خزنده‌بال‌سانان یا خزندگان بالدار یا پتروسورها (به انگلیسی: Pterosaurs) راسته‌ای از خزندگان هستند که دوران میانه‌زیستی و از دوره تریاس پسین تا آخر کرتاسه پسین در سرتاسر جهان می‌زیستند.[۶] پتروسورهای بال چرمی در حدود ۲۲۸ میلیون سال پیش از خانواده‌ای از شاه‌خزندگان به وجود آمده‌اند و نزدیک‌ترین خویشاوندان زنده‌شان تمساح‌سانان و پرندگان امروزی هستند.[۷] این جانوران در پایان دوره کرتاسه در جریان رویداد انقراض کرتاسه-پالئوژن به طور کامل منقرض شدند. نخستین سنگواره پتروسور توسط زیست‌شناس ایتالیایی کوسیمو کولینی[۸] در سال ۱۷۸۴ کشف شد.[۶]

خزنده‌بال‌سانان
محدودهٔ زمانی: تریاس پسین تا کرتاسه پسین، ۲۲۸ تا ۶۶ میلیون سال پیش
دیو باستان.[۱]، یکی از بال‌انگشتی‌سانان[۲]
رده‌بندی علمی
فرمانرو: جانوران
شاخه: طنابداران
رده: خزندگان[۳]
(طبقه‌بندی‌نشده): شاه‌خزندگان[۴]
راسته: خزنده‌بال‌سانان[۵]

واژه‌شناسی ویرایش

واژهٔ پتروسور از کلمهٔ یونانی πτερόσαυρος به معنی مارمولک بال‌دار گرفته شده‌است. این جانوران به بال‌انگشتی‌ها (پتروداکتیل‌ها)[۹]) نیز معروفند این واژه برگرفته از واژهٔ یونانی πτεροδάκτυλος به معنی بال‌انگشتی است‌.[۶]

ویژگی‌ها ویرایش

 
کتزلکوآتلوس بزرگ‌ترین پتروسور شناخته‌شده

پتروسور نخستین مهره‌دارانی محسوب می‌شوند که قدرت پرواز کردن درشان تکامل پیدا کرد. ظهور بال، استخوان‌های سبک و ماهیچه‌های قوی تغییراتی بود که پتروسورها آن‌ها را به جهت پرواز به دست آوردند. بال‌های این خزندگان از غشایی از پوست، ماهیچه، و دیگر رشته‌های انبساطی از قفسه سینه تا چهار انگشت دراز برجسته تشکیل شده‌است. دامنه اندازه در پتروسورها بسیار زیاد بود و از گونه‌هایی به کوچکی گنجشک تا گونه‌هایی به بزرگی زرافه در میان آن‌ها وجود داشتند. این جانوران به‌طور عمده گوشت‌خوار بودند و بیشتر از حشرات، ماهیان، نرم‌تنان، سخت‌پوستان و مردار تغذیه می‌کرده‌اند.[۶]

در فرهنگ عامه ویرایش

در رسانه‌ها از پتروسورها به عنوان دایناسور نام برده می‌شود ولی این موضوع نادرست است، واژه دایناسور به‌طور صحیح و خاص به گروه مشخصی از خزندگان زمینی با یک حالت ایستاده محدود می‌شود؛ بنابراین پتروسورها بعلاوه گروه‌های گوناگونی از خزندگان آبزی همچون (ایکتیوسور[۱۰] پلسیوسور،[۱۱] موساسور[۱۲] دایناسور نیستند.[۶]

درخت تبارزایی ویرایش

Pterosauria

Preondactylus

بال‌انگشتی اتریش

پتئینوسور

هودوریخت‌دندانان

پتروسور

دیمورفودون

Parapsicephalus

Novialoidea

کامپیلوگناتوئیدس

Breviquartossa

پوزه‌منقاران

سوردس

Monofenestrata

بالدار ووکونگ

بالدار چانگچنگ

Caelidracones

بی‌دم‌آروارگان

بال‌انگشتی‌سانان
دیرین‌بال‌انگشتی‌سانان

آلمانی‌انگشتان

شانه‌آرواره‌واران

بال‌انگشتی‌ها

Ardeadactylus

شانه‌آرواره‌واران

Haopterus

Ornithocheiroidea
Pteranodontia

شب‌خزندگان

Alamodactylus

بالداربی‌دندان‌واران

اژدرهاواران

پانویس ویرایش

  1. Coloborhynchus piscator یا Old Devil
  2. Pterodactyloidea
  3. Sauropsida
  4. Archosauria
  5. Pterosauria
  6. ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ ۶٫۴ "Pterosaurs" (به انگلیسی). ویکی‌پدیای انگلیسی. Retrieved 5 November 2008.
  7. «پتروسورها چگونه پرواز می‌کنند؟». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ نوامبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۹ ژوئیه ۲۰۰۹.
  8. Cosimo Collini
  9. pterodactyls
  10. ichthyosaurs
  11. plesiosaurs
  12. mosasaurs