خاش
خاش شهری در بخش مرکزی شهرستان خاش از توابع استان سیستان و بلوچستان در ایران است. این شهر در محدوده سرحد بلوچستان قرار گرفته‌است.[۲]نام پیشین این شهر واش بوده که در زمان رضا شاه به خاش تغییر یافته‌است.
| خاش | |
|---|---|
| کشور |  ایران |
| استان | سیستان و بلوچستان |
| شهرستان | خاش |
| بخش | مرکزی بخش پشت کوه |
| نام(های) دیگر | خُواش، حُواش |
| نام(های) پیشین | واش |
| سال شهرشدن | ۱۳۰۸ خورشیدی |
| مردم | |
| جمعیت | ۵۶٬۵۹۴ نفر |
| جغرافیای طبیعی | |
| ارتفاع | ۱۴۱۴ متر |
| آب‌وهوا | |
| میانگین بارش سالانه | ۱۱۰میلی‌متر |
| اطلاعات شهری | |
| شهردار | مهدی شهنوازی[۱] |
| پیش‌شمارهٔ تلفن | ۰۵۴ |
| شناسهٔ ملی خودرو | ایران ۹۵ د |
| کد آماری | ۱۴۴۹ |
  خاش | |
پیشینه نام ویرایش
واش نام پیشین و متداول این شهر است که هنوز در میان بعضی از مردم استفاده می‌شود. واش مشتق شده از واژه (وَش) در زبان بلوچی و به معنی شیرین وخوش است. در زمان ساسانیان از منطقه ای به نام وَشت (washt) در بلوچستان امروزی در محدوده خاش امروزی نام برده شده که بنظر می‌رسد وَشت (washt) نام برده شده در زمان ساسانی با واژه (وش) امروزی در زبان بلوچی یکسان و هر دو به معنی خوب و شیرین هستند. بی تردید نام پیش تر خاش یعنی (واش) ریشه در وَشت (washt)دارد و مشخص است قدمت شهر به قبل از اسلام بر می‌گردد.[۳] نام این شهر درسال ۱۳۰۷ توسط رضاشاه به خاش تغییر یافت.
جغرافیا ویرایش
شهرستان خاش را بیشتر نفرات به خاطر تیپ ۲۸۸ زرهی سلیمان هاشمزهی نزاجا و مرکز آموزش ۰۸ ابراهیم نوری نزاجا و کوه نیمه فعال تفتان می‌شناسند. خاش شهری بلوچ نشین واقع در مرکز بلوچستان با آب و هوایی سرد و کوهستانی می‌باشد.
خاش دارای کارخانه سیمان می‌باشد. کشاورزی در روستاهای پیرامون خاش در گذشته بیشتر توسط یزدی‌های مهاجر انجام می‌گرفت.
خاش در سال‌های پس از انقلاب ۵۷ از مراکز مهم مهاجرپذیر شرق ایران شد بطوری که بر پایه سرشماری سال ۱۳۶۵ خورشیدی، شمار مهاجران شهر خاش بیش از یک‌ششم کل جمعیت شهر بود.[۴]
پیشینه تاریخی ویرایش
خاش امروزی در نزدیکی شهر قدیمی خاش قرار دارد که تاریخ پیدایش آن به پیش از حکومت نادرشاه می‌رسد. در زمان ساسانیان از منطقه ای به نام وَشت (washt) در بلوچستان امروزی در محدوده خاش نام برده شده که نشان می‌دهد تاریخ این شهر به دوران باستان بر می‌گردد و قدمت شهر قدیمی خاش به دوران پیش از اسلام بر می‌گردد.
جمعیت ویرایش
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این مکان ۵۶٬۵۸۴ نفر (۱۴٬۳۸۴ خانوار) بوده‌است.[۵]
| جمعیت تاریخی | ||
|---|---|---|
| سال | جمعیت | ±% |
| ۱۳۵۵ | ۸٬۲۳۶ | — |
| ۱۳۶۵ | ۲۰٬۲۲۸ | ۱۴۵٫۶٪+ |
| ۱۳۷۰ | ۲۷٬۴۲۰ | ۳۵٫۶٪+ |
| ۱۳۷۵ | ۳۸٬۹۲۴ | ۴۲٪+ |
| ۱۳۸۵ | ۵۶٬۶۸۳ | ۴۵٫۶٪+ |
| ۱۳۹۰ | ۵۴٬۱۰۵ | ۴٫۵٪− |
| ۱۳۹۵ | ۵۶٬۵۸۴ | ۴٫۶٪+ |
زبان و مذهب ویرایش
مردم شهرستان خاش به زبان‌های بلوچی (سرحدی و مکرانی) و فارسی تکلم می‌کنند. از جمعیت این شهر ۹۵٪ اهل‌سنت و ۵٪ اهل تشیع می‌باشند.[۶][۷]
آداب رسوم ویرایش
زندگی قوم بلوچ آمیخته از عقاید و باورهایی است که رشته در سنتی دیرین دارند. کمتر می‌توان دید مراسم یا آئینی با موسیقی همراه نباشد. در موسیقی محلی آوازهایی مانند نازینک در مراسم عروسی و آواز نعت که مدح رسول مکرم اسلام استفاده قرار می‌گیرد. برخی از این مراسم‌ها و آئین‌ها عبارتند از:
- لیکو و زهیروک: آوازهایی هستند که در مرگ یا فراق بستگان خوانده می‌شود. زهیروک در بدو امر توسط زنان در حین کارهای روزمره خوانده می‌شود. امروزه لیکو و زهیروک (مودگ/موتک) توسط مردان و به همراهی قیچک (سرود/سروز) اجرا می‌شود.
