دکانها، خانهها و خیابانها اجرا میشود. پرچمهای رنگین کاغذی بر سردر اماکن جلوه گری مینماید. در گذشته در بازار شهرها، کنار مغازهها چارطاقیها و طاق نصرتها به وسیله داربست و ستون برپا میشد که بر آنها فانوس و سبزه و گل آویخته میشد که امروزه نیز رایج است. علاوه بر اینها، صدها متر پارچه گلدوزی شده و ترمه زینت بخش دکانها میگشت. در خیابانها نیز به فواصل معین نهال نارنج یا پرتقال و گلدان گل یاس به ترتیب کنار هم چیده میشد و به شهرها منظره دلپذیری در این روز میداد.[۶] از دیگر مراسم در این روز برپایی مجالس مولودی خوانی در اماکن مذهبی و خانه هاست. در این روز اشعاری در مدح ائمه و به خصوص امام مهدی توسط مداحان خوانده میشد که حضار با کف زدن و تکرار ابیاتی از اشعار مولودی، با آنها همراهی میکردند و نقل و شیرینی به میان حاضران پرتاب میکردند.[۶]
اعمال شب برات در کردستانویرایش
در پارهای از نواحی کردستان، در این شب، در مسجدها و تکیهها و خانقاهها و منازل، دعاو نماز مخصوص (به جماعت و غیر جماعت) خوانده میشود؛ و عقیده بر این است که در شب برات، روزیِ بندگان از نو تقسیم خواهد شد و دعا برای افزایش روزی مستجاب است و هرکس آن شب سیر نخورد، در طول سال سیر نخواهد شد؛ از اینرو همه خانوادهها، غذای مخصوص (پلو خورشت، کشمش پلو، رشته پلو و نظایر آن) تهیه میکنند، و فقیران را نیز در تهیه آن یاری میدهند، و به این کار «کاسه جشن» میگویند.
کُردهای شمال خراسان (کُرمانجها) شب نیمهٔ شعبان را «عید برات» مینامند و این شب نزد آنان شبی بسیار عزیز و با خیر و برکت است. در هر روستا و در میان هر جمعی از کُردهای خراسان چندین نام برات یافت میشود. این نام تا این اواخر بسیار استفاده میشد، نام برات به دلیل ولادت کودک در شب یا روز عید برات بر وی نهاده میشده است.[۱]
دزفولویرایش
در دزفول، زنان و دخترانی که مراد یا حاجتی داشتند، در این شب چادر بر سر کرده و به در هفت خانه که رو به قبله قرار داشت، میرفتند. صاحبخانه میگفت: «کیه؟»، «مرادمند» در جواب میگفت: «مرادمند هستم، ثواب یا جواب؟» اگر صاحبخانه میگفت «جواب»، مرادمند ناامید میشد و میرفت و اما اگر «ثواب» میشنید، یعنی صبر کن و آن وقت مرادمند میماند و اگر از اولین خانه شیرینی تحویل میگرفت، آن را به فال نیک میگرفت و به همین منوال تا شش خانه بعدی ادامه میداد.[۶]
خراسانویرایش
در خراسان در شب پانزدهم نیمه شعبان به پشت بام رفته و در مهتاب (اگر شب مهتابی باشد) ایستاده و به سایه خود نگاه میکنند و سرنوشت خود و اقوام خود را در آن سال پیش بینی میکنند.[۶]
در مشهد و اطراف آن، چراغ برات در گذشتهها در سه روز، خاموش نمیشد و اکنون هم در شبها آنها، که برات را میشناسند، چراغشان خاموش نمیشود. هنوز هم فانوسهای قدیمی خاطره شبهای برات را به یاد دارند و خیلی وقتها هم همین فانوسها در شبهای برات دوباره به یاد صاحبانشان میافتند و تاریکی شب را نور میدهند و یاد و خاطره رفتگان را گرامی میدارند.[۱]
شهرستان شیروان از توابع استان خراسان شمالی است که مردم آن در این ایام معتقدند درهای روزی و رحمت خداوند در سه روز منتهی به نیمه شعبان بر روی بندگان گشوده میشود. مردم معتقدند در این شبها باید چراغ منازل روشن باشد چراکه روشن بودن منزل در این شبها برای آنها در طول سال روشنی میآورد. افرادی که نذر دارند هم سعی کرده نذر خود را در این چند روز که ثواب بیشتری دارد ادا کنند.
