دریای عمان
دریای عُمان، خلیج عُمان، (با نام‌های تاریخی: دریای مَکران یا خلیج مَکران)، پهنه‌ای آبی و خلیجی است که از غرب به تنگه هرمز، خلیج فارس و امارات متحده عربی از شمال به ایران، از شرق به اقیانوس هند و از جنوب به کشور عمان محدود می‌شود. ۵۴۵ کیلومتر طول و ۱۸۱ هزار کیلومترمربع وسعت دارد. در جغرافیای اسلامی دریای عمان شامل منطقه فعلی دریای عرب نیز می‌شده‌است و گاهی به آن دریای مکران و دریای اخضر نیز می‌گفته‌اند. جزیره شیطان در واقع شرقی‌ترین جزیره ایران و تنها جزیره ایران در دریای عمان است.
| دریای عمان | |
|---|---|
 | |
| گونه | دریا |
| بخشی از | اقیانوس هند |
| کشورهای حوضه | ایران، عمان، پاکستان و امارات متحده عربی |
| بیشترین پهنا | ۳۴۰ کیلومتر (۲۱۰ مایل) |
| مساحتِ رو | ۱۸۱٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۷۰٬۰۰۰ مایل مربع) |
| بیشترین ژرفا | ۳٬۴۰۰ متر (۱۱٬۲۰۰ فوت) |
نام دریای عمان از قرن ۱۸ و با حضور انگلیس در منطقه رواج یافت. «عمانا» (اومانای تاریخی) در اصل نام یکی از شهرهای جنوب ایران و در غرب چابهار فعلی و بندر جاسک بوده‌است. در روزگار اشکانیان و ساسانیان نیز نام دریای عمان به‌کار می‌رفته‌است و واژه «عمان» نیز ریشه ایرانی دارد. مرکز سرزمین مَزْون یا مازون (نام فارسی عمان) صحار بود و نخستین ساکنان آن از اقوام غیر عرب بودند.[۱] چنان‌که یاقوت حموی می‌گوید بحر فارس یا خلیج‌فارس شاخه‌ای از دریای بزرگ هند است. مرزهای این دریا از بندر تیز از بخش‌های مکران در کرانه دریای فارس تا آبادان است و اینجا دهانه دجله است که بدان می‌ریزد. به علاوه، در منابع جغرافیایی قدیم همواره از این دریا به نام بحر مکران یا بحر کرمان نام برده‌شده‌است. دریای مکران نامی بوده که حتی بر کتیبه‌های بیستون از زمان هخامنشیان نیز نقش بسته‌است و در کتیبه‌های زمان ساسانیان نیز به همین نام است. بنابر گواهی منابع تاریخی، از قدیم‌ترین روزگاران، این بخش از دریای بزرگ پارس همواره دریای مکران خوانده می‌شد، هرچند که گاهی قسمت جنوبی آن را بحر عمان می‌نامیده‌اند. نام دریای مکران و دریای پارس تا اواخر قرن نوزدهم بر این بخش از دریا گفته می‌شد. در این زمان که انگلستان بر شبه قاره هند تسلط کامل پیدا کرده بود و می‌خواست در آبهای جنوب ایران نیز حضوری فعال داشته باشد، مسقط و سرزمین عمان را تحت سلطه خود درمی‌آورد. از این زمان به بعد، دولت انگلیس کم‌کم نام عمان را بر دریای مکران و پارس جاری می‌سازد.[۲][۳][۴]
تفاوت دریای عمان و خلیج عمانویرایش
عموم کشورها و سازمان‌های بین‌المللی این پهنه آبی را خلیج عمان می‌نامند. اما ترکیه به‌جای دریای عرب و خلیج عمان به کل پهنه آبی شمال اقیانوس هند دریای عمان می‌گوید. پیری رئیس دریا سالار عثمانی در نقشه خود اینگونه ترسیم کرده و تا کنون این رویه باقی مانده‌است. اما بعضی از نقشه نگاران بعدی عثمانی به‌جای دریای عمان بحر محیط عجم به‌کار برده‌اند tr:Umman Deniziاین ادبیات به‌طور غیررسمی در ایران نیز رایج است. [۱][پیوند مرده][۵]
حد و مرز خلیج عمانویرایش
بر اساس تعریف سازمان آب‌نگاری بین‌المللی مرز شمال غربی خلیج عمان خطی است که رأس لیمه (۲۵°57'N) در ساحل شبه‌جزیره عربستان را به رأس الکوه (۲۵°48'N) در ساحل ایران متصل می‌کند و مرز جنوب غربی آن خطی است که رأس‌الحد (۲۲°32'N) در پیشرفته‌ترین برآمدگی جنوب شرقی شبه‌جزیره عربستان، را به جیوانی (۶۱°43'E) در ساحل پاکستان متصل می‌کند.[۶] بر اساس این تعریف مساحت آن ۱۸۱ هزار کیلومتر مربع است ولی در تعریف قدیمی از تنگه هرمز تا دکن (هند) بوده‌است که مساحت آن ۹۰۳ هزار کیلومتر مربع بوده‌است.
مشخصاتویرایش
خلیج عمان (اومانا)، پیشروی آب اقیانوس هند به داخل خشکی در جنوب غربی آسیا است. سواحل شرقی ایران در شمال آن و کشورهای عمان و امارات در جنوب آن قرار دارند. خلیج عمان از سمت غرب توسط تنگه هرمز به خلیج فارس و از سمت شرق و جنوب شرقی به دریای عرب و اقیانوس هند وصل می‌شود. در جنوب خلیج عمان کشور عمان قرار دارد. طول ساحل ایران در امتداد دریای عمان، از خلیج گواتر تا بندرعباس، ۷۸۴ کیلومتر است. سواحل جنوبی ایران از تنگه هرمز تا بندر گواتر مجاور آن است و این مسافت نیمی از سواحل جنوبی ایران را تشکیل می‌دهد. مدار رأس‌السرطان از شمال آن عبور می‌کند و از این رو این دریا در منطقه گرم کره زمین واقع است. حداکثر درجه حرارت سطح آب در مرداد ماه ۳۳ درجه و در دی ماه دست کم ۱۹٫۸ درجه است. طول آن از تنگه هرمز تا دکن حدود ۶۱۰ کیلومتر و عرض آن کمتر از عرض آبهای خلیج فارس است. در مقابل عمق آن از خلیج فارس بیشتر است. مساحت آن ۹۰۳ هزار کیلومتر مربع است. عمق این دریا در اطراف چاه‌بهار حدود ۳۳۹۸ متر است. هرچه به سوی غرب پیش برویم، عمق آن به سرعت کم می‌شود تا جایی که در نزدیکی تنگه هرمز به ۷۳ متر می‌رسد. بنادری چون جاسک، چاه‌بهار و گواتر در کنار این دریا دیده می‌شوند که بیانگر بازرگانی و دریانوردی آن است. شهرهای مهم حاشیه این دریا در ایران چابهار و جاسک و در کشور عمان مسقط، در امارات متحده عربی بندر فجیره و خور فکان هستند.[۷] طول خط ساحلی ایران در مجاورت دریای عمان حدود ۶۳۷ کیلومتر است و حد اکثر عمق دریا در محدوده آبهای ساحلی ایران در این ناحیه به بیش از ۲۰۰۰ متر می‌رسد. جلگه ساحلی ایران در مجاورت دریای عمان از حدود بندر عباس در تنگه هرمز تا گواتر در مرز با پاکستان امتداد می‌یابد. حد اکثر عرض این جلگه به ۳۰ کیلومتر می‌رسد.[۸][۹]
کشورهای ساحلیویرایش
ایران ۸۵۰ کیلومتر خط ساحلی
عمان ۷۵۰ کیلومتر خط ساحلی
پاکستان ۵۰ کیلومتر خط ساحلی
امارات متحده عربی ۵۰ کیلومتر خط ساحلی
نام‌های تاریخیویرایش
_Empire_1747.jpg)
در منابع تاریخی قدیمی تر اسلامی و عربی تمام پهنه این خلیج و دریای عرب فعلی را روی هم به نام‌های بحر فارس، دریای مکران و بحر اخضر و در بعضی منابع اروپایی قدیم با نام دریای اریترا و دریای رومیروم و دریای هندوس نیز یاد کرده‌اند که گاهی به کل اقیانوس هند و پهنه‌های آبی مرتبط با آن نیز گفته می‌شده‌است. نام این دریا به همراه دریای عرب امروزی از سوی جغرافی نویسان مسلمان، هندی‌ها و پارسیان مُکران -مکران که گویا تغییر یافته (مهی خوران) است و اروپائیان با تلفظ Mecran- Makran بکار برده‌اند. گاهی اوقات دریای مکران آبهای کل جنوب ایران و پاکستان فعلی قلمداد شده و دریای عمان نیز به سواحل عمان گفته شده‌است.[۱۰]
عمانای تاریخی در واقع نام یکی از شهرهای جنوب ایران و در فاصله غرب چابهار فعلی و بندر جاسک قرار داشته‌است. نگاه شود (به نقشه پریپلوس).[۱۱][۱۲][۱۳] عمان یا اومانا در طول تاریخ نام‌های مختلفی داشته‌است. از مشهورترین نام‌های عمان، «مگان» و تغییر یافته‌اش «مجان» بوده‌است، این نام به صنعت کشتی سازی و معادن مس «نحاس» در زمان سومریان ارتباط داشته‌است. البته مدتی نام عمان «مزون» بوده‌است.[۱۳][۱۴] مردم محلی از این منطقه به عنوان دریای سیستان و بلوچستان، دریای جنوب و دریای چابهار نیز یاد کرده‌اند. حدود مکران یاقوت حموی: از غرب به کرمان، از شمال به سیستان، از جنوب به دریا و از شرق با هندوستان (پاکستان) همسایه است.[۱۵] بحر کرمان (از مشرق) به بحر مکران پیوسته بود و (از مغرب) از جزیره کیش فراتر می‌رفت و قسمتی از بحر فارس را هم در بر می‌گرفت. بحر مکران (از مشرق) به بحر سند و (از مغرب) به بحر کرمان پیوسته بود. گاهی قسمت جنوبی این دو دریا را بحر عمان می‌خواندند. یونانیان در زمان اسکندر و پس از وی، به‌عمد، نام ایرانی دریاهای جنوب ایران را تحریف کرده‌اند. افزون بر این، در روزگار اشکانیان و ساسانیان نیز نام دریای عمان به‌کار می‌رفته‌است و واژه «عمان» نیز ریشه ایرانی دارد. کشور مَزْون (نام فارسی عمان) که مرکز آن صحار بود و نخستین ساکنان آن از اقوام غیر عرب بودند.[۱۶]
- دریای مکران (بحر مکران)
- دریای اخضر (بحر اخضر)
- دریای پارس (این نام شامل کل خلیج فارس و دریای عمان بود)
اهمیت ترانزیتیویرایش
بندر راهبردی چابهار که تنها بندر اقیانوسی ایران است نیز در شمال این دریا قرار دارد و نزدیک‌ترین و آسان‌ترین راه دسترسی کشورهای آسیای میانه (که محصور در خشکی اند) به آبهای آزاد است. خورهای دریای عمان کمتر از خورهای خلیج فارس است. قرار است کریدور شمال-جنوب ایجاد و راه‌آهنی از بندر چابهار تا زاهدان و از آنجا به افغانستان و همچنین به راه‌آهن مشهد بافق وصل شود.
انتقال آبویرایش
طرح‌هایی برای انتقال آب این دریا در دست مطالعه و بررسی و اقدام است که می‌تواند پهنه زیادی از ایران را تحت پوشش قرار دهد. فاز اول طرح انتقال آب از دریای عمان آبرسانی به ۳ استان شرقی کشور است اما در افق بلند مدت مقرر شده از محل این طرح به ۱۷ استان کشور آبرسانی انجام شود که ۷۹ درصد مساحت کشور تحت پوشش این طرح خواهد رفت.[۱۷]
جستارهای وابستهویرایش
پانویسویرایش
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ فوریه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۵ فوریه ۲۰۲۰.
- ↑ https://www.tabnak.ir/fa/news/454705/درياي-مكران-يا-درياي-عمان
- ↑ https://basirat.ir/fa/news/254731/دریای-مکران-نه-عمان علی-اسماعیلی.
- ↑ http://www.persiangulfstudies.com/fa/pages/875
- ↑ http://www.persiangulfstudies.com/fa/pages/875/دریای-مکران-یا دریای عرب
- ↑ Limits of Oceans and Seas, 3rd edition بایگانی‌شده در ۸ اکتبر ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine International Hydrographic Organization
- ↑ https://www.hamshahrionline.ir/news/87764/آشنایی-با-دریای-عمان
- ↑ http://www.inio.ac.ir/Default.aspx?tabid=2026
- ↑ http://www.persiangulfstudies.com/fa/pages/875/دریای-مکران-یا دریای عرب
- ↑ https://basirat.ir/fa/news/254731/چرا-دریای-مکران-نه-عمانعلی-اسماعیلی
- ↑ اسناد نام خلیج فارس، میراثی کهن و جاودان
- ↑ https://www.sid.ir/fa/seminar/ViewPaper.aspx?FID=5531391h0186
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ http://old.ido.ir/a.aspx?a=1391072401
- ↑ حاکمیت تاریخی ایران بر جزایر تنب و بوموسی، ص ۷
- ↑ https://www.tabnak.ir/fa/news/454705/درياي-مكران-يا-درياي-عمان
- ↑ http://www.persiangulfstudies.com/fa/pages/875/دریای-مکران-یا دریای عرب
- ↑ https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/09/26/2161833/جزئیات-جدید-از-انتقال-آب-دریای-عمان-آبرسانی-به-17-استان-در-افق-بلند-مدت-قرارگاه-سازندگی-خاتم-الانبیاء-عهده-دار-اجرای-طرح-شد
منابعویرایش
- اسناد نام خلیج فارس، میراثی کهن و جاودان
- همشهری مورخ ۱۶ دی ۱۳۹۳ سواحل مکران [۲]
- عمان فی عام ۱۹۸۶ (عام الحصاد والتراث) إصدار وزارة الإعلام، دارالعرب للطباعة والنشر والتوزیع، ۱۹۸۶ میلادی
- لفتنانت کولونیل، سیر آرنولد ویلسون، «(تاریخ عمان و الخلیج)» ، انتشار سال ۱۹۸۸ میلادی.
پیوند به بیرونویرایش
- دریای عرب، دریای عمان یا دریای مَکران؟ [۳]
- ( ( مُکران ) مَکران دریای - persian gulf studies
- Gedrosia - Livius بایگانی‌شده در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine
- [ایران هرگاه صلاح بداند می‌تواند یادداشت تفاهم ... -http://www.persiangulfstudies.com/fa/index.asp?P=NEWSVIEW&ID=224]
- کریدور شمال- جنوب ۵۰۰۰ کیلومتر نزدیکتر ۳۰ درصد ارزانتر
- روزنامه 'هندو' - بررسی استراتژیک Strategic Review لینک مرده