- شعر: عبارت است از آوازی که مضمون آنرا داستانهای حماسی، عشقی، وقایع تاریخی، و پند و اندرز تشکیل می‌دهد. همانند درگیری قوم بلوچ با قشون انگلیس، جیندخان و داستان میرقنبر و چاکر و گوهرام.
در شهرستان خاش، لباس مردان متشکل از پیراهن دراز و یقه باز، شلوار گشاد، دستار (لنگ) و جلیقه (باسکت)، و بعضاً کلاه است لباس زنان هم پیراهن بلندی است که با سوزندوزی در قسمت‌های سرآستین، جیب (گپتان)، دم پا و سرسینه تزئین شده‌است.[۸][۹]
جمعه خونین خاش ویرایش
جمعه خونین خاش[۱۰] به درگیری‌های ۱۳ آبان ۱۴۰۱ بین مردم معترض خاش و نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران در میانهٔ خیزش سراسری ایران گفته می‌شود.[۱۱][۱۲] عبدالحمید اسماعیل‌زهی، امام جمعه زاهدان، در بیانیه‌ای اعلام کرد در این حادثه دست‌کم ۱۶ نفر کشته و ده‌ها نفر دیگر زخمی شدند.[۱۳][۱۴] عفو بین‌الملل در گزارشی شمار کشته‌شدگان را ۱۸ نفر و اعلام کرد که نیروهای امنیتی در سرکوب مردم از «گلوله‌های جنگی مرگبار» استفاده کرده‌است.[۱۰]
جاذبه‌های گردشگری ویرایش
- کوه شاه خفته
- قلعه حیدر آباد
- انجیر مهی
- گنج امین
- قلعه ناصری خاش
- نخلستان ایرندگان
- رودخانه ایرندگان
- غار صداکی ایرندگان
- قلعه ایرندگان (ده قلعه)
- کوه تفتان
- رودخانه کارواندر
- کوه بیرک
- رودخانه مرنتاک
- دهستان سنگان
منابع ویرایش
- ↑ https://www.irna.ir/news/85195185
- ↑ «معرفی شهرستانهای استان». پرتال استان سیستان و بلوچستان.
- ↑ https://bramsh.ir/. برمش https://bramsh.ir/تاریخ-بلوچستان-قبل-از-اسلام/. دریافت‌شده در ۲۶ نوامبر ۲۰۲۳. پارامتر
|عنوان= یا |title=ناموجود یا خالی (کمک); پیوند خارجی در|وبگاه=وجود دارد (کمک) - ↑ سالار بهزادی، عبدالرضا، سیستان در سال‌های ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۷ قمری، تهران: مجموعهٔ انتشارات ادبی و تاریخی موقوفات دکتر محمود افشار یزدی (شمارهٔ ۴۵)، ۱۳۷۲ خورشیدی. ص۳۸۶.
- ↑ «نتایج سرشماری ایران در سال ۱۳۹۵». درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از اصلی (اکسل) در ۲۰ شهریور ۱۴۰۲.
- ↑ واقعاً جای بحث دارد: سازمان تبلیغات اسلامی بایگانی‌شده در ۱۹ اوت ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine
- ↑ «تحلیل فرصت‌ها و تهدیدهای ژئوپولیتیکی قوم بلوچ ازدیدگاه نظریه‌ای» (PDF). دریافت‌شده در ۱۷ ژانویه ۲۰۲۲.
- ↑ «خاش». استانداری سیستان و بلوچستان. دریافت‌شده در ۳ ژانویه ۲۰۲۲.
- ↑ استانداری سیستان وبلوچستان
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ «عفو بین‌الملل: نیروهای امنیتی در سیستان و بلوچستان با قصد کشتن معترضان، از گلوله جنگی استفاده می‌کنند». رادیو فردا. ۲۰ آبان ۱۴۰۱. دریافت‌شده در ۱۱ نوامبر ۲۰۲۲.
- ↑ «گزارشی از برخی اقدامات اغتشاشگران در خاش/ شهر آرام است». خبرگزاری ایسنا. دریافت‌شده در ۱۷ آبان ۱۴۰۱.
- ↑ «خاش در وضعیت جنگی؛ تیراندازی به معترضان و حمله با ساختمان فرمانداری». بی‌بی‌سی فارسی. ۴ نوامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۵ نوامبر ۲۰۲۲.
- ↑ «مولوی عبدالحمید از کشته شدن «دست‌کم ۱۶ نفر» در اعتراضات خاش خبر داد». رادیو فردا. ۱۴ آبان ۱۴۰۱. دریافت‌شده در ۵ نوامبر ۲۰۲۲.
- ↑ «فرماندار خاش: تلاش برای تصرف فرمانداری ناکام ماند، اداره جهاد کشاورزی به‌طور کامل سوخت». یورونیوز فارسی. ۴ نوامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۵ نوامبر ۲۰۲۲.
- اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: مؤسسهٔ گیتاشناسی، ۱۳۸۳ خورشیدی، ص۱۳۰.
- نام شهردار
- مختصات
- کتاب ژنرال دایر انگلیسی
- استانداری سیستان و بلوچستان https://www.sbportal.ir/fa/cities/khash