برافروختن شمع و پخش شیرینی از جمله سنتهای آیین چراغ برات است.[۱]
در کاشمر در آخرین ساعات ۱۴ شعبان بعد از نماز مغرب و عشا نیز هر فرد به تعداد آرزوهای پاک و خالصانه اش ترکهای از درختی پاکسرشت (انار و انگور) مهیا میکرد و در چهار گوشه پشت بام خانهاش نصب میکرد. بر انتهای هر ترکه تکهای پنبه یا پارچهای پاک به نیت آرزوی مورد نظر وصل میشد. فرد به تنهایی یا در حضور خانواده نیت و آرزویش را بعد از حمد و ثنای خدا مطرح میکرد. البته این رسم چند دهه است که به صورت جمعی برگزار نمیشود و فردی شده است.[۱]
یزدویرایش
صله رحم، مراسمی است که امروزه نیز کم و بیش اجرا میشود و وسیله خوبی برای تجدید دیدار و وقوف از وضع دوستان و نزدیکان است. نیمه شعبان در عقدای یزد همه اعضای خانواده به حمام میرفتند و لباس نو بر تن میکردند و صبح روز عید ضمن نظافت منزل و اسپند دود کردن، بزرگ خانوادهها در جایی جمع میشدند و به دیدار بزرگ ده میرفتند. در منزل بزرگ روستا، کدخدای ده از مهمانان با چای، شیرینی، نقل و گلاب پذیرایی میکرد.[۶]
مراسم شب برات در هندویرایش
در نقاط مختلف شبه قاره هند مراسم گوناگونی برپا میشود که زیارت اهل قبور، اطعام و صدقه به مساکین برای آمرزش مردگان از آن جمله است (به استناد یک روایت، رسول اسلام در شب برات به قبرستان مدینه رفتند و برای مردگان از خدا آمرزش خواستند).
پختن نوعی حلوا و شیرینی مخصوص و خیرات کردن آن، از دیگر مراسم این شب است.
مسلمانان هند برای یاد کردن حمزه در شب برات توجه و تقدم ویژهای قائل میشوند.
سوزاندن عود و روشن کردن شمع، دادن هدایا بویژه به کودکان از دیگر آیینهای شب برات است.
برخی رد پای سنن هندویی مانند عیدهای دیوالی و ماهاشیوراتری را در پارهای از این مراسم، از جمله روشن کردن شمع در برابر خانهها، دیدهاند.
مراسم شب برات در دیگر جاهاویرایش
از دیگر سرزمینهایی که مراسم مختلف شب برات، از جمله چراغانی، در آنها برگزار میشده، خراسان، عراق، دمشق، مکه و مصر بوده است و امروزه نیز اجرای این مراسم در مصر و افغانستان ادامه دارد.
شب برات (برات کاندیلی)، در ترکیه، شب با ارزش و مقدسی به شمار میرود.[۱]
در شهرهای بزرگ پاکستان مانند لاهور محافل جشن در شب و روز برات برگزار میشود و مردم در مساجد و سواحل رود خانهها عبادت میکنند و مانند کشورهای اسلامی دیگر همانند ایران به پخش نذری و شیرینی و تزیین خیابانها و کوچهها میپردازند.[۱]
شب برات در متون ادبیویرایش
در متون ادبی فارسی، از جمله اشعار رودکی، مواعظ سعدی و اشعار سنایی از شب برات یاد شده است. در ادبیات اردو نیز ناسخ به این شب و مراسم ویژه آن در هند اشاره میکند.
جستارهای وابستهویرایش
منابعویرایش
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ ۱٫۶ «نسخه آرشیو شده». بایگانیشده از اصلی در ۲۵ ژوئن ۲۰۱۴. دریافتشده در ۱۱ ژوئن ۲۰۱۴.
- ↑ http://www.nininam.com/?str=برات&liked=true&gender=0&origin=فنیقی
- ↑ https://translate.google.com/#auto/fa/براءة
- ↑ http://www.jrbooksonline.com/pob/pob_ch07.html
- ↑ http://www.almaany.com/home.php?language=english&lang_name=Arabic&word=براءة
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ ۶٫۴ ۶٫۵ http://www.aftabir.com/articles/view/religion/religion/c7c1127127785p1.php/نگاهی-به-مراسم-شب-برات-در-فرهنگ-عامه
این یک مقالهٔ خرد پیرامون تاریخ است. با گسترش آن به ویکیپدیا کمک کنید. |