حسین همدانی

از فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (۱۳۲۹–۱۳۹۴)

حسین همدانی (۲۴ آذر ۱۳۲۹ – ۱۶ مهر ۱۳۹۴) نظامی ایرانی بود که از بنیان‌گذاران سپاه همدان و سپاه کردستان و لشکر ۳۲ انصارالحسین به‌شمار می‌آمد و از سال ۱۳۵۹ در جنگ ایران و عراق حضور داشت.[۲][۳][۴][۵] وی در ۱۶ مهر ۱۳۹۴ در اطراف شهر حلب در سوریه، حین مشاوره نیروهای ارتش سوریه و به گفته برخی منابع در نبرد علیه نیروهای داعش و به روایتی دیگر درحین فرار از کمین، در اثر سانحه رانندگی، کشته شد.[۶][۷][۸]


حسین همدانی
نام تولدحسین شاهکویی
نام(های) مستعارابو وهب[۱]
زاده۲۴ آذر ۱۳۲۹
آبادان، ایران
درگذشته۱۶ مهر ۱۳۹۴ (۶۴ سال)
حومهٔ حلب، سوریه
مدفن
وفاداریایران
شاخه نظامیسپاه پاسداران انقلاب اسلامی
سال‌های خدمت۱۳۹۴–۱۳۵۸
درجهسرتیپ پاسدار
یگاننیروی زمینی
نیروی مقاومت بسیج
فرماندهیتیپ ۳۲ انصارالحسین
تیپ ۱۰۵ قدس
قرارگاه نجف اشرف
لشکر ۴ بعثت
لشکر ۲۷ محمد رسول‌الله
قرارگاه ثارالله
سپاه محمد رسول‌الله تهران بزرگ
جنگ‌ها و عملیات‌هاشورش ۱۳۵۷ کردها
جنگ ایران و عراق (مجروح)
جنگ داخلی سوریه 
نشان‌هانشان فتح
همسر(ان)پروانه چراغ نوروزی
فرزندان۴
کارهای دیگرمستشار نظامی ایران در سوریه

همدانی در ابتدای شکل‌گیری سپاه، فرمانده لشکر ۳۲ انصارالحسین همدان بود.[۹] او در فاصله سال‌های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۳ فرماندهی لشکر ۲۷ محمد رسول‌الله را برعهده داشت، از ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۵ جانشین فرمانده قرارگاه ثارالله بود و از ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۷ به‌عنوان فرمانده قرارگاه ثارالله فعالیت می‌کرد. او از ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۰ نیز فرمانده سپاه محمد رسول‌الله تهران بود.[۱۰] همدانی با آغاز جنگ سوریه، فرماندهی قرارگاه حضرت زینب را در آنجا برعهده گرفت. او ارشدترین فرماندهٔ سپاه پاسداران بود، که در جنگ داخلی سوریه کشته شد.[۱۱] از همدانی به عنوان «حبیبِ سپاه» یاد شده است.[۱۲]

همدانی در سرکوب اعتراضات پس از پیامدهای انتخابات ریاست‌جمهوری دهم ایران در ۱۳۸۸ نقش داشته‌است. در آوریل ۲۰۱۱، اتحادیه اروپا او را به دلیل نقشی که در نقض گسترده و شدید حقوق شهروندان ایرانی داشته تحریم کرد.[۱۳]

زندگی‌نامه

حسین همدانی در سال ۱۳۲۹ از پدر و مادری همدانی‌الاصل، در شهر آبادان زاده شد.[۱۴] پدر او علی شاکویی همدانی از کارکنان پالایشگاه آبادان بود، که در سال ۱۳۳۲ در بیمارستان شرکت نفت درگذشت. بدین‌ترتیب وی در ۳ سالگی به اتفاق خانواده به همدان مراجعت کرد و دوران کودکی و تحصیل را در این شهر با کار کردن در مغازه عطاری و کارگاه نجاری سپری نمود. شرکت در هیئت‌های مذهبی او را با خط فکر گروه‌های انقلابی آشنا کرد و مسیر زندگی‌اش را تغییر داد. بعد از ترک تحصیل، راهی تهران و آنجا مشغول به‌کار شد و با اوج گرفتن انقلاب، به صف انقلابیون پیوست.[نیازمند منبع]

با آغاز جنگ ایران و عراق، وی راهی کردستان شد و فرماندهی عملیات‌های مطلع‌الفجر و جبهه میانی سرپل‌ذهاب را بر عهده گرفت.[۱۵] وی از فرماندهان منطقه عملیاتی «بازی دراز» در جبهه غرب بود و خاطرات خود را از این نبرد در کتابی تحت عنوان «تکلیف است برادر» تدوین کرد. وی نخستین فرمانده «لشکر ۳۲ انصارالحسین» و فرمانده «لشکر ۱۶ قدس گیلان» در دوران جنگ ایران و عراق بود. وی علاوه بر همدان در شهرهای پاوه و مریوان نیز حضور داشته‌است.

