دامغان

دامغان شهری باستانی است که در نقطهٔ جغرافیایی ۳۶°۱۰′۰۶″N 54°۲۰′53″E در حدود ۳۴۰ کیلومتری شمال شرق تهران در استان سمنان واقع شده‌است. این شهر یکی از کهن‌ترین و باستانی‌ترین شهرهای پارتی ایران است که در مسیر رودخانهٔ چشمه علی شکل گرفته و در دورهٔ شاهنشاهی اشکانی اولین پایتخت اشکانیان در ایران بود. نام قدیم آن ده مغان و صد دروازه بوده‌است و دارای آثار باستانی فراوانی از جمله تاریخانه می‌باشد. شهر دامغان در مسیر جاده ۴۴ قرار گرفته‌است.

دامغان
کشور	ایران
استان	سمنان
شهرستان	دامغان
بخش	مرکزی
نام(های) پیشین	صددروازه " شهر بزرگ در بین رومیان و یونانیان
مردم
رشد جمعیت	۱٪+ (۵سال)
جغرافیای طبیعی
ارتفاع	۱٬۱۷۰ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	۱۵٫۹
اطلاعات شهری
شهردار	مسلم نصرتی
ره‌آورد	پسته
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۲۳
وبگاه	http://damghan.ir
دامغان روی نقشه ایران ۳۶٫۱۶۸۳۳۳°شمالی ۵۴٫۳۴۸۰۵۶°شرقی / 36.168333; 54.348056

نام‌گذاری

نام دامغان از «ده» و «مغان» است. «ده» به معنای روستا است و «مغان» به معنای مگی است. این نام توسط زرتشتیان داده شد که شامل پادشاهانی چون شاه کوروش بزرگ و داریوش بزرگ از ایران باستان بود.

دیوار بارو

تاریخچه

دامغان، زمانی با نام صد دروازه (به یونانی: هکاتوم پیلس Hecatompylos:Ηεκατομμυλός) پایتخت دولت امپراطوری اشکانیان بوده‌است. قدیمی‌ترین مسجد ایران به نام مسجد تاریخانه «چهل ستون» که (۱۳۰۰)سال قدمت دارد در این شهر قرار دارد. نام کهن دامغان «گومش یا قومش» در کتیبه سارگون دوم آشوری پات نانه آمده‌است یعنی شهری که ۹۹ نگهبان دروازه‌ها دارد. فاصله آن از دریای تی تی (دریای نیلوفر آبی، منظور دریای مازندران) هفت روز راه به‌شمار رفته‌است.

دور شهر دامغان کاملاً دیوار کشیده شده بود به طوری گفته می‌شود به قدری دیوارهای ستبری داشته که دو درشکه از کنار هم بر روی دیوار رد می‌شدند. بازمانده‌های آن دیوار هم‌اکنون هم دیده می‌شود؛ و به نام دیوار بارو مشهور است. دامغان دو گونه آب‌وهوا دارد. از جنوب به دشت کویر و از شمال به دامنه‌های جنوبی رشته کوه البرز متصل است. به همین دلیل بیشتر گونه‌های میوه در این شهر می‌رویند.

جمعیت و زبان

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۸۶۱۵۶ نفر (دارای۲۳۴۱۰ خانوار) بوده‌است.

جمعیت تاریخی
سال	جمعیت	±%
۱۳۴۵	۱۳٬۱۹۷	—
۱۳۵۵	۱۷٬۱۷۴	+۳۰٫۱٪
۱۳۶۵	۳۴٬۰۵۷	+۹۸٫۳٪
۱۳۷۰	۴۰٬۹۵۴	+۲۰٫۳٪
۱۳۷۵	۴۹٬۲۰۴	+۲۰٫۱٪
۱۳۸۵	۵۷٬۳۳۱	+۱۶٫۵٪
۱۳۹۰	۵۸٬۷۷۰	+۲٫۵٪
۱۳۹۵	۵۹٬۱۰۶	+۰٫۶٪

زبان مردم شهرستان دامغان نیز گونه‌ای از زبان فارسی است که با لهجه خراسانی پیوستگی دارد. این گویش در تمامی مناطق این شهرستان یکسان تکلم نمی‌شود. در مناطق شمالی شهرستان دامغان مردمان طبری‌تبار ساکن هستند، مردم این ناحیه به گویش‌هایی همچون گویش شهمیرزادی، گویش چهاردهی (دیباجی) و … سخن می‌گویند که گویش‌هایی از زبان طبری هستند. روستاهای جنوبی حاشیه کویر (به جز روستای کوه زر)، تحت تأثیر مناطق مرکزی ایران بوده و به فراوانی لغات و واژه‌های آن مناطق را در تکلم آنان می‌توان دید. زبان روستاهای شرقی دامغان به گویش شاهرودی نزدیک است.

مردم کومشی

نقشهٔ زبانی استان سمنان : رنگ آبی زبان‌های کومشی (سمنانی، سنگسری، افتری و سرخه‌ای) - رنگ سبز تیره زبان مازندرانی (الیکایی، شهمیرزادی ،دیباجی و مجنی) - رنگ نارنجی (زبان‌های فارسی، مازندرانی ، آذربایجانی و لری) - رنگ سبز روشن گویش های فارسی-مازندرانی(ایوانکی) - رنگ زرد زبان فارسی - رنگ قرمز آذربایجانی

مردم کومشی یا کومشی یا قومسی به مردم بومی شهرستان‌های سمنان، سرخه، دامغان و شاهرود گفته می‌شود که به یکی از گویش‌های زبان کومشی گویش می‌کنند. امروزه گویش کومشی تنها در شهرستان سمنان و سرخه و مهدی‌شهر گویش می‌شود و در دیگر نواحی آن زبان فارسی و تاتی و مازندرانی رایج است. به اعتقاد زبانشناسان از منطقه سمنان تا گرمسار هیچ گونه بومی از زبان فارسی شناخته نشده‌است و شهر سمنان و روستاهای اطراف سمنان گویش کومشی خود را حفط نموده‌اند. عبدالله مقدسی مردم کومش را نه فارس و نه تازی می‌داند و در وصف زبان مردم کومش چنین می‌گوید: «زبان کومش و گرگان به هم نزدیک است. ها بکار می‌برند و می‌گویند هاکن و هاده و آن را حلاوتی‌ست، و زبان مردم طبرستان بدانها نزدیک است مگر در آن شتاب است». پس از فتح ایران توسط اعراب لفظ کومش به قومس تغییر کرد و از آن پس به ولایت کومش قومس گفته می‌شد و به مردم بومی آن قومسی گفته می‌شد. امروزه مردم مازندران و گیلان و گلستان به اهالی سمنان کومشی می‌گویند. اکثر مردم سمنان خود را قومسی و کومشی می‌نامیدند.

راه‌ها

دامغان به عنوان مرکز اتصال راه‌های ایران شناخته می‌شود، بدین جهت که جاده تهران مشهد که غرب و شرق ایران را به هم وصل می‌کند و همچنین کریدور جنوب - شمال که بخش‌های شمالی و جنوبی ایران را بهم متصل می‌کند، از دامغان می‌گذرد. شهر دامغان در مسیر جاده تهران مشهد جاده ۴۴ قرار گرفته و از غرب به شهر سمنان و از سمت شرق به شهر شاهرود منتهی می‌شود.

همچنین جادهٔ شمال-جنوب ۸۱ دامغان به خرانق جندق و خور به طول ۴۹۴ کیلومتر از راه‌های اصلی رفت و آمد به این شهر است.

آب و هوا

آب و هوای شهر دامغان به علت وزش بادهای شدید شمالی و بارندگی‌های ناشی از بادهای نواحی گرگان و مازندران زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل دارد.

آثار تاریخی و دیدنی

مهم‌ترین تفریحگاه این شهر چشمه علی است در نزدیکی این چشمه یک اردوگاه به نام اردوگاه شهید صدوقی است. تپه حصار نیز یکی از آثار به جای مانده از روزگاران کهن است و حدود ۷۰۰۰ سال قدمت دارد و تا به حال کاوشهای باستانی در آن صورت گرفته که نشان می‌دهد شهری است که در اثر زلزله بر سر مردمانش خراب شده‌است

فرهنگ و مذهب در دامغان

مردم دامغان به دلیل همجواری با منطقهٔ خراسان بزرگ و طبرستان وجود آثار تاریخی و فرهنگی بسیار در این منطقه از وارثین قابل اعتنای فرهنگ و ادب فارسی به حساب می‌آیند. شعر و ادب پارسی سایهٔ طولانی بر این شهر افکنده و وجود ادیبان و فلاسفهٔ بسیار این شهر را به عنوان یکی از مراکز شهر و ادب در کشور ایران شهره ساخته‌است. فرهنگ این شهر آمیخته‌ای از فرهنگ اسلامی ایرانی کهنیست که از علل آن می‌توان به قرن‌ها حضور اسلام در این وادی و وجود اولین مسجد ایران(مسجد تاریخانه) در این شهر اشاره نمود. اکثرین قریب به مطلق مردم دامغان پیروان شیعهٔ دوازده امامی بوده و وجود فرهنگ قدیمی و غنی عزاداری برای حسین بن علی سالیانه بسیاری از مردم را به این شهر و دیار فرامیخواند. فرهنگ دامغان به دلیل همجواری با استان مازندران از آن دیار نیز تأثیر پذیرفته‌است و می‌توان در گفتار دامغانی کلماتی از پارسی قدیم و زبان پهلوی را شناسایی کرد.

جاذبه‌های گردشگری

تاریخانه

آثار تاریخی

• چشمه علی در ۲۵ کیلومتری شمال دامغان که از تفرجگاه‌های شاهان قاجار بود
• مسجد تاریخانه قدیمی‌ترین مسجد ایران
• مسجد جامع
• برج چهل‌دختران
• گنبد زنگوله
• بازار بزرگ دامغان (بازارچه)
• تپه‌حصار
• آرامگاه پیرعلمدار
• امامزاده جعفر
• امامزاده محمد
• برج طغرل مهماندوست
• بقایای مرکز ایالت قومس در جنوب روستای قوشه و غرب امیریه
• بارگاه بکیربن اعین
• خانه لطفی
• دیوار بارو
• هفت تنان-سلطانیه
• روستای و کارونسرای قوشه

آثار طبیعی

• غار شیربند
• کویر حاج علی‌قلی
• روستای شمالی با چشمه‌های خروشان و معماری پلکانی به نام بادله کوه
• چشمه پیر خوشتر در شمال شهر کلاته رود بار واقع در شمال دامغان
• سرچشمه دیباج
• تنگه زندان دیباج
• آبسیج دیباج
• گرد کوه
• چشمه قلقل

قلل مرتفع

قله چالویی

قله شاهدار کوه

قله کرکسی

قله بادله کوه

جستارهای وابسته

• جمعیت شهرهای استان سمنان
• شهرستان دامغان
• دانشگاه دامغان

منابع

پیوند به بیرون

• ایرانشهر
• وبگاه رسمی