حشد شعبی

با مقاومت اسلامی عراق اشتباه نشود.

بسیج مردمی عراق یا حشدِ شعبی (به عربی: الحشد الشعبي) که به بسیج عراق نیز معروف است، به بخشی از نیروهای مبارز عراق گفته می‌شود که از سال ۲۰۱۴ با هدف مبارزه علیه داعش سازماندهی شدند. این نیرو از حدود ۴۰ گروه مختلف تشکیل شده که عمدتاً گروه‌های مسلح شیعه هستند اما برخی گروه‌های سنی مذهب و مسیحی و ایزدی نیز در آن حضور دارند. بسیاری از گروه‌های شیعه عضو آن قبلاً به‌طور مستقل در عراق و به خصوص علیه نیروهای ائتلاف فعالیت داشته‌اند. در روز ۲۶ نوامبر ۲۰۱۶ با اکثریت آرای مجلس عراق به عنوان یک سپاه جدا از ارتش رسمیت پیدا کرد.

حشد شعبی
(به عربی: الحشد الشعبي)
فعال	ژوئن ۲۰۱۴–کنون
کشور	عراق
وفاداری	عراق
گونه	شبه‌نظامی
نقش	جنگ داخلی در عراق
اندازه	~۱۵۰٬۰۰۰
بخشی از	نخست‌وزیری عراق
نبردها	جنگ با داعش آزادسازی جرف الصخر شکستن محاصره آمرلی جنگ دوم تکریت
وبگاه	http://al-hashed.net
فرماندهان
رهبران	فالح الفیاض‎ (فرمانده کمیتهٔ بسیج مردمی) ابومهدی المهندس † (فرمانده کتائب حزب‌الله)
رزمندگان مهم	ابو عزرائیل

بسیج مردمی ((به عربی: الحشد الشعبي))
مقر	نجف، بغداد
مناطق فعالیت	عراق
متحدان	متحدان دولتی: ایران روسیه سوریه متحدان غیردولتی: حزب‌الله لبنان انصارالله یمن (ادعا شده، و تکذیب شده توسط حشد شعبی)
مخالفان	مخالفان دولتی: اسرائیل ایالات متحده آمریکا مخالفان غیردولتی: داعش جبهه النصره ارتش آزاد سوریه سازمان مجاهدین خلق ایران

شکل‌گیری

در سال ۲۰۱۴ و پس از سقوط موصل در ۵ تا ۱۳ ژوئن ۲۰۱۴ میلادی به دستِ نیروهای داعش در واکنش به فتوای مراجع عراق به‌ویژه فتوای جهاد آیت‌الله سیستانی، این نیرو تشکیل شد. هدف این نیروها کمک به ارتش و نیروهای امنیتی عراق برای پاسداری از مکان‌های مذهبی و نیز مقابله با تهاجم است.

عقیل حسینی رئیس شورای بسیج عراق آن را ادامهٔ بسیج ایران توصیف کرد. وی پیشتر گفته‌بود که بسیج عراق با تجربهٔ بسیج ایران تشکیل شده است. نوری مالکی در مرداد ۱۳۹۴ خورشیدی در مصاحبه با خبرگزاری ابنا تصریح کرد: ما در ساختار بسیج عراق از بسیج ایران الگو گرفتیم.

جایگاه قانونی

در سپتامبر ۲۰۱۵ حیدر عبادی نخست‌وزیر عراق اعلام کرد که گروه‌های حشد شعبی بخشی از نیروهای حکومتی هستند. پارلمان عراق، نیز در آذرماه ۱۳۹۵ قانون حمایت از نیروهای حشد الشعبی را تصویب نمود. با تصویب این قانون، حشد الشعبی رسماً به یک نهاد قانونی تبدیل شد و جزئی از ساختار ارتش عراق به‌شمار می‌رود و می‌تواند زیر نظر شورای عالی امنیت ملی عراق قانونی فعالیت کند. در ماده یک این قانون آمده است:

هیئت حشدالشعبی که به موجب دستور شماره ۹۱ در ۲۴ فوریه (۵ اسفند ۱۳۹۴) تشکیل شده بود، بخشی از نیروهای مسلح عراق به‌شمار می‌رود و تحت فرماندهی فرمانده کل نیروهای مسلح قرار می‌گیرد. گروه‌ها و تشکیلات حشد الشعبی به موجب این قانون، ساختاری قانونی به‌شمار می‌روند که از حقوق و پاداشی متناسب با نیروهای امنیتی عراق برخوردار می‌شوند.