همدانی به‌همراه احمد متوسلیان و محمد ابراهیم همت و محمود شهبازی، در تشکیل و سازماندهی لشکر ۲۷ محمد رسول‌الله نقش بسزایی داشت، لشکری که بعدها فرماندهی آن را نیز در جریان ناآرامی‌های پس از انتخابات سال ۱۳۸۸ عهده‌دار شد. حسین همدانی هم‌چنین جانشین قرارگاه امام حسین و مشاور فرمانده کل سپاه پاسداران بوده‌است.[۱۰]

همدانی با پروانه چراغ نوروزی ازدواج کرده بود[۱۶] و ۴ فرزند به نام‌های وهب، مهدی، زهرا و سارا داشت.[۱۷]

موضع‌گیری‌ها

همدانی از امضاء کنندگان نامه‌ای بود، که تعدادی از فرماندهان سپاه در روزهای پس از وقایع ۱۸ تیر ۱۳۷۸ خطاب به سید محمد خاتمی، رئیس‌جمهوری وقت ایران نوشتند و گفتند که کاسه صبرشان به پایان رسیده‌است و تحمل بیش از آن را در صورت عدم رسیدگی (کنترل نا آرامی‌ها)، بر خود جایز نمی‌بینند و وارد عمل خواهند شد.[۱۸]

همدانی زمانی که جانشین فرماندهٔ نیروی مقاومت بسیج بود، طی یکی سخنرانی در آبان ماه ۱۳۸۷ در شهر همدان اظهار داشت که جمهوری اسلامی تأمین‌کنندهٔ بخشی از تسلیحات ارتش‌های آزادی‌بخش منطقه است.[۱۹] این سخنان او، جنجالی بین‌المللی را به وجود آورد.[۴]

همدانی در مورد سعید امامی گفته بود؛

ایشان از آن اتهام مبراست. من ایشان را می‌شناسم. ایشان فردی مؤمن بود.

او در مورد تشکیل ۳ گردان از اراذل و اشرار گفته بود:

پنج هزار نفر از کسانی که در آشوب‌ها حضور داشتند، ولی در احزاب و جریانات سیاسی حضور نداشتند، بلکه از اشرار و اراذل بودند را شناسایی کردیم و در منزلشان کنترلشان می‌کردیم. روزی که فراخوان می‌زدند، اینها کنترل می‌شدند و اجازه نداشتند از خانه بیرون بیایند. بعد اینها را عضو گردان کردم. بعداً این سه گردان نشان دادند که اگر بخواهیم مجاهد تربیت کنیم، باید چنین افرادی که با تیغ و قمه سروکار دارند را پای کار بیاوریم.[۲۰]

وی هم‌چنین در مورد رهبران جنبش سبز معتقد بود:

میر حسین موسوی و مهدی کروبی متهمان اصلی این ماجرا هستند و حداقل مجازات برای اینها اعدام است. مردم ما و ما رزمنده‌ها به کمتر از این حکم راضی نیستیم، ولی تابع حکم قضایی و ولی امر هستیم.[۲۱]

همدانی هم‌چنین از مخالفان سیاست خارجی دولت حسن روحانی بود و پس از پیاده‌روی محمد جواد ظریف با جان کری در ژنو، در حاشیه مذاکرات اتمی، ضمن اشتباه دانستن این اقدام، اعلام کرد:

شهدا کسانی که چنین کاری کرده‌اند را محاکمه خواهند کرد.[۲۲]

تحریم اتحادیه اروپا

اتحادیه اروپا طی تصمیم مورخ ۲۳ فروردین ۱۳۹۰ (۱۳ آوریل ۲۰۱۱)، ۳۲ مقام ایرانی از جمله حسین همدانی را به دلیل نقض حقوق شهروندان ایرانی، از ورود به کشورهای این اتحادیه محروم کرد. کلیه «دارایی‌های» این مقامات نیز در اروپا توقیف شد.[۲۳] بر اساس بیانیه اتحادیه اروپا حسین همدانی در زمان تصدی فرماندهی لشکر محمد رسول‌الله که حفظ امنیت تهران بزرگ را به عهده دارد، نقشی اساسی در سرکوب اعتراضات سال ۱۳۸۸ به ویژه در حوادث عاشورای ۱۳۸۸ و بعد از آن داشته‌است.[۲۴][۲۵]

نقش در سرکوب جنبش سبز

همدانی در خردادماه ۱۳۹۴ طی مصاحبه‌ای با وبسایت محلی «جوان همدان» اظهار داشت که با کار اطلاعاتی اقدامی انجام دادیم که در تهران صدا کرد. ۵ هزار نفر از کسانی که در آشوب‌ها حضور داشتند، ولی در احزاب و جریانات سیاسی حضور نداشتند، بلکه از اشرار و اراذل بودند را شناسایی کردیم و در منزلشان کنترلشان می‌کردیم. روزی که فراخوان می‌زدند اینها کنترل می‌شدند و اجازه نداشتند از خانه بیرون بیایند. بعد اینها را عضو گردان کردم. بعداً این سه گردان نشان دادند که اگر بخواهیم مجاهد تربیت کنیم باید چنین افرادی که با تیغ و قمه سر و کار دارند را پای کار بیاوریم. یکی از اینها فردی بود به نام ستاری. این ستاری وقتی به جمعیت زد جانباز ۷۰ درصد شد و سال گذشته درگذشت.[۲۶]

وی همچنین دربارهٔ اتفاقات عاشورای ۸۸ گفته بود که در آن زمان با اجاره کردن همهٔ سینماهای تهران و در اختیار گرفتن تمام مدارس و حسینیه‌ها، نزدیک به ۳۰ هیئت را به سمت میدان دانشگاه حرکت داده و در نهایت با کمک ۳ گردان غائله جمع شد.[۲۷] همدانی در این مصاحبه به این موضوع هم پرداخته بود که چگونه او و همکارانش از تجربیات سال ۱۳۸۸ ایران در سرکوب معترضان سوری بهره گرفته و موفق بوده‌اند.[۲۸]

پس از مرگ همدانی، محمدعلی جعفری (فرمانده وقت سپاه پاسداران) نقش مؤثر همدانی در سرکوب هواداران جنبش سبز را تأیید و تصریح کرد که «اگر درایت و مدیریت همدانی نبود، جمع کردن جنبش سبز سخت می‌شد».[۲۹]

بیانیه میرحسین موسوی

میرحسین موسوی در ۱۷ مرداد ۱۴۰۱ در بیانیه‌ای که متن اصلی آن هشدار به موروثی شدن رهبر جمهوری اسلامی ایران بود، به سیاست‌های منطقه‌ای این حکومت انتقاد کرد. او همدانی که از فرماندهان سرکوب مردم در اعتراضات ۱۳۸۸ بود را «سردار بی‌افتخار» و فرماندۀ «اوباش بدسیرت برای قمه‌کش کردن جوانان مردم» توصیف کرد و سرنوشتش را «عبرتی برای بازماندگان» دانست.[۳۰] پس از این بیانیه جناح اصول‌گرایان و اصلاح‌طلبان و نیز رسانه‌های وابسته به جمهوری اسلامی به دفاع از همدانی پرداختند و تلاش کردند که تصویرش را در میان عموم اصلاح کنند.[۳۱]

کشته شدن

 
پیکر همدانی پیش از دفن در معراج‌الشهدای تهران

همدانی در ۱۶ مهر ۱۳۹۴ در استان حلب سوریه کشته شد.[۳۲] با انتشار خبر کشته شدن همدانی، مقامات و رسانه‌های حکومتی، از وی با عنوان «شهید» یاد کردند[۳۳] و اعلام کردند که وی هنگام عملیات مستشاری در حومهٔ شهر حلب و به‌دست نیروهای گروه داعش کشته شده‌است.[۳۴][۳۵]

