پایتخت

برای دیگر کاربردها، پایتخت (ابهام‌زدایی) را ببینید.

پایتَخت یا مرکز سیاسی کشور، شهر اصلی یا سیاسی یک کشور یا یک محدودهٔ حکومتی است که غالباً از سایر شهرها بزرگ‌تر و پرجمعیت‌تر بوده و نهادهای مهم حکومتی در آن واقع است.

واحد تقسیمات کشوریِ ایران	مسئول	نهاد مرتبط	مرکز
کشور	وزیر کشور	وزارت کشور	پایتخت
استان	استاندار	استانداری	مرکز استان
شهرستان	(فرماندار (ویژه	(فرمانداری (ویژه	مرکز شهرستان
بخش	بخشدار	بخشداری	مرکز بخش
دهستان	دهدار	دهداری	مرکز دهستان
شهر	شهردار	شهرداری	ندارد
روستا	دهیار	دهیاری	ندارد

ویژگی‌ها

نهادهای اصلی حکومتی مانند وزارتخانه‌ها و ادارات مرکزی معمولاً در پایتخت قرار دارند. پایتخت محل استقرار حکومت است و این مسئله به‌طور قانونی و معمولاً در قانون اساسی کشورها وضع شده‌است. در کشورهای پادشاهی، شاهان و دربار ایشان معمولاً در پایتخت سکونت دارند.

ریشهٔ واژهٔ پایتخت نیز با همین امر مربوط است؛ یعنی «پایِ تختگاهِ شاه»؛ یعنی در زمان‌های قدیم، محل سکونت یک شاه اصلی‌ترین شاخص یک شهر برای پایتخت شدن بود.

واژه‌شناسی

در قدیم نام‌های دیگری نیز در معنی پایتخت به‌کار می‌رفت، همچون «دارالخلافه» و «دارالسلطنه» و «آستانه».

منظور از آستانه، محل ورود به دربار پادشاه بود که محل این ورودی دربار رفته‌رفته معنای خود شهر سکونت شاه یعنی پایتخت را به خود گرفت.

آستانه در زمان عثمانی لقب و مترادف شهر استانبول بود و همین واژه فارسی هنوز در زبان‌های آسیای میانه در معنی پایتخت به‌کار می‌رود، چنان‌که دولت جدید قزاقستان پایتخت تازه‌ساز خود را به آستانه یعنی پایتخت نام نهاده‌است.

جستارهای وابسته

• فهرست پایتخت‌ها
• پایتخت‌های ایران در طی تاریخ
• مقر حکومت