در حال حاضر این نیروها تحت وزارت داخله فعالیت دارند. اگرچه حکومت عراق خود به این نیروها مشروعیت بخشیده است حضور این نیروهای قدرتمند شبه نظامی در عراق مورد مناقشه و بحث‌های مختلف است.

ساختار

عمدتاً ساختار و بدنه نظامی حشد شعبی را شیعیان عراق تشکیل می‌دهند اما بعدها برخی عشایر سنی عراق از استان صلاح‌الدین، استان نینوا و استان انبار و نیز افراد فیلی و مسیحیان عراقی نیز به آن ملحق شدند.

تعداد نیروهای آن حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود. مناطق عملیاتی آن‌ها استان بغداد، استان بابل، استان دیاله، استان صلاح‌الدین، استان انبار و همچنین شهر کرمه در نزدیکی شهر فلوجه است. نیروهای بسیج مردمی از سلاح‌های ایرانی و سلاح‌های موجود در عراق و همچنین از سلاح‌های آمریکایی استفاده می‌کنند. این نیروها در آزادسازی این مناطق نقش اساسی داشته‌اند: جرف النصر، آمرلی، ضلوعیه، بلد، استان دیاله، الدور، علم، ناحیهٔ بغدادی، تکریت و بخش‌هایی از استان انبار.

نام‌شناسی

واژهٔ الحَشد به زبانِ عربی به معنای بسیج و واژهٔ الشَعبی بمعنای مردمی می‌باشد. ترکیبِ این دو واژه نیز بمعنای بسیجِ مردمی است.

وضعیت نیرو در بحران کرونا

در ۱۳ تیر ۱۳۹۹، خبرگزاری رویترز از قول منابع مطلع گزارش می‌دهد که تحت تأثیر بحران کرونا و تحریم‌های آمریکا میزان کمک ایران به گروه‌های شیعه عراقی کاهش یافته است. به گفته سه فرمانده گروه‌های شبه نظامی شیعه و یک مقام عراقی مطلع از فعالیت‌های حکومت ایران در این کشور تحت تأثیر شیوع ویروس کرونا، از جمله بسته شدن مرزها برای جلوگیری از انتقال ویروس، کمک‌های مالی تهران به گروه‌های شیعه عراقی به شکل چشمگیری کاهش یافته است. این سه فرمانده افزودند کمک‌های مالی ایران معمولاً در ازای فعالیت‌های مسلحانه این گروه‌ها از جمله حمله به مخالفان حکومت ایران یا حمله به اهداف آمریکایی پرداخت می‌شود.

یکی از فرماندهان یک گروه شبه نظامی نیرومند شیعه گفت کمک‌های مالی ایران به این گروه‌ها از حدود ۵ میلیون به ۲ تا ۳ میلیون دلار در ماه کاهش یافته است. به گفته او تحت تأثیر این وضعیت گروه‌های شیعه مجبور هستند نیاز مالی خود را به اشکال دیگری از جمله فعالیت‌های اقتصادی تأمین کنند. یک مقام عراقی گفت کمک‌های مالی ایران طی سالهای اخیر میلیونها دلار کاهش یافته است. تحریم‌های آمریکا، کاهش بهای نفت و بالاخره بحران کرونا هزینه‌های نظامی حکومت ایران از جمله بودجه سپاه پاسداران را کاهش داده است.

به گفته سه فرمانده گروه‌های شیعه عراقی کشته شدن قاسم سلیمانی برای فعالیت این گروه‌ها در عراق و سوریه و پیشبرد اهداف ایران در منطقه یک ضربه سنگین بود.

سه فرمانده گروه‌های شبه نظامی شیعه به خبرگزاری رویترز گفتند علاوه بر کاهش حجم کمک مالی، تحت تأثیر بسته شدن مرزها به دلیل شیوع ویروس کرونا سایر کمک‌های ایران از جمله ارسال مهمات و آموزش پیکارجویانی که به سوریه اعزام می‌شوند، مختل شده است. یکی از این فرماندهان گفت تمامی آموزش‌های نظامی که مواردی مثل جنگ شهری، استفاده از موشک‌های ضد تانک و کاربرد پهپاد را شامل می‌شد، متوقف شده‌اند. به گفته فرمانده یکی از گروه‌های شبه نظامی شیعه قبل از اعمال مجدد تحریم‌های آمریکا حجم کمک‌های مالی ایران به گروه‌های عراقی بین ۱۲ تا ۱۵ میلیون دلار در ماه بود.

