شیء ناشناس پرنده

«یوفو» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای دیگر کاربردها، یوفو (ابهام‌زدایی) را مشاهده کنید.

عکس گرفته‌شده از تصویر احتمالیِ یک بشقاب‌پرنده در سال ۱۹۵۲ در نیوجرسی آمریکا

شیءِ ناشناسِ پرنده (به انگلیسی: Unidentified flying object) (مخفف: UFO | یوفو)، که در ایران بشقاب پرنده هم گفته می‌شود، اصطلاح رایج برای هر پدیدهٔ هوایی است که علت آن نمی‌تواند به‌آسانی یا بلافاصله توسط ناظر شناخته شود. نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا، که در سال ۱۹۵۲ این اصطلاح را ابداع کرده‌است، در ابتدا اصطلاح «یوفو» را به اشیائی که پس از بررسی دقیق توسط محققان متخصص ناشناخته باقی می‌مانَد، اطلاق کرد؛ هر چند امروزه اصطلاح یوفو اغلب برای توصیف هر گونه منظرهٔ ناشناخته که توسط ناظر گزارش می‌شود، استفاده می‌شود.

فرهنگ عامه غالباً اصطلاح یوفو را به‌عنوان یک مترادف برای فضاپیمای بیگانگان استفاده می‌کند. فرقه‌ها با یوفوها همراه شده، و اسطوره‌شناسی و فرهنگ عامه پیرامون این پدیده تکامل یافته‌اند. برخی از محققان در حال حاضر ترجیح می‌دهند برای جلوگیری از سردرگمی و باورهای نادرستی که به‌دنبال اصطلاح یوفو می‌آید، از اصطلاح عام‌ترِ «پدیدهٔ ناشناس هوایی» (به انگلیسی: UAP) استفاده کنند. براساس مطالعات، اکثر یوفوهای مشاهده‌شده اجسام متداولی مانند هواپیما، بالون یا اجسام نجومی ازقبیل سنگ آسمانی یا سیارات درخشان هستند. همچنین درصد کمی از گزارش‌های مشاهدهٔ یوفوها جعلی است. تنها درصد کمی (بین ۵ تا ۲۰٪) از گزارش‌های مبنی بر رؤیت یوفوها را می‌توان به‌طور مشخص در طبقهٔ «اشیای ناشناس پرنده» به مفهوم دقیق آن قرار داد.

عکس از یک جسم پرندهٔ ناشناخته

عکس از یک جسم پرندهٔ ناشناخته

بشقاب‌پرنده یا اشتباه در دید

فقط بررسی گزارش‌های مشاهدهٔ بشقاب‌پرنده توسط افراد مطلع و آشنا معتبر است، زیرا بسیاری از کسانی که مدعی مشاهدهٔ بشقاب‌پرنده شده‌اند، اشیاء یا پدیده‌های شناخته‌شده را به‌عنوان بشقاب‌پرنده تلقی کرده‌اند. مشهورترین و آشناترینِ این اشیاء یا پدیده‌ها عبارتند از: موشک‌های پرتاب‌شده توسط هواپیما، ماهواره‌های برخاسته از زمین، شهاب، قطعات شهاب‌سنگ خردشده که با انعکاس نور خورشید روشن دیده می‌شوند، روشن شدن ابرهای ارتفاع‌پایین توسط خورشید، طبقات موشک‌های حامل، نورهای به رنگ‌های مختلفِ حاصل از سوختن ماهواره‌ها در جو، گلوله‌های منور نظامی، هواپیماهایی که فرود آمدنشان را علامت می‌دهند، بالون‌های آزمایش، کره‌های درخشان یا قرص‌های برّاق و روشن حاصل از انعکاس نور توسط سطوح خارجی هواپیماهای مدرن، دنبالهٔ بخار هواپیماها، سطح بالون‌های آزمایشی و هر سطح صیقل‌داده‌شده، حشراتی که در ارتفاعات خیلی بالا پرواز می‌کنند، پرندگان، هالهٔ نورانیِ اطراف خطوط سیم‌های انتقال برق فشار قوی بر اثر احاطه شدن با کریستال‌های یخ در زمستان، سیارات، ستاره‌های درخشان، نورافکن، اعلانات نورانی بدنهٔ هواپیما، امواج انعکاس‌یافتهٔ رادارهای دوربرد روی صفحهٔ رادار (بر اثر تغییرات محلیِ جو)، هواپیماهای بدون خلبان، سراب نوریِ جو، سراب الکترونیکیِ یونوسفری، کاغذ سفید سرگردان در هوا که بر اثر تابش نور خورشید درخشان دیده می‌شوند، حباب کف و غیره.

بشقاب‌پرنده‌ها در ایران

نوشتار‌های اصلی: رؤیت اشیای ناشناس پرنده در ایران و اشیای پرنده ناشناخته در آسمان تهران (۱۳۵۵)

در دورهٔ جدید که موج رؤیت بشقاب‌پرنده‌ها به اوج رسید، نام ایران نیز در بین کشورهایی قرار گرفت که نه‌تنها تعداد قابل‌توجهی گزارش از آن مخابره می‌شد، بلکه تعدادی از گزارش‌های مهم ازنظر طرفداران وجود بشقاب‌پرنده‌ها در ایران رخ داده‌بود. در این بین، یکی از گزارش‌ها اهمیت بیشتری داشت: شیء ناشناس پرنده که در بامداد روز ۱۹ سپتامبر سال ۱۹۷۶ (۲۸ شهریور ۱۳۵۵) در تهران دیده شد. بر اساس گزارشی از این ماجرا، که در ۳۱ اگوست ۱۹۷۷ (۱۳۵۶) منتشر شد، ساعت ۱۲:۳۰ نیمه‌شب ۱۹ سپتامبر تلفن‌هایی از منطقهٔ شمیران به نیروی هوایی ارتش ایران زده می‌شود و طی آن، گزارش رؤیت یک شیء پرندهٔ ناشناس در افق شمالی گزارش می‌شود. دقایقی بعد، برج مراقبت فرودگاه مهرآباد تهران حضور این جِرم را در رادار خود تأیید می‌کند و بلافاصله یک فروند هواپیمای شکاری به تعقیب آن برمی‌خیزد.
داستان بشقاب‌پرنده‌ها در ایران برای چندین سال دوران آرامی را سپری کرد تا اینکه از اوایل دو سال گذشته و با مشاهده اشیاء نورانی در برخی شهرها، بار دیگر داستان از نو آغاز شد. اولین گزارش‌ها از مرزن‌آباد و سپس بابل و مشکین‌شهر آغاز شد؛ جایی که گوی‌های نورانی می‌توانست علاوه بر این‌که موجب وحشت اهالی شود، حتی خسارات زیادی به‌جای گذارد. این پدیده، که هم‌زمان در برخی از کشورهای جهان هم رؤیت شد، به‌سرعت مورد بررسی قرار گرفت و نتیجه به‌زودی مشخص شد. آذرگوی‌های گلوله‌ای، که یک پدیدهٔ نادر ولی شناخته‌شده‌است. البته در مورد بابل، گونه‌ای از تخلیهٔ انرژی ژئوفیزیکی علت اصلی حادثه اعلام شد، اما مشکین‌شهر نه‌تنها پایان داستان آذرخش‌های گلوله‌ای را رقم زد، آغاز فصل جدید بشقاب‌های پرنده نیز از همان‌جا آغاز شد.

گزارش‌های اخیر درمورد یوفو

۲۵ و ۲۶ فروردین‌ماه ۱۳۸۳ خبرگزاری‌ها خبر مشاهده شیء ناشناس نورانی را در آسمان مشکین‌شهر و اردبیل دادند، بلافاصله صدا و سیما تصاویری که توسط یک دوربین آماتور (ساده) از این اجرام تهیه شده بود منتشر ساخت و بدین ترتیب موج جدید آغاز شد. خبرگزاری ایرنا در کمتر از ۷۲ ساعت بیش از ۶ خبر از رؤیت این اجرام در آسمان شهرهای مختلف ایران از مشکین‌شهر و اردبیل گرفته تا گنبدکاووس و تبریز و اراک و اشنویه و سنندج و… منتشر کرد.

گزارش اول از دو شیء پرندهٔ ناشناس در آسمان سخن می‌گفت که تلألوئی با رنگ‌های مختلف داشتند و حرکت‌هایی نامشخص در آسمان انجام می‌دادند هنوز دربارهٔ این گزارش نمی‌توان اظهار نظر کرد، چرا که هیچ داده مشخصی از آن وجود ندارد. اما در بقیهٔ موارد با شیء درخشان در افق جنوب غرب یا شمال غرب مواجه شدیم که حتی از آن هم تصاویری تهیه و پخش شد. به غیر از گزارش اول که مانند رؤیت بسیاری از اجرام پرنده اطلاعات ناقص و نامشخصی دارد، برای بقیهٔ پاسخ قاطعی وجود دارد. چیزی که حتی باور آن نیز مشکل است که چطور چنین شمار زیادی از مردم و رسانه‌ها به آن بی‌توجه بوده‌اند.

