خاندان اسفندیاری بالاوند

خاندان اسفندیاری بالاوند از خاندانهای قدیمی لک ایرانی در منطقهٔ پشتکوه در هلیلان و حاکمان درهٔ طلایی هلیلان و زردلان بوده‌اند که در دوران حکومت کریم خان زند منسوب به حکومت در این منطقه شده‌اند.

تاریخ

تبارشناسی

این خاندان ایرانی‌تبار از تیره‌های قدیمی و بومی منطقه و از اعقاب طوایف ساسانیان هستند و بعضی معتقدند که از نسل بهرام گور و به احتمال قوی دارای مذهب زرتشتی بوده اند. خاندان اسفندیاری بالاوند اصلاً شاخه‌ای از بزرگ اقوام ایل دلفان ساکن لرستان اند که به دلیل اختلافاتی که در منطقهٔ بروز کرد، محل سکونت خویش را ترک و به هلیلان کوچ کردند(نیازمند منبع).درویش عباس وثوقی منش در کتاب از زردلان تا بحرین(درودلرستان) بالاوندهای جنوب و لرستان را مهاجر از چرداول در قرن ۱۲ بیان نموده اولین رهبر ایل، در دورهٔ صفویان قائد زین الدین نام داشت.توجه که این قاید زین الدین با زین الدین بالو که حاکم اربیل بوده ربطی ندارد این اسم در اصل کاظینن(کازینن) بوده که به معنی کاظم وند است کاظم یکی از فرزندان باله خان اول بوده است.

دورهٔ زند

خاندان اسفندیاری بالاوند طبق شواهد قبل از زمان فرمانروایی کریم خان زند بر این منطقه تسلط داشته اند، الیجا بالا خان دوم جد طایفهٔ از جمله کسانی بود که به کریم‌خان زند کمک کرد، و به پاس این خدمات فرزندش به نام صفی خان حاکم استهبانات شد پس از بالا خان فرزندش صفی الدین و نوهٔ او اسماعیل خان(متوفی ۱۲۰۶ ه.ق) و پس از اسماعیل خان برادرش اسفندیار بر این منطقه حکومت کردند.

دورهٔ قاجار

لطفعلی خان بالاوند متولد ۱۲۰۵ هجری قمری فرزند اسفندیار از نوادگان بالا خان؛ جد طایفه مذکور از مقتدرترین سران این طایفه بود، چریکف که در اوایل پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار در ایران به سر می‌برده‌است، در سیاحت‌نامه اش از لطفعلی خان با عنوان حاکم هلیلان نام می‌برد و گفته است لطفعلی خان به اردوی ما آمد او حاکم هلیلان و از اکراد است و رابطه خوبی با لرها دارد، لطفعلی خان باعث به وجود آمدن پیوندهای سیاسی میان طایفهٔ بالوند و خاندانها و سران طوایف منطقه شد که به ثبات و اقتدار طایفهٔ او انجامید:در زمان حیات او ابنیه و آثار و قلاع متعددی در منطقه بنا گردید از جمله قنات حمام و باغ روستای کهره و آسیاب‌های آبی کهره قلعه و سردخانه روستای شاه بداغ و کانال تاریخی روستای سرچم که امروزه ویرانه‌ای بیش نیست، یکی دیگر از شخصیتهای این طایفه محمود خان بالاوند اسفندیاری ملغب به صمصام لشکر نوهٔ لطفعلی خان است، پس از او فرزند ارشدش علی نقی خان اسفندیاری خان هلیلان بود. در اواخر قاجار به دلیل اختلافاتی که میان این خاندان بروز کرد این خاندان دچار از هم گسستگی شد.

اواخر قاجار و پهلوی

محمود خان بالاوند (اسفندیاری) معروف به محمودی سرکردگی طایفه اش و دیگر قشون طوایف پشتکوه الهیارخان و سام‌خان گراوند و سا یر خوانین طوایف مختلفهٔ طرهان را در غائلهٔ غرب ایران جنگ باغ شاه ساوه به سرکردگی سالارالدوله فرزند سوم مظفرالدین‌شاه قاجار بر عهده داشت، سالارالدوله برای رسیدن به مقاصد سیاسی در غرب ایران، با دختر رؤسای ایلات و عشایر آن حدود وصلت کرد که حاصلش نُه فرزند بود. یکی از این همسران، ملکه خانم دختر غلامرضاخان امیرجنگ، والی پشتکوه از همسرش هاجر خانم نوه لطفعلی خان بالاوند جد علای خاندان اسفندیاری بالاوند بود محمود خان بالاوند اسفندیاری در جنگ ساوه تیر به چشمش اصابت کرد، [مرحوم طهماسب خان اسفندیاری فرزند علی نقی خان (خانی) فرزند مرحوم محمودی به این قلم فرمودند: گلوله به صورت محمودی اصابت کرده بود]، محمود خان تیرانداز ماهری بود و به او لغب صمصام لشکر داده شد.

ایل بالاوند

باله‌وَنْد، یا بالَوَنْد، بالاوند، از طوایف لک ساکن ناحیهٔ هلیلان وزردلان در استان ایلام و بخش سرفیروزآبادو درودفرامان دراستان کرمانشاه تمرکز اصلی کردهای بالاوند در کرمانشاه و هلیلان است واژهٔ باله‌وند از دو بخش «باله» و پسوند نسبت «وند» ترکیب یافته‌است، باله را نام نیای بزرگ خاندان اسفندیاری و بنیادگذار طایفهٔ بالاوند دانسته‌اند.

طوایف ایل بالوند: ایل بزرگ بالوند متشکل از، ۱)بالوند ۲)بهمنیاروند ۳)کاوشوند ۴)خلف وند ۵)میر ۶)اولاد ۷)لروند ۸)آهنگر ۹)داجیوند۱۰)کلهر ۱۱)پیره مین ۱۲)درویش می‌باشند. دو تیره اخیر از تیرهای فرعی بالوند بحساب می‌آیند.

بالاوند در هلیلان و دهستان زردلان ایلام و منطقه سرفیروزآبادو درودفرامان کرمانشاه پراکنده‌اند. دهستان زردلان در حاشیه رودخانهٔ سیمره واقع است منطقهٔ زردلان از شرق و جنوب به آب سیمره از غرب به کوه استوار کرام بزان، از شمال به تپه‌های بین جلالوند، هلیلان و از شمال شرقی به سفید کوه احمدوند شیرازی محدود است.

شغل اصلی مردم اصالتا لک بالاوند کشاورزی است، ایل بالاوند بنابر موقعیت مناسب آب و هوایی در جلگهٔ هلیلان و زردلان در حاشیه سیمره کشاورزی با رونقی دارند و با فروش محصولاتشان به خوبی زندگی می‌کنند. جمعیت: شمار مردم این طایفه را در منابع گوناگون به اختلاف از ۲۰۰ تا ۲۰۰۰ خانوار آورده‌اند.

زبان و گویش و مذهب

گویش مردم این طایفه لکی است مردم ایلات و طوایف ناحیهٔ سلسله و دلفان لرستان و طایفه‌های پیشکوه نیز به این گویش سخن می‌گویند، امروزه اغلب لک های بالاوند شیعهٔ اثناعشری هستند، عده‌ای دیگر از این طایفه از اعتقادات مذهبی اهل حق پیروی می‌کردند چرا که لطفعلی خان بالوند برای ثبات بیشتر طایفه‌اش، با دختر آقا سید عبدالعظیم میرزا مشعشعی پیر و رهبر طریقه جلیله اهل حق آتش بیگی آبخش از خاندان مشعشعی پیوند طایفه‌ای انجام داده بود.

منابع

• رزم‌آرا، علی، جغرافیای نظامی ایران، لرستان، تهران، ۱۳۲۰
• سلطانی، محمدعلی، ایلات و طوایف کرمانشاهان، ۱۳۵۵
• چریکف، سیاحت‌نامه، ترجمهٔ آبکار مسیحی، به کوشش علی‌اصغر عمران، تهران، ۱۳۵۸
• ولیزادهٔ معجزی، محمد رضا، تاریخ لرستان روزگار قاجار از تاًسیس تا کودتای ۱۲۹۲
• لطفی، احمد، طوایف پراکنده٬نشریه: میان رشته‌ای» کیهان فرهنگی» خرداد ۱۳۸۲