مافیا در گمرک‌های عراق

در فروردین ۱۴۰۰، خبرگزاری فرانسه از وجود «شبکه مافیایی بزرگ» در مرزهای ایران و عراق و سرازیر شدن «میلیاردها دلار اختلاس و رشوه» به جیب نیروهای شیعه شبه‌نظامی مورد حمایت جمهوری اسلامی خبر داد. به نوشته این خبرگزاری، در مرز ایران و عراق گروه‌های مافیایی تشکیل شده که با دور زدن عوارض گمرکی و گرفتن رشوه، میلیاردها دلار از خزانه دولت عراق را به منبع درآمدی برای شبه‌نظامیان، احزاب سیاسی و مقامات فاسد تبدیل کرده‌اند و افراد اصلی که از این مورد سود می‌برند، نیروهای شبه‌نظامی مورد حمایت جمهوری اسلامی هستند که حتی در مواقعی مأموران گمرکی را که مانعی در راه آنها ایجاد می‌کنند، تهدید به مرگ کرده‌اند.

مقام‌های عراقی تأکید می‌کنند که اکثر گذرگاه‌های ورودی ایران و عراق توسط گروه حشد الشعبی کنترل می‌شود. نیروهای حشد الشعبی به‌صورت گسترده‌ای در گمرک‌ها به عنوان مرزبان، بازرس و پلیس حضور دارند و بازرگانانی که دنبال دردسر نیستند، برای واردات کالا به آنها رشوه پرداخت می‌کنند. حشد الشعبی این گزارش را تکذیب کرد اما گروه‌های دیگر مورد حمایت جمهوری اسلامی مانند عصائب اهل حق و کتائب حزب‌الله تقسیم گمرک‌ها و بندرهای کشور میان گروه‌های شبه‌نظامی را تأیید کرده‌اند.

مقام‌ها

نخست‌وزیر عراق فرمانده کل بسیج مردمی است. ابومهدی مهندس معاون بسیج مردمی عراق و فرمانده میدانی این نیرو بود. وی که پیشتر در زمان حضور نیروهای ائتلاف به فرماندهی آمریکا علیه این نیروها فعالیت نظامی داشته است، توسط آمریکا در فهرست تروریست‌های خطرناک جهان قرار داده شد و در سوم ژانویه ۲۰۲۰ در حمله پهبادی آمریکا ترور شد.

فالح فیاض رئیس هیئت بسیج مردمی و صادق سعداوی رئیس هیئت ارکان است. کریم نوری عضو هیئت بسیج مردمی و سخنگوی رسمی آن و احمد اسدی سخنگو و عضو هیئت بسیج مردمی است.

موضع‌گیری‌ها

به گزارش شبکه خبری اسکای نیوز در نوامبر ۲۰۱۸ آمریکا ابومهدی مهندس معاون حشد شعبی را پس از متهم کردن به ارسال ۳ میلیارد دلار آمریکایی با نام خود به ایران، به لیست تحت تعقیب بین‌المللی خود اضافه کرد.

بمباران یکی از مقرهای حشد شعبی توسط آمریکا

جنگنده‌های ارتش آمریکا عصر یکشنبه ۱۳۹۸/۱۰/۸ چند مقر گردان‌های حزب‌الله الحشد الشعبی عراق را در مرز سوریه بمباران کردند. وزارت دفاع آمریکا با صدور بیانیه‌ای این حمله را تأیید کرده است. منابع الحشد الشعبی اعلام کردند که در این حمله ۳۵نفر کشته و تعدادی مجروح شدند.

جستارهای وابسته

• مداخله ایران در عراق (۲۰۱۴–اکنون)
• تظاهرات ۲۰۱۹–۲۰۱۸ عراق
• اعتراضات ۲۰۱۹–۲۰۲۱ عراق

منابع

• ساختار حشد شعبی عراق؛ تشکل نظامی مردمی. ۲۱ تیر ۱۳۹۴.