گزارش ایرنا از دیده شدن این شیء در تبریز را مرور کنید:

"تعدادی از شاهدان عینی گفتند یک شیء نورانی را چهارشنبه شب در آسمان تبریز مشاهده کرده‌اند. به گفته آنان، این شیء که طیف‌هایی از نورهای قرمز، آبی و سبز از آن به سرعت ساطع می‌شده‌است، مقارن ساعت ۲۰:۳۰ چهارشنبه در جنوب آسمان تبریز در منطقهٔ ولیعصر رؤیت شد، در طرفین این شیء نورانی دو بازوی نورانی خط‌گونه وجود داشت. یکی از شاهدان افزود، این شیء از سمت شرق به غرب با سرعتی بسیار کند و غیر محسوس در حرکت بود."

"یک شیء نورانی بار دیگر سه شنبه شب در ارتفاع پائین در ضلع جنوبی شهر گنبد کاووس دیده شد. به گفتهٔ منابع مردمی، این شیء از ساعت ۲۰ تا ۲۲:۳۰ دقیقه در آسمان ظاهر شده و رنگهای مختلف از خود انعکاس می‌داد. این شیء نورانی، کم کم در آسمان ناپدید شد. دوشنبه شب نیز یک شیء نورانی در ارتفاع پایین در ضلع جنوبی شهر گنبد کاووس مشاهده شده بود."

"ایرناً گزارش داده بود که این شیء به مدت ۹۰ تا۱۲۰ دقیقه در آسمان ظاهر شده و رنگهای مختلف از خود انعکاس می‌داد. از این شیء نورانی، دو نور جدا شده و کم‌کم در آسمان ناپدید شد."

"در ساعت ۲۲:۱۵ پنج شنبه ۱۸ خرداد ۱۳۹۱ شیئی نورانی به مدت ۱۰ دقیقه در ضلع شمالی آسمان گنبد کاووس مشاهده شد که ابتدا به صورت حبابی بود که داخل آن یک نور روشنی بود، سپس این حباب به دوقسمت تقسیم شد و یک شکل مخروطی کنار آن تشکیل شد و در آخر به‌صورت غباری آسمان را گرفت و ناگهان ناپدید شد."

آذر ۱۳۹۵ شیء بزرگ از آسمان مازندران رد شد و به گفته شاهدان عینی بی‌سیم پلیس و آنتن تمام تلفن‌های خانگی و تلفن‌های همراه تا چند ساعت قطع بودند. اما صحت آن را تاکنون هیچ منبع رسمی اعلام نکرده.

برخی موارد گزارش اشیای پرنده ناشناخته

• حادثه رازول در ۱۹۴۷، مهم‌ترین حادثهٔ مربوط به رویت بشقاب پرنده هاست.
• حادثه لانی زامورا در شهر ساکورو.
• در ۹ دسامبر ۱۹۶۵، بسیاری از مردم جسم عجیبی را دیدند که داخل جنگل‌های پنسیلوانیا سقوط کرد.
• صبح ۲۷ دسامبر ۱۹۸۰، دو تن از افراد نیروی هوایی انگلیس جسم فلزی نورانی را در آسمان مشاهده کردند.
• بین سال‌های ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۰ صدها نفر وجود اجسام مثلثی شکل بزرگی را در آسمان بلژیک گزارش دادند.
• در ۵ ژانویه ۲۰۰۰، یک تاجر و چند مأمور پلیس جسم بزرگ نورانی‌ای را در حال حرکت در آسمان دیدند.
• گروهی از افسران بازنشسته آمریکایی بعد از سال‌ها مدعی شدند که اشیای پرنده ناشناس بارها روی تأسیسات هسته‌ای آمریکا در سراسر این کشور پرواز کرده‌اند. آن‌ها همچنین مدعی شدند که این اشیای پرنده سیستم موشکی پدافند هوایی این تأسیسات را از کار می‌انداختند.
• در سال ۱۳۸۳ گزارش‌هایی از مشاهدهٔ گوی‌های درخشان در آسمان بابل، مرزن‌آباد، مشکین‌شهر و بعد از آن در شهرهای دیگر ایران مخابره شد.
• در اول سپتامبر سال ۲۰۱۰ دولت چین اعلام کرد یک بشقاب‌پرنده باعث لغو پروازهای فرودگاه شهر هانگجو، مرکز استان ججیانگ در شرق چین شدند.
• در هفدهم آبان ۱۳۸۹ جسمی موشک مانند در غرب آسمان لس آنجلس دیده شد. مسئولین نظامی و هوانوردی از اینکه این جسم چه بوده‌است اظهار بی‌اطلاعی کردند.
• در ۴ دسامبر ۲۰۱۲ نیروی دریایی ژاپن تصویر سقوط یک بشقاب‌پرنده را در سواحل این کشور منتشر کرد.

اسناد علنی شده «پروژه کتاب آبی» نیروی هوایی آمریکا

جان گرینوالد مورخ آماتور آمریکایی حدود دو دهه به‌طور مستمر از دولت آمریکا خواسته‌است تا اسناد طبقه‌بندی شده مربوط به اشیای ناشناس پرنده (بشقاب‌پرنده‌ها) را علنی کند. موارد زیر پنج نکته مهم از اسناد علنی شده نیروی هوایی آمریکاست که در دوران انجام این پژوهش‌ها به «پروژه کتاب آبی» شهرت داشت.

۱- پروژه کتاب آبی یک مأموریتی با ابعاد قابل ملاحظه بود

الخاندرو روخاس پژوهشگر بشقاب‌پرنده‌ها به بی‌بی‌سی گفت که سابقه این مأموریت به ژوئن ۱۹۴۷ برمی‌گردد. او که در حال حاضر سردبیر نشریه‌ای است به نام «ذهن باز»، می‌افزاید که در آن زمان یک تاجر و خلبان مورد احترام به نام کنت آرنولد در زمان پرواز بر فراز ایالت واشینگتن اشیای پرنده ناشناس و غیرقابل تشخیصی را مشاهده کرده بود.

مدتی بعد کنت آرنولد در تشریح این اشیای ناشناس گفت که «مثل بشقاب‌های درحال دَوَران» حرکت می‌کردند. از آن زمان به‌بعد رسانه‌ها از واژهٔ بشقاب‌پرنده استفاده کردند.

این حادثه به علاوه چند مورد خبرساز دیگر مثل گزارش‌هایی در مورد فرود آمدن یک شیء ناشناس پرنده در ایالت نیومکزیکو در همان سال، باعث شد که نیروی هوایی آمریکا نهاد ویژه‌ای را مأمور تحقیقات در این زمینه کند. این مأموریت را «پروژه کتاب آبی» نامیدند و مرکز آن در پایگاه نیروی هوایی رایت - پاترسون در ایالت اوهایو مستقر شد.

در آغاز کار فقط چند نفر در این مأموریت مشغول به کار بودند. اما در طول دو دهه‌ای که فعالیت آن ادامه داشت این گروه بیش از ۱۲٬۶۰۰ مورد گزارش از رؤیت بشقاب‌پرنده‌ها را دریافت کرد و در مورد آن‌ها تحقیقاتی انجام داد.

۲- پروژهٔ کتاب آبی در سال‌های هراس عمومی در آمریکا راه‌اندازی شد

هدف از راه‌اندازی این پروژهٔ تحقیقاتی که درست در سال‌های آغاز جنگ سرد شروع به کار کرد، کاستن از هراس مردم آمریکا بود که از پخش شایعات مربوط به مشاهدهٔ اشیای ناشناس پرنده در نقاط حساس کشور، مثل آسمان شهر واشینگتن یا بر فراز کاخ سفید، به‌شدت نگران شده‌بودند.

جان گرینوالد، مورخ آماتور آمریکایی، که بخشی از اسناد پروژهٔ کتاب آبی را منتشر کرده، می‌گوید: «در آن زمان هراس شدیدی در میان مردم آمریکا وجود داشت و از نظر حکومت و نیروهای مسلح وجود چنین هراسی در میان مردم یک خطر بزرگ تلقی می‌شد. این مهم نبود که آیا چنین اشیایی وجود دارند یا نه، و اگر وجود دارند آیا واقعاً متعلق به موجودات فضایی هستند. مسئله اصلی این بود که این شایعات هراس شدیدی را به وجود آورده بود و حکومت باید این نگرانی‌ها را کنترل و آرام می‌کرد.»

هر چند امروزه دیگر کمتر کسی موضوع بشقاب‌پرنده‌ها را جدی می‌گیرد ولی اسناد نشان می‌دهند که در دهه‌های چهل و پنجاه میلادی این موضوع یکی از موارد مهم از مباحث و برنامه‌ریزی‌ها در سطوح عالی حکومت آمریکا بوده‌است.

الخاندرو روخاس، پژوهشگر بشقاب‌پرنده‌ها، می‌گوید: «در آن زمان این موضوع بسیار جدی تلقی می‌شد و حتی مدیران سازمان سیا در صحبت‌های علنی خود می‌گفتند که این یک موضوع واقعی است و برخی از اعضای کنگرهٔ آمریکا از جمله جرالد فورد که بعدها به مقام ریاست جمهوری رسید، تأکید می‌کردند که در این مورد باید تحقیقات جدی صورت بگیرد.»

در سال ۱۹۶۶ یک هیئت تحقیق دیگر توسط نیروی هوایی آمریکا تشکیل شد تا در مورد برخی از موارد موجود در مأموریت پروژه کتاب آبی تحقیقات عمیق‌تری انجام دهد. این هیئت تحقیق بعدها گزارشی تهیه کرد و در آن قید کرد که هیچ شواهدی در مورد وجود بشقاب‌پرنده‌ها به دست نیاورده‌است. پروژهٔ کتاب آبی بالاخره در سال ۱۹۶۹ تعطیل شد.

۳- همچنین به نظر می‌رسد که بسیاری از موارد در پروژهٔ کتاب آبی بارها مورد پژوهش قرار گرفته سپس رد شده‌اند.

هرچند در برخی از موارد، منابع قابل‌اعتمادی مثل دریادارهای نیروی دریایی آمریکا یا خلبانهای ارتش و خطوط هوایی مشاهده بشقاب‌پرنده‌ها را گزارش داده‌بودند، اما نتیجهٔ اکثر مواردی که در پروژه کتاب آبی مورد بررسی قرار گرفتند این بود که دلیل چنین مشاهداتی خطای دید ناشی از تغییرات ناگهانی جوی، اشتباه گرفتن بالون‌های هواشناسی با اشیای ناشناس یا خطای دید ناشی از انعکاس نور بر فراز محیط آغشته به گاز در باتلاق‌ها بوده‌است.

به‌عنوان نمونه، در آوریل ۱۹۵۶، در شهر سیاتل، واشینگتن چند شاهد ادعا کردند "یک شیء مدور و سفید به‌اندازهٔ یک برابر و نیم ماه را دیده‌اند که مرتب در آسمان دور می‌زد. در میان اسناد پروژهٔ کتاب آبی می‌توان دید که پژوهشگران به این نتیجه رسیده‌اند که این شیء یک بالون مخصوص هواشناسی بوده و به این خاطر پروندهٔ تحقیق در این مورد را بستند.

و یا در ژانویه ۱۹۶۱ در ایالت نیوجرسی یک شاهد گزارش داد که یک شیء خاکستری رنگ و تیره را دیده‌است «که به اندازه یک هواپیمای جت بوده ولی بال نداشته». بعدها تحقیقات نشان داد که این شیء در حقیقت یک هواپیمای جت بوده که در منطقه پرواز می‌کرده‌است.

۴- برخی از موارد در پروژهٔ کتاب آبی را نمی‌توان به‌سادگی توضیح داد

به گفته جان گرینوالد و الخاندرو روخاس در نهایت پژوهشگران نتوانستند برای ۷۰۰ مورد از پرونده‌های موجود در پروژه کتاب آبی توجیه قانع‌کننده‌ای پیدا کنند. برای حل بسیاری از این موارد شواهد و اطلاعات کافی وجود نداشت.

اما برخی از این پرونده‌های بسته‌شده هنوز هم برای پژوهشگران بشقاب‌پرنده‌ها سؤال‌برانگیز هستند.

در یکی از این موارد، یک مأمور پلیس در سال ۱۹۶۴ درحالیکه یک اتومبیل مظنون را تعقیب می‌کرد یک شیء عجیب و ناشناس را در آسمان دید. این مأمور پلیس شیء پرنده را تعقیب کرده و می‌گوید با چشم خودش دیده‌است که این شیء در نقطه‌ای فرود آمد و دو موجود که قامت آن‌ها به اندازه یک کودک بود، از آن خارج شدند. این شیء پرنده بعد از مدتی به پرواز درمی آید و منطقه را ترک می‌کند اما از فرود آن بر سطح زمین آثاری به جا می‌مانَد.

جان گرینوالد، مورخ آماتور بشقاب‌پرنده‌ها، می‌گوید: «پروژهٔ کتاب آبی این مورد را غیرقابل‌توضیح طبقه‌بندی کرده و پس از گذشت چندین دهه هنوز نمی‌توانند برای آن پاسخی بیابند.»

۵- هنوز هم درمورد یوفوها اطلاعات انتشار نیافته وجود دارد

هرچند جان گرینوالد تاکنون توانسته‌است حدود صد هزار صفحه از اسناد دولتی در مورد بشقاب‌پرنده‌ها را جمع‌آوری و منتشر کند ولی تأکید می‌کند که هنوز هم اطلاعات بسیار زیادی در این زمینه وجود دارد که افکار عمومی و مردم از آن بی‌خبرند.

او در تازه‌ترین مورد از تقاضاهای مکرر خود از نهادهای اطلاعاتی آمریکا توانسته‌است صدها صفحه مدارک دیگر را به دست بیاورد؛ ولی به گفته او این اسناد چنان سانسور شده‌اند که در هر صفحهٔ آن فقط چند کلمهٔ خوانا وجود دارد!.

جان گرینوالد یادآوری می‌کند که به غیر از نیروی هوایی و پروژهٔ کتاب آبی، نهادهای اطلاعاتی دیگر آمریکا مثل سازمان سیا و اداره امنیت وزارت دفاع نیز در مورد بشقاب‌پرنده‌ها تحقیقاتی انجام داده‌اند که هیچ‌یک از آن‌ها تاکنون علنی نشده‌اند.

او می‌افزاید: «به نظر من پروژهٔ کتاب آبی فقط بخش کوچک و شناخته شده این تحقیقات است و من به تقاضاهای مکرر خود برای انتشار سایر اسناد ادامه خواهم داد. همیشه بعد از هر مورد از رسوا*یی‌های مربوط به مخفی کاری نهادهای دولتی اطلاعات جدیدی درز می‌کند و من مطمئن هستم که اطلاعات بیشتری وجود دارد که باید به دنبال آن رفت.»

از طرفی در نظریه ما و فرازمینی‌ها اشاره به این می‌شود که تمدن زمینی‌ها توسط موجودات خارج از کره زمین به وجود آمده، حتی در کتاب ارابه خدایان کلمهٔ «خدایان» که در کتاب‌های باستانی آمده، در واقع موجودات فرازمینی هستند که انسان‌های آن دوران به آن‌ها «خدایان» می‌گفتند. اما نظریه دیگری وجود دارد که بیان می‌کند اصلاً هیچ فرازمینی وجود خارجی ندارد بلکه تمام آثار و علائم ناشی بر وجود فرازمینی‌ها ناشی از خود انسان‌های آینده بوده‌است. به طوری که انسان در آینده‌های دور قدرت مسافرت در زمان را پیدا می‌کند و در باستان، اجداد ما در چندین هزار سال پیش با آیندگان خود که توانسته‌اند در زمان سفر کرده ملاقات نموده و تمدن و آثار به جای مانده از آن‌ها به وسیله همین ملاقات به وجود آمده‌است.

جستارهای وابسته

• اشیای پرنده ناشناخته در آسمان تهران (۱۳۵۵)
• رائلیان
• منطقه ۵۱

منابع

۹. بری پارکر، (۱۹۹۸). زندگی بیگانه: جستجو برای خارج از کشور و فراتر از آن، ترجمه: مهدی محمدی عزیزآبادی، نشر هیرمند، تهران.

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Unidentified flying object». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۶ می ۲۰۰۸.

پیوند به بیرون

در پروژه‌های خواهر می‌توانید در مورد UFO اطلاعات بیشتری بیابید.

---

در میان واژه‌ها از ویکی‌واژه
در میان کتاب‌ها از ویکی‌کتاب
در میان گفتاوردها از ویکی‌گفتاورد
در میان متون از ویکی‌نبشته
در میان تصویرها و رسانه‌ها از ویکی‌انبار
در میان خبرها از ویکی‌خبر

• گزارش‌ها یو فوها در آرشیو ملی انگلستان
• جزوهٔ آموزشی سیا