دامغان
برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. |
دامغان شهری باستانی است که در شمال شرق ایران و در استان سمنان واقع شده است . این شهر یکی از کهن‌ترین و باستانی‌ترین شهرهای پارتی ایران است که در مسیر رودخانهٔ چشمه علی شکل گرفته و در دورهٔ شاهنشاهی اشکانی اولین پایتخت اشکانیان در ایران بود. نام قدیم آن دِه‌مغان و صددروازه بوده‌است و دارای آثار باستانی فراوانی از جمله مسجد تاریخانه ،تپه حصار ،برج طغرل ،پیر علمدار،قلعه های گرد کوه، مهر نگار و منصور کوه و...است شهر دامغان در مسیر جاده ۴۴ قرار گرفته‌است.[۱] همچنین یکی از بزرگترین زلزله های تاریخ ایران و جهان با بزرگی ۷٫۹ در این شهر به وقوع پیوست . این زلزله کاملاً تمدن قومس را ویران ساخت و به دنبال آن ۲۰۰۰۰۰ هزار نفر از ساکنان این شهر جان باختند.
| دامغان | |
|---|---|
 | |
| کشور |  ایران |
| استان | سمنان |
| شهرستان | دامغان |
| بخش | مرکزی |
| نام(های) پیشین | صددروازه شهر بزرگ در بین رومیان و یونانیان |
| مردم | |
| جمعیت | جمعیت ۵۹،۱۰۶ نفر (۱۳۹۵) |
| رشد جمعیت | ۱٪+ (۵سال) |
| جغرافیای طبیعی | |
| ارتفاع | ۱٬۱۷۰ متر |
| آب‌وهوا | |
| میانگین دمای سالانه | ۱۴٫۹ |
| میانگین بارش سالانه | ۲۷۰میلی متر |
| روزهای یخبندان سالانه | ۹۱ روز |
| اطلاعات شهری | |
| شهردار | سید محمّد تقوی |
| ره‌آورد | پسته |
| پیش‌شمارهٔ تلفن | ۰۲۳ |
| وبگاه | |
| شناسهٔ ملی خودرو | ایران ۹۶ ب |
| کد آماری | ۱۵۴۰ |
  دامغان | |
نام‌گذاریویرایش
نام دامغان از «ده» و «مغان» است. «ده» به معنای روستا است و «مغان» به معنای مگی است. این نام توسط زرتشتیان داده شده که شامل پادشاهانی چون کوروش و داریوش بزرگ از ایران باستان بود.[۲]
تاریخچهویرایش
دامغان، زمانی با نام صد دروازه پایتخت دولت شاهنشاهی اشکانی بوده‌است. قدیمی‌ترین مسجد ایران به نام مسجد تاریخانه «چهل ستون» که ۱۳۰۰ سال قدمت دارد در این شهر قرار دارد. نام کهن دامغان «گومش یا قومش» در کتیبه سارگون دوم آشوری پات نانه آمده‌است یعنی شهری که ۹۹ نگهبان دروازه‌ها دارد. فاصله آن از دریای مازندران هفت روز راه به‌شمار رفته‌است.
دور شهر دامغان دیوارهای ستبری وجود داشته که دو درشکه از کنار هم بر روی دیوار رد می‌شدند. بازمانده‌های آن دیوار هم‌اکنون هم دیده می‌شود؛ و به نام دیوار بارو مشهور است. دامغان دو گونه آب‌وهوا دارد. از جنوب به دشت کویر و از شمال به دامنه‌های جنوبی رشته کوه البرز متصل است. به همین دلیل بیشتر گونه‌های میوه در این شهر می‌رویند.