هم‌چنین دیده‌بان حقوق بشر سوریه به نقل از منابع خود گزارش داد که همدانی، در جریان عملیات شکستن حصر پایگاه هوایی کویرس در اطراف شهر حلب، در شمال غربی سوریه کشته شده‌است.[۳۲] اما پس از چندی، برخی مقامات نظامی-امنیتی ایران از جمله علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی و اسماعیل کوثری رئیس کمیته دفاعی مجلس ایران، از «ضربه مغزی شدن» حسین همدانی و کشته شدن سه همراه وی بر اثر واژگونی خودرو او در جاده‌ای در جنوب شرقی شهر حلب در مسیر استان حماه خبر دادند.[۳۶]

به نقل از همکارانش او ساعت ۳:۳۰ با همکارانش برای بازدید و شناسایی به منطقه‌ای که دست تکفیری‌ها بود رفته و در راه به کمین برمی‌خورند، آتشی که دشمن در آن جا روشن کرده به ماشین اصابت می‌کند و ماشین را منحرف کرده و به رگبار می‌بندند و راننده از ناحیه کمر و او از ناحیه چشم و سر آسیب جدی دیده و به بیمارستان فرستاده می‌شود که ساعت ۸ شب می‌میرد.[۳۷]

واکنش‌ها

سید علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی،[۳۸] حسن روحانی رئیس‌جمهور وقت، علی لاریجانی رئیس وقت مجلس، صادق آملی لاریجانی رئیس وقت قوهٔ قضاییه، اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس وقت مجمع تشخیص مصلحت نظام، علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی، محمدجواد ظریف وزیر وقت امورخارجه و حسین امیرعبداللهیان معاون وقت عربی و آفریقایی وزارت خارجه در پیام‌هایی جداگانه، کشته شدن حسین همدانی را تسلیت گفتند.[۳۹][۴۰] جمعی از فرماندهان فعلی و پیشین سپاه پاسداران از جمله محمدعلی جعفری فرمانده پیشین سپاه و محسن رضایی با حضور در منزل سردار همدانی به خانواده او تسلیت گفتند.[۴۱] ابراهیم حاتمی کیا فیلمساز نیز با انتشار یادداشتی در رسانه‌ها با ذکر اینکه: به گمانم اکنون مرغان دشت جهاد هوایی شده‌اند به این حادثه پرداخت.[۴۲] گاردین در مقاله‌ای عنوان کرد که کشته شدن همدانی، نقش فزاینده حکومت ایران در حمایت از دولت بشار اسد در سوریه را روشن می‌کند.[۴۳] بنا بر وصیت او پیکرش در گلستان شهدای همدان دفن شد.

کتاب‌شناسی

  • تکلیف است برادر (گفتگو حسین همدانی با اهتمام حسین بهزاد)[۴۴]
  • مهتاب خیّن (روایت حسین همدانی از انقلاب، کردستان و جنگ)[۴۴]
  • فاتحان خرمشهر[۴۴]
  • خداحافظ سالار (خاطرات همسر حسین همدانی، به قلم حمید حسام)
  • راز نگین سرخ (خاطرات حسین همدانی از محمود شهبازی، به قلم حمید حسام)

منابع

  1. Kelley, Michael B. (9 October 2015). "ISIS just killed a top Iranian general in Syria". Business Insider. Archived from the original on 5 June 2023. Retrieved 5 June 2023.
  2. رشد، شبکه. «سردار شهید حسین همدانی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۹-۲۶.
  3. «زندگینامه حسین همدانی». همشهری. ۱۷ مهر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ ژانویه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ دی ۱۳۹۵.
  4. ۴٫۰ ۴٫۱ مرتضی نیک پندار (۲۲ آبان ۱۳۸۸). «فرمانده سپاه تهران بزرگ کیست؟». جرس. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۵.
  5. «شهید حاج حسین همدانی – همدان | تکریم شهید». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ دسامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۹-۲۶.
  6. «Beraim Kampf gegen IS: Iranischer General in Syrien getötet». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ ژوئیه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۵.
  7. Lizzie Dearden. «Iranian commander Brigadier General Hossein Hamedani killed by Isis while advising Syrian regime». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۹ اکتبر ۲۰۱۵.
  8. Parisa Hafezi. «Senior Iranian Revolutionary Guards general killed in Syria -IRGC». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ اکتبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۹ اکتبر ۲۰۱۵.
  9. «فرماندهی که ۲ نشان «فتح» از دست رهبر داشت». تابناک. ۱۷ مهر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۹ اکتبر ۲۰۱۵.
  10. ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ «سردار «حسین همدانی» کیست؟». باشگاه خبرنگاران. ۲۵ اسفند ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۵ مرداد ۱۳۹۴.
  11. علی خردپیر. «سرتیپ همدانی؛ ارشدترین نظامی کشته شده ایران در عملیات برون مرزی». یورونیوز فارسی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ اکتبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۵.
  12. «"حبیب سپاه" و تاریخ‌سازی در ۸ سال دفاع مقدس + تصاویر». باشگاه خبرنگاران جوان. ۲۷ شهریور ۱۳۹۵. ۵۷۶۹۶۳۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۷ مرداد ۱۳۹۷.
  13. «پلیس ضد شورش در اوین و تهدید زندانیان بند ۳۵۰ :اینجا را کهریزک دوم می‌کنیم». کلمه. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱۴ شهریور ۱۳۹۴.
  14. «مزد مقاومت حبیب حرم». کتاب ایران. ۲۲ مرداد ۱۴۰۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ دسامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۱۴ دسامبر ۲۰۲۲.
  15. «بر بلندای ایثار». همشهری آنلاین. ۲۱ مهر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ اکتبر ۲۰۱۵.
  16. «همسرانه‌های بانو پروانه چراغ نوروزی همسر شهید همدانی». وبگاه. ۲۰ مهر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ اکتبر ۲۰۱۵.
  17. «وصیت‌نامه سرلشکر شهید حسین همدانی». خبرگزاری فارس. ۲۰ مهر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ اکتبر ۲۰۱۷.
  18. «فرمانده کل سپاه: وضع تهران از نظر فرهنگی و سیاسی خوب نیست». بی‌بی‌سی فارسی. ۳ دی ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ ژانویه ۲۰۱۶.
  19. «مقام بلندپایه نیروی مقاومت بسیج ارسال اسلحه به ارتش‌های آزادی‌بخش منطقه را تأیید کرد». صدای آمریکا. ۶ آبان ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مارس ۲۰۱۶.
  20. «تابناک». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ مه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۴ مه ۲۰۱۷.
  21. «آخرین گفتگوی سردار شهید حسین همدانی». تابناک. ۱۷ مهر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ اکتبر ۲۰۱۵.
  22. «یک فرمانده سپاه ظریف را تهدید به محاکمه کرد». العربیه. ۲۳ فوریه ۲۰۱۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۲ اکتبر ۲۰۱۵.
  23. «تحریم مقامات ایرانی توسط اتحادیه اروپا» (PDF). وبگاه عدالت برای ایران. ۶ شهریور ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۲ ژوئیه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۵ مرداد ۱۳۹۴.
  24. «پرونده ناقض حقوق بشر: حسین همدانی». وبگاه عدالت برای ایران. ۶ شهریور ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۵ مرداد ۱۳۹۴.
  25. «حسین همدانی که بود و در سوریه چه نقشی داشت؟». رادیو فردا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۹ اکتبر ۲۰۱۵.
  26. «بازنشر/سوریه سقوط نخواهد کرد!». جوان همدان. ۱۷ مهر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ اکتبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۵.
  27. «نحوه کشته شدن و سوابق سردار همدانی در سرکوب». روز آنلاین. ۱۸ مهر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۵.
  28. «اعتراف وزیر دفاع سوریه به نقش سلیمانی در سرکوب معترضان غیرمسلح». رادیو فردا. ۳۰ دی ۱۳۹۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۸ بهمن ۱۳۹۸.
  29. کاظمیان، مرتضی (۱۰ آذر ۱۳۹۵). «ایران در سوریه؛ اعتراف‌های جدید، پرسش‌های بی‌پاسخ». رادیو فردا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ فوریه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۸ بهمن ۱۳۹۸.
  30. «میرحسین موسوی در مورد سرنوشت حسین همدانی: عبرتی برای بازماندگان است». رادیو فردا. ۱۸ مرداد ۱۴۰۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ اکتبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۳۰ اکتبر ۲۰۲۲.
  31. «همسویی اصلاح‌طلبان و اصولگرایان؛ تلاش برای تطهیر «سردار بی افتخار»». ایندیپندنت. ۲۰ مرداد ۱۴۰۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ دسامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۳۰ اکتبر ۲۰۲۲.
  32. ۳۲٫۰ ۳۲٫۱ «سرتیپ همدانی 'در عملیات شکست حصر یک پایگاه هوایی در سوریه کشته شده‌است'». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۰۱۵-۱۰-۰۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ اکتبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۱۴.
  33. «وزارت ارشاد ایران تیتر یک روزنامه دربارهٔ سرتیپ حسین همدانی را 'سخیف' خواند». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۰۱۵-۱۰-۱۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ اکتبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۱۴.
  34. «سرتیپ حسین همدانی از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران در سوریه کشته شد». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۰۱۵-۱۰-۰۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ اکتبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۱۴.
  35. «یک فرمانده ارشد سپاه در حلب کشته شده‌است». دویچه وله. ۱۷ مهر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ اکتبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۱۴.
  36. «سرتیپ همدانی 'در حادثه رانندگی' در سوریه کشته شده‌است». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۰۱۵-۱۱-۰۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ اکتبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۱۴.
  37. «وحشت تروریست‌های تکفیری از ابووهب/ سردار همدانی چگونه به شهادت رسید؟ +تصاویر». باشگاه خبرنگاران جوان. ۱۴ مهر ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ مارس ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۹.
  38. «پیام رهبر انقلاب در پی شهادت سردار حسین همدانی». پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار سیدعلی خامنه‌ای. ۱۸ مهر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ اکتبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۵.
  39. «پیام تسلیت رئیس‌جمهور به مناسبت شهادت سردار همدانی». خبرگزاری مهر. ۱۷ مهر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ اکتبر ۲۰۱۵.
  40. «تسلیت هاشمی رفسنجانی در پی شهادت سردار همدانی». ایلنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ اکتبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۹ اکتبر ۲۰۱۵.
  41. «همدانی از سابقون بود و آجر مجاهداتش جز با شهادت تکمیل نمی‌شد». تابناک. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۹ اکتبر ۲۰۱۵.
  42. «یادداشت ابراهیم حاتمی کیا برای شهید سردار همدانی». تابناک. ۱۷ مهر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۵.
  43. "Senior Iranian commander killed in Syria". گاردین (به انگلیسی). ۹ اکتبر ۲۰۱۵. Archived from the original on 10 October 2015.
  44. ۴۴٫۰ ۴۴٫۱ ۴۴٫۲ «سه کتابی که از سردار همدانی به یادگار ماند». سایت مؤسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان. ۲۰۱۵-۱۰-۱۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۱۴.
مناصب نظامی
عنوان جدید فرمانده تیپ ۳۲ انصارالحسین
۱۳۶۴–۱۳۶۲
پسین:
مهدی کیانی
فرمانده تیپ ۱۰۵ قدس
۱۳۶۵
پسین:
الیاس حضرتی
پیشین:
رضا آزادی
معاون عملیات قرارگاه قدس
؟ –۱۳۶۵
پسین:
؟
پیشین:
؟
فرمانده لشکر ۴ بعثت
۱۳۷۱– ؟
پسین:
؟
پیشین:
مرتضی قربانی
فرمانده قرارگاه نجف اشرف
؟ –۱۳۷۱
پسین:
؟
پیشین:
؟
جانشین فرمانده قرارگاه قدس
؟ – ؟
پسین:
؟
پیشین:
؟
جانشین فرمانده نیروی مقاومت بسیج
۱۳۸۰– ؟
۱۳۸۸–۱۳۸۷
پسین:
اسماعیل احمدی‌مقدم
پیشین:
حسین طائب
پسین:
علی فضلی
به عنوان جانشین رئیس سازمان بسیج مستضعفین
پیشین:
احمد سوداگر
فرمانده لشکر ۲۷ محمد رسول‌الله
۱۳۸۳–۱۳۸۰
پسین:
سعید مهتدی
پیشین:
محمداسماعیل کوثری
جانشین فرمانده قرارگاه ثارالله
۱۳۸۴–۱۳۸۳
پسین:
مهدی ربانی
پیشین:
محمدرضا زاهدی
فرمانده قرارگاه ثارالله
۱۳۸۷–۱۳۸۵
پسین:
سید محمد حجازی
پیشین:
عبدالله عراقی
فرمانده سپاه محمد رسول‌الله تهران بزرگ
۱۳۹۰–۱۳۸۸
پسین:
محسن کاظمینی
عنوان جدید فرمانده نیروهای ایرانی در جنگ داخلی سوریه
۱۳۹۲–۱۳۹۰
پسین:
محمدجعفر اسدی
پیشین:
؟
فرمانده قرارگاه امام حسین
۱۳۹۴– ؟
پسین:
غلامحسین غیب‌پرور