بقیع
قبرستان بَقیع (به عربی: مقبرة البقیع)، گورستانی است که در شهر مدینه، عربستان واقع شده است. عده بسیاری از اهل‌بیت و صحابه محمد از جمله چهار تن از امامان شیعه (حسن مجتبی، سجاد، محمد باقر و جعفر صادق) در این مکان دفن شده‌اند.
تاریخچه ویرایش
پیشینهٔ تاریخی بقیع به دوران قبل از اسلام می‌رسد ولی در کتب تاریخی به روشنی قدمت تاریخی آن مشخص نشده‌است. بعد از هجرت مسلمانان به مدینه، بقیع تنها قبرستان مسلمانان بوده، مردم مدینه قبل از آمدن مسلمانان به آنجا اجساد مردگان خود را در دو گورستان «بنی‌حرام» و «بنی‌سالم» و گاهی نیز در خانه‌های‌شان دفن می‌کردند[۱] و در واقع بقیع اولین قبرستانی است که به دستور محمد و توسط مسلمانان صدر اسلام ساخته شد.
بر اساس روایت اسلامی اولین کسی که در آنجا به توصیه محمد دفن شد، عثمان بن مظعون بود که از دوستان نزدیک محمد و علی بن ابی‌طالب به‌شمار می‌رفت.
محمد بن عبدالله برخی از کشته شدگان جنگ اُحُد (زخمی‌هایی که در مدینه درگذشته بودند) و یکی از فرزندانش بنام ابراهیم را در آنجا به خاک سپرد. به نوشته تاریخ طبری عثمان بن عفان در قبرستان یهودی‌های مدینه به نام حش کوکب دفن شد، اما بعدها بنی‌امیه بقیع را به قدری وسعت داد که قبر عثمان در بقیع قرار گرفت.
قبرستان بقیع در چند قدمی مسجدالنبی قرار دارد.
مدفونان در بقیع ویرایش
تقریباً تمامی صحابه محمد و شخصیت‌های صدر اسلام در این گورستان دفن شده‌اند. با این وجود تعداد اندکی از قبرها دارای محل دقیق و شناخته شده هستند. قبور ۲۴ نفر از خاندان محمد (اهل بیت) دارای قبر مشخص هستند. این افراد عبارتند از:
- حلیمه دایه (مادر رضاعی) محمد
- تمامی همسران محمد (غیر از خدیجه که در گورستان ابوطالب مکه مدفون است و میمونه): جویریه، ام‌سلمه، زینب بنت جحش، زینب بنت خزیمه، سوده، حفصه، صفیه، ام‌حبیبه، عایشه
- ابراهیم بن محمد
- همه دختران محمد: زینب، رقیه و ام‌کلثوم؛ فاطمه زهرا نیز گرچه به ظن قریب به یقین در بقیع دفن شده ولی محل دقیق دفن وی نامشخص است.
- چهارتن از امام شیعیان: حسن مجتبی، سجاد، محمد باقر و جعفر صادق
- فاطمه بنت اسد مادر علی
- عباس بن عبدالمطلب عموی محمد
- خدیجه کبری دختر علی[۲]
- ام‌البنین همسر علی و مادر عباس بن علی
- صفیه، عمه محمد و علی[۳][۴][۵]
- عاتکه، عمه محمد و علی[۶]
- جمانه، خواهر علی و دخترعموی محمد[۷]
- اروی، عمه محمد و علی
- عقیل بن ابی‌طالب
- عبدالله بن جعفر
بجز قبر اهل بیت محمد، قبر چهار تن از صحابه نیز مشخص است:
ویژگی‌های گورستان بقیع در گذشته ویرایش
حرم بقیع دارای دو درب ورودی بوده که یک درب همیشه بسته، و درب دیگر، ساعاتی از روز بر روی زائران باز بوده‌است. حرم بقیع حالت هشت ضلعی داشته‌است. میرزا محمدحسین گلبن فراهانی در سفرنامه‌اش این‌گونه آورده‌است که:
اول چهار نفر از دوازده امام است که در بقعهٔ بزرگی که به صورت هشت‌ضلعی ساخته شده و اندرون و گنبد آن سفیدکاری است.[۸]
ویژگی بعدی، داشتن محراب است و این که حرم، خادمانی نیز داشته‌است. حرم ائمهٔ بقیع مانند سایر حرم‌ها دارای ضریح، روپوش، چلچراغ، شمعدان و فرش بوده‌است. ابن‌جبیر می‌نویسد: قبرشان بزرگ و از سطح زمین بلندتر و دارای ضریحی از چوب می‌باشد که بدیع‌ترین و زیباترین نمونه‌است از نظر فن و هنر؛ و نقوشی برجسته از جنس مس بر روی آن ترسیم شده و میخ‌کوبی‌هایی به جالب‌ترین شکل در آن تعبیه شده که نمای آن را زیباتر و جالب‌تر نموده‌است.[۹]
محمد لبیب مصری که در سال ۱۳۲۷ هـ. ق به مدینه سفر کرده، می‌نویسد:
در آنجا گنبدی معروف به «قبه‌البین» قرار دارد که حجره‌ای در آن وجود دارد و در میان آن گودالی است که ادعا می‌کنند، جایگاه افتادن دندان پیامبر است؛ و ضریح امام حسن در داخل قبه‌ای است و از فلز ساخته شده‌است و خطوط فارسی بر آن نقش بسته‌است. به گمانم از آثار شیعیان عجم باشد.
ویرانی قبور ویرایش
وهابیان در ۸ شوال ۱۳۴۴ (۱۹۲۵م) آرامگاه امامان بقیع را ویران کردند.[۱۰] که به این روز یوم الهدم می‌گویند.
تا آن زمان بر روی مزارهای پیشوایان و دیگر بزرگان اسلام که در مدینه مدفون بودند گنبدها و بناهایی قرار داشت. پیشوایان بقیع در بقعه بزرگی که به‌طور هشت ضلعی ساخته شده بود و اندرون و گنبد آن سفیدکاری شده بود مدفون بودند. پس از تسلط وهابیان بر مدینه آنها آرامگاه‌هایی که بر روی قبور قرار داشت را از بین بردند. در پی این رویداد بارگاه حسن مجتبی، سجاد، محمد باقر و جعفر صادق ویران شد و علاوه بر آن مقبره خدیجه همسر، عبدالله بن عبدالمطلب پدر و آمنه مادر محمد (در گورستان ابوطالب واقع در مکه) نیز به‌طور کامل ویران شد.
این اقدام وهابیان اعتراضاتی را در پی داشت.
تاکنون چهار مستند تاریخی و پژوهشی بر اساس اسناد تاریخی توسط گروه مردم نهاد (NGO) گروه مردمی بهشت بقیع ساخته شده‌است که می‌توان آنها را به عنوان اولین مستندها در این خصوص معرفی کرد به ترتیب سال ساخت عبارتند از: «بهشت ماندنی است» و «پنجره‌های بهشت» و «پنجره فولاد بهشت» و «پایان یک سکوت». گروه مردمی بهشت بقیع علاوه بر کارهای رسانه ای در خصوص اسناد تاریخی تخریب پژوهش‌های مختلفی انجام داده‌است.
تصاویر ویرایش
پانورامایی از نمای امروزی بقیع
آخرین ضریح ائمه بقیع که بعد از انهدام بقاع، قطعه قطعه شد. این تصویر هنگام ساخت ضریح در اصفهان گرفته شده و عکاس آن ارنست هولتسر است.
قبر جلو فاطمه بنت اسد ، چهار قبر پشت آن راست به چپ حسن مجتبی، علی بن حسین، محمد باقر و جعفر صادق و قبر تکی سمت راست عباس عموی محمد
حلیمه دایه محمد
قبور قسمت سمت راست همسران محمد، چپ به راست: جویریه، ام‌سلمه، زینب بنت جحش، زینب بنت خزیمه، سوده، حفصه، صفیه، ام‌حبیبه، عایشه دو قبر سمت چپ عقیل بن ابی‌طالب (چپ) و عبدالله بن جعفر (راست)
.jpg){kind=small}
پی‌نوشت ویرایش
| در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ بقیع موجود است. |
- ↑ تاریخ حرم ائمه بقیع / ص۶۱
- ↑ کرباسی - دائرةالمعارف حسینی.
- ↑ عباس القمی، سفینة البحار، ج 5، ص 127.
- ↑ ابن شبه، تاریخ المدینة المنوره، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۲۶–۱۲۷.
- ↑ نجمی، تاریخ حرم ائمه بقیع، ۱۳۸۶ش، ص۳۹۴.
- ↑ ابن جبیر، رحلة ابن جبیر، ص 174.
- ↑ جلال معاش، الحسین (ع) والوهّابیّة، ص ٤٥٣.
- ↑ سفرنامه میرزا محمدحسین فراهانی، ص۲۳۸
- ↑ رحله ابن جبیر، ص۱۷۳
- ↑ «قبور ائمه بقیع چگونه تخریب شد؟». پایگاه خبری افکارنیوز. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ اوت ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۷ اوت ۲۰۱۲.
منابع ویرایش
- آثار اسلامی در مدینه و مکه
- پایگاه خبری تحلیلی بقیع
- پایگاه اربعین
- قدیمی‌ترین تصاویر از قبرستان بقیع