زمین لرزه ۲۳۵ دامغانویرایش
جمعیت و زبانویرایش
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۵۹،۱۰۶ نفر (دارای۲۳۴۱۰ خانوار) بوده‌است.[۳]
| جمعیت تاریخی | ||
|---|---|---|
| سال | جمعیت | ±% |
| ۱۳۴۵ | ۱۳٬۱۹۷ | — |
| ۱۳۵۵ | ۱۷٬۱۷۴ | ۳۰٫۱٪+ |
| ۱۳۶۵ | ۳۴٬۰۵۷ | ۹۸٫۳٪+ |
| ۱۳۷۰ | ۴۰٬۹۵۴ | ۲۰٫۳٪+ |
| ۱۳۷۵ | ۴۹٬۲۰۴ | ۲۰٫۱٪+ |
| ۱۳۸۵ | ۵۷٬۳۳۱ | ۱۶٫۵٪+ |
| ۱۳۹۰ | ۵۸٬۷۷۰ | ۲٫۵٪+ |
| ۱۳۹۵ | ۵۹٬۱۰۶ | ۰٫۶٪+ |
زبان مردم شهرستان دامغان نیز گونه‌ای از زبان فارسی است که با لهجه خراسانی پیوستگی دارد. این گویش در تمامی مناطق این شهرستان یکسان تکلم نمی‌شود. در مناطق شمالی شهرستان دامغان (به جز شهر دیباج)، به دلیل همجواری با استان مازندران با اندک تفاوت، مردم به لهجه مازندرانی سخن می‌گویند[۴] روستاهای جنوبی حاشیه کویر (به جز روستای کوه زر)، تحت تأثیر مناطق مرکزی ایران بوده و به فراوانی لغات و واژه‌های آن مناطق را در تکلم آنان می‌توان دید. زبان روستاهای شرقی دامغان به گویش شاهرودی نزدیک است.[۵][۶].دیباجی گویش مردم شهر دیباج است. پژوهشگران زبان‌شناس دیباجی را از گویش‌های حاشیه دریای خزر می‌دانند. گویش دیباجی علی‌رغم داشتن شباهت‌هایی با گویش‌های مجاور خود بویژه نواحی شمالی، تفاوت‌هایی نیز با آنها دارد. پژوهشگران زبان‌شناس با توجه به قرابت خاص گویش دیباجی با گونه‌های مازندرانی به لحاظ صرفی و نحوی، گویش دیباجی یکی را از گونه‌های مازندرانی می‌دانند.[۷][۸][۹]
راه‌هاویرایش
دامغان به عنوان مرکز اتصال راه‌های ایران شناخته می‌شود، بدین جهت که جاده تهران مشهد که غرب و شرق ایران را به هم وصل می‌کند و همچنین کریدور جنوب - شمال که بخش‌های شمالی و جنوبی ایران را بهم متصل می‌کند، از دامغان می‌گذرد.
شهر دامغان در مسیر جاده تهران مشهد جاده ۴۴ قرار گرفته و از غرب به شهر تهران و از سمت شرق به شهر مشهد منتهی می‌شود. همچنین جاده ۸۱ دامغان به خرانق جندق و خور به طول ۴۹۴ کیلومتر از راه‌های اصلی رفت‌وآمد به این شهر است.
آب و هواویرایش
آب و هوای شهر دامغان به علت وزش بادهای شدید شمالی و بارندگی‌های ناشی از بادهای نواحی گرگان و مازندران زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل دارد.[۱۰]
به صورت کلی آب و هوای شهرستان دامغان تنوع زیادی دارد و شاید شما در یک روز، هر4 فصل از سال را تجربه کنید. فصل بهار در شهرستان دامغان آب و هوای معتدل به همراه وزش باد است. بومیان شهرستان دامغان معتقدند که بادهای شهرستان دامغان باعث به ثمر رسیدن و مرغوبیت محصول پستۀ این شهرستان شده است.
پستهویرایش
پسته مهمترین سوغات شهر دامغان است. وجود آب و هوای مناسب و خاک حاصلخیز برای محصول پسته، دامغان را به مهمترین قطب تولید پسته در کشور تبدیل کرده است. سالانه حجم زیادی از محصول پسته در دامغان برداشت می‌شود و به نقاط مختلف کشور و کشورهای همسایه صادر می‌شود. انواع مختلف این محصول از جمله پستۀ کله‌قوچی، پستۀ قرمز علیان، پستۀ فخری، پستۀ شاهپسند، پستۀ اکبری، پستۀ عباسعلی، پستۀ خنجری و پستۀ احمدآقایی می‌باشند که همگی در دامغان کشت و برداشت می‌شوند.
آثار تاریخی و دیدنیویرایش
مهمترین تفریحگاه این شهر چشمه علی است در نزدیکی این چشمه یک اردوگاه به نام اردوگاه شهید صدوقی است. تپه‌حصار نیز یکی از آثار به جای مانده از روزگاران کهن است و حدود ۷۰۰۰ سال قدمت دارد و تا به حال کاوشهای باستانی در آن صورت گرفته که نشان می‌دهد شهری است که در اثر زلزله بر سر مردمانش خراب شده‌است.
فرهنگ و مذهب در دامغانویرایش
مردم دامغان به دلیل همجواری با منطقهٔ خراسان بزرگ و طبرستان وجود آثار تاریخی و فرهنگی بسیار در این منطقه از وارثین قابل اعتنای فرهنگ و ادب فارسی به حساب می‌آیند. فرهنگ این شهر آمیخته‌ای از فرهنگ اسلامی ایرانی کهنی است که از علل آن می‌توان به قرن‌ها حضور اسلام در این وادی و وجود اولین مسجد ایران، مسجد تاریخانه در این شهر اشاره نمود. اکثریت قریب به مطلق مردم دامغان پیروان شیعهٔ دوازده امامی بوده و وجود فرهنگ قدیمی و غنی عزاداری برای حسین بن علی سالیانه بسیاری از مردم را به این شهر و دیار فرا می‌خواند. فرهنگ دامغان به دلیل همجواری با استان مازندران از آن دیار نیز تأثیر پذیرفته‌است و می‌توان در گفتار دامغانی کلماتی از پارسی قدیم و زبان پهلوی را شناسایی کرد.[نیازمند منبع]
جاذبه‌های گردشگریویرایش
آثار تاریخیویرایش
- چشمه علی در ۲۵ کیلومتری شمال دامغان که از تفرجگاه‌های شاهان قاجار بود
- مسجد تاریخانه قدیمی‌ترین مسجد ایران
- مسجد جامع
- برج چهل‌دختران
- گنبد زنگوله
- بازار بزرگ دامغان (بازارچه)
- تپه‌حصار
- آرامگاه پیرعلمدار
- امامزاده جعفر
- امامزاده محمد
- برج طغرل مهماندوست
- قلعه گردکوه
- قلعه کوه مهرنگار
- شهر باستانی شامان
- بقایای مرکز ایالت قومس در جنوب روستای قوشه و غرب امیریه
- بارگاه بکیر بن اعین[۱۱]
- خانه لطفی[۱۲]
- دیوار بارو[۱۳]
- هفت تنان-سلطانیه
- روستای و کارونسرای قوشه
- شمس آباد - تپه شمس آباد
آثار طبیعیویرایش
- غار شیربند در شمال روستای جزن
- کویر حاج علی‌قلی
- روستای شمالی با چشمه‌های خروشان و معماری پلکانی به نام بادله کوه
- چشمه پیر خوشتر در شمال شهر کلاته رود بار واقع در شمال دامغان
- سرچشمه دیباج
- تنگه ز
- گرد کوه
- چشمه قلقل
قلل مرتفعویرایش
- قله چالویی
- قله شاهدار کوه
- قله کرکسی
- قله بادله کوه
- قله منصور کوه
جستارهای وابستهویرایش
منابعویرایش
- ↑ «پورتال ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۵ آوریل ۲۰۱۲.
- ↑ Enwiki. "Damghan (History)" (به انگلیسی).
- ↑ «تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵» (اکسل). درگاه ملی آمار.
- ↑ «زبان مردم شهرستان دامغان». سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان سمنان.
- ↑ «معرفی استان سمنان (زبان در استان سمنان)». وبسایت استانداری سمنان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ ژوئن ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۹.
- ↑ Dialect: Damghani Persian, glottolog. , “Damghani Persian” ,
- ↑ نقشبندی، شهرام؛ حاج عیدی، حوا. «چند فرایند واجی در گویش دیباجی». مجله علمی مطالعات زبانی و بلاغی دانشگاه سمنان. دریافت‌شده در ۹ مارس ۲۰۲۱.
- ↑ نقشبندی، شهرام؛ حاج عیدی، حوا. «چند فرایند واجی در گویش دیباجی». سامانه مدیریت نشریات علمی دانشگاه سمنان. دریافت‌شده در ۹ مارس ۲۰۲۱.
- ↑ نقشبندی، شهرام؛ حاج عیدی، حوا. «چند فرایند واجی در گویش دیباجی». پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی. دریافت‌شده در ۹ مارس ۲۰۲۱.
- ↑ «دانستنی‌های استان سمنان».
- ↑ «معرفی زیارتگاه بکیربن اعین (رحمة الله علیه) ـ دامغان». www.emamzadegan.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۰-۱۶.
- ↑ «خانه لطفی | جاهای دیدنی ایران». جاهای دیدنی ایران. ۲۰۱۴-۰۹-۰۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۰-۱۶.
- ↑ «دیوار بارو | جاهای دیدنی ایران». جاهای دیدنی ایران. ۲۰۱۴-۰۹-۰۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۰-۱۶.
| در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ دامغان موجود است. |
پیوند به بیرون
| مجموعهای از گفتاوردهای مربوط به دامغان در ویکیگفتاورد موجود است. |