دامغان
برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. |
دامغان شهری است که در شمال شرق ایران و در استان سمنان واقع شده‌است. این شهر یکی از کهن‌ترین و باستانی‌ترین شهرهای پارتی ایران است که در شاهنشاهی اشکانی اولین پایتخت اشکانیان در ایران بود. نام قدیم آن دِه‌مغان و صددروازه و هکاتم پولیس ( به یونانی: Hecatompylos ) بوده‌است.
| دامغان | |
|---|---|
 | |
| کشور |  ایران |
| استان | سمنان |
| شهرستان | دامغان |
| بخش | مرکزی |
| نام(های) پیشین | صددروازه شهر بزرگ در بین رومیان و یونانیان |
| مردم | |
| جمعیت | جمعیت ۶۰٬۴۰۱ نفر (۱۳۹۵) |
| رشد جمعیت | ۱٪+ (۵سال) |
| جغرافیای طبیعی | |
| ارتفاع | ۱٬۲۳۰ متر |
| آب‌وهوا | |
| میانگین دمای سالانه | ۱۴٫۷ |
| میانگین بارش سالانه | ۲۷۰میلی‌متر |
| روزهای یخبندان سالانه | ۹۱ روز |
| اطلاعات شهری | |
| شهردار | مصطفی عصاری [۱] |
| ره‌آورد | پسته |
| پیش‌شمارهٔ تلفن | ۰۲۳ |
| وبگاه | |
| شناسهٔ ملی خودرو | ایران ۹۶ ب ، ۹۶ ق |
| کد آماری | ۱۵۴۰ |
  دامغان | |
دامغان دارای چندین جاذبهٔ تاریخی و طبیعی است که از جملهٔ آنها می‌توان به مسجد تاریخانه، تپه حصار، برج طغرل، پیر علمدار، چشمه علی، قلعه‌های گرد کوه، مهر نگار و منصور کوه، تپه‌های مریخی، دریاچه نمک و… اشاره کرد.[۲]
هوای پاک و وجود مناطق طبیعی با اقلیم‌های متنوع در اطراف شهر یکی از جاذبه‌های گردشگری آن است به طوری که با طی مسافتی کوتاه در شمال دامغان، کوه و جنگل‌های انبوه قرار دارد و در جنوب دامغان، کویر و شنزار است.
از نظر راه‌های مواصلاتی، دامغان در مسیر یکی از پر ترددترین و اصلی‌ترین کریدورهای کشور یعنی کریدور تهران-مشهد قرار گرفته‌است، لذا روزانه اتوبوس‌ها و قطارهای مختلفی به مقاصد تهران-مشهد از این شهر عبور می‌کنند. همچنین دامغان جاده‌ای به ساری دارد که دسترسی به شمال کشور را بسیار آسان می‌کند. در جنوب دامغان هم جاده‌ای به سمت اصفهان قرار دارد که به دلیل عبور از دشت کویر نسبت به سایر راه‌های مواصلاتی به دامغان، کم ترددتر است.[۳]
نام‌گذاری ویرایش
نام دامغان از «ده» و «مغان» است. «ده» به معنای روستا است و «مغان» به معنای مگی است. همین‌طور یونانیان به این شهر را هکاتوم پولیس می‌شماردند که «هکاتم» لقبی هست که به شهرهایی که بالای چهار دروازه دارند داده می‌شد و «پولیس» هم به معنای شهر می‌باشد. نام ده مغان توسط زرتشتیان داده شده که شامل پادشاهانی چون کوروش و داریوش بزرگ از ایران باستان بود.[۴]
این شهر مهم ترین بخش ایالت قومس در تاریخ ایران بوده است.
تاریخچه ویرایش
این بخش به هیچ منبع و مرجعی استناد نمیکند. |
دامغان، زمانی با نام صد دروازه پایتخت دولت شاهنشاهی اشکانی بوده‌است. قدیمی‌ترین مسجد ایران به نام مسجد تاریخانه «چهل ستون» که ۱۳۰۰ سال قدمت دارد در این شهر قرار دارد. نام کهن دامغان «گومش یا قومش» در کتیبه سارگون دوم آشوری پات نانه آمده‌است یعنی شهری که ۹۹ نگهبان دروازه‌ها دارد. فاصله آن از دریای مازندران هفت روز راه به‌شمار رفته‌است.
دور شهر دامغان دیوارهای ستبری وجود داشته که دو درشکه از کنار هم بر روی دیوار رد می‌شدند. بازمانده‌های آن دیوار هم‌اکنون هم دیده می‌شود؛ و به نام دیوار بارو مشهور است. دامغان دو گونه آب‌وهوا دارد. از جنوب به دشت کویر و از شمال به دامنه‌های جنوبی رشته کوه البرز متصل است. به همین دلیل بیشتر گونه‌های میوه در این شهر می‌رویند.
جمعیت و زبان ویرایش
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۵۹٬۱۰۶ نفر (دارای۲۳۴۱۰ خانوار) بوده‌است.[۵]
| جمعیت تاریخی | ||
|---|---|---|
| سال | جمعیت | ±% |
| ۱۳۴۵ | ۱۳٬۱۹۷ | — |
| ۱۳۵۵ | ۱۷٬۱۷۴ | ۳۰٫۱٪+ |
| ۱۳۶۵ | ۳۴٬۰۵۷ | ۹۸٫۳٪+ |
| ۱۳۷۰ | ۴۰٬۹۵۴ | ۲۰٫۳٪+ |
| ۱۳۷۵ | ۴۹٬۲۰۴ | ۲۰٫۱٪+ |
| ۱۳۸۵ | ۵۷٬۳۳۱ | ۱۶٫۵٪+ |
| ۱۳۹۰ | ۵۸٬۷۷۰ | ۲٫۵٪+ |
| ۱۳۹۵ | ۵۹٬۱۰۶ | ۰٫۶٪+ |
زبان مردم شهرستان دامغان نیز گونه‌ای از زبان فارسی است که با لهجه خراسانی پیوستگی دارد. این گویش در همگی مناطق این شهرستان یکسان سخن گفته نمی‌شود. در مناطق شمالی شهرستان دامغان (به جز شهر دیباج)، به دلیل همجواری با استان مازندران با اندک تفاوت، مردم به لهجه مازندرانی سخن می‌گویند[۶] روستاهای جنوبی حاشیه کویر (به جز روستای کوه زر)، تحت تأثیر مناطق مرکزی ایران بوده و به فراوانی واژه‌های آن مناطق را در گفتار آنان می‌توان دید. زبان روستاهای شرقی دامغان به گویش شاهرودی نزدیک است.[۷][۸] دیباجی گویش مردم شهر دیباج است. پژوهشگران زبان‌شناس دیباجی را از گویش‌های کناره دریای خزر می‌دانند. گویش دیباجی با وجود داشتن شباهت‌هایی با گویش‌های مجاور خود به ویژه نواحی شمالی، تفاوت‌هایی نیز با آنها دارد. پژوهشگران زبان‌شناس با توجه به نزدیکی ویژه گویش دیباجی با گونه‌های مازندرانی به لحاظ صرفی و نحوی، گویش دیباجی یکی را از گونه‌های مازندرانی می‌دانند.[۹][۱۰][۱۱]
راه‌ها ویرایش
این بخش به هیچ منبع و مرجعی استناد نمیکند. |
دامغان به عنوان مرکز اتصال راه‌های ایران شناخته می‌شود، بدین جهت که جاده تهران مشهد که غرب و شرق ایران را به هم وصل می‌کند و همچنین کریدور جنوب - شمال که بخش‌های شمالی و جنوبی ایران را بهم متصل می‌کند، از دامغان می‌گذرد.
شهر دامغان در مسیر جاده تهران مشهد جاده ۴۴ قرار گرفته و از غرب به شهر تهران و از سمت شرق به شهر مشهد منتهی می‌شود. همچنین جاده ۸۱ دامغان به خرانق جندق و خور به طول ۴۹۴ کیلومتر از راه‌های اصلی رفت‌وآمد به این شهر است.
آب و هوا ویرایش
آب و هوای شهر دامغان به علت وزش بادهای شدید شمالی و بارندگی‌های ناشی از بادهای نواحی گرگان و مازندران زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل دارد.[۱۲]
به صورت کلی آب و هوای شهرستان دامغان تنوع زیادی دارد و شاید شما در یک روز، هر۴ فصل از سال را تجربه کنید. فصل بهار در شهرستان دامغان آب و هوای معتدل به همراه وزش باد است. بومیان شهرستان دامغان معتقدند که بادهای شهرستان دامغان باعث به ثمر رسیدن و مرغوبیت محصول پستهٔ این شهرستان شده‌است.
پسته ویرایش
این بخش به هیچ منبع و مرجعی استناد نمیکند. |
پسته مهم‌ترین سوغات شهر دامغان که جزو محصولات صادراتی است. وجود آب و هوای مناسب و خاک حاصلخیز برای محصول پسته، دامغان را به یکی از مهم‌ترین قطب‌های تولید پسته در کشور ایران تبدیل کرده است. سالانه حجم زیادی از محصول پسته در دامغان برداشت می‌شود و به نقاط مختلف کشور و کشورهای همسایه صادر می‌شود. انواع مختلف این محصول از جمله پستهٔ کله‌قوچی، پستهٔ قرمز علیان، پستهٔ فخری، پستهٔ شاهپسند، پستهٔ اکرمی،پسته اکبری، پستهٔ عباسعلی، پستهٔ خنجری و پستهٔ احمدآقایی است که همگی در دامغان کشت و برداشت می‌شوند.
آثار تاریخی و دیدنی ویرایش
یکی از مهم‌ترین تفریحگاه‌های دامغان، چشمه علی است.
تپه‌حصار نیز یکی از آثار به جای مانده از روزگاران کهن است و حدود ۷۰۰۰ سال قدمت دارد و تا به حال کاوشهای باستانی در آن صورت گرفته که نشان می‌دهد شهری است که در اثر زلزله بر سر مردمانش خراب شده‌است.
فرهنگ و مذهب در دامغان ویرایش
این بخش به هیچ منبع و مرجعی استناد نمیکند. |
مردم دامغان به دلیل همجواری با منطقهٔ خراسان بزرگ و طبرستان وجود آثار تاریخی و فرهنگی بسیار در این منطقه از وارثین قابل اعتنای فرهنگ و ادب فارسی به حساب می‌آیند. فرهنگ این شهر آمیخته‌ای از فرهنگ اسلامی ایرانی کهنی است که از علل آن می‌توان به قرن‌ها حضور اسلام در این وادی و وجود اولین مسجد ایران، مسجد تاریخانه در این شهر اشاره نمود. اکثریت قریب به مطلق مردم دامغان پیروان شیعهٔ دوازده امامی[نیازمند منبع] بوده و وجود فرهنگ قدیمی و غنی عزاداری برای حسین بن علی سالیانه بسیاری از مردم را به این شهر و دیار فرا می‌خواند. فرهنگ دامغان به دلیل همجواری با استان مازندران از آن دیار نیز تأثیر پذیرفته‌است و می‌توان در گفتار دامغانی کلماتی از پارسی قدیم و زبان پهلوی را شناسایی کرد.
جاذبه‌های گردشگری ویرایش
آثار تاریخی ویرایش
- چشمه علی در ۲۵ کیلومتری شمال دامغان که از تفرجگاه‌های شاهان قاجار بود
- مسجد تاریخانه قدیمی‌ترین مسجد ایران
- مسجد جامع
- برج چهل‌دختران
- گنبد زنگوله
- بازار بزرگ دامغان (بازارچه)
- تپه‌حصار
- آرامگاه پیرعلمدار
- امامزاده جعفر
- امامزاده محمد
- برج طغرل مهماندوست
- قلعه گردکوه
- قلعه کوه مهرنگار
- شهر باستانی شامان
- بقایای مرکز ایالت قومس در جنوب روستای قوشه و غرب امیریه
- بارگاه بکیر بن اعین[۱۳]
- خانه لطفی[۱۴]
- دیوار بارو[۱۵]
- هفت تنان -سلطانیه
- روستای و کارونسرای قوشه
- شمس‌آباد - تپه شمس‌آباد
آثار طبیعی ویرایش
- غار شیربند در شمال روستای جزن
- کویر حاج علیقلی
- روستای شمالی با چشمه‌های خروشان و معماری پلکانی به نام بادله کوه
- چشمه پیر خوشتر در شمال شهر کلاته رود بار واقع در شمال دامغان
- سرچشمه دیباج
- تنگه زندان
- کویر لوت
- گرد کوه
- چشمه قلقل
- تپه‌های مریخی
قلل مرتفع ویرایش
- قله چالویی
- قله شاهدار کوه
- قله کرکسی
- قله بادله کوه
- قله منصور کوه
مشاهیر ویرایش
این بخش به هیچ منبع و مرجعی استناد نمیکند. |
- منوچهری دامغانی - شاعر
- فتحعلی شاه - شاه ایران از دودمان قاجار
- احمد مهدوی دامغانی - پژوهشگر الهیات و ادبیات
- حسن ذوالفقاری - نویسنده و پژوهشگر ادبی
- محمدعلی معلم دامغانی - شاعر
- یدالله رؤیایی - شاعر
- علی معلم - نویسنده ، کارگردان و تهیه کننده
- اسماعیل شاهرودی - شاعر
- شیخ آهنین - کشتی‌گیر حرفه‌ای ایرانی-آمریکایی
- افشین شاهرودی - شاعر و عکاس
- ناصر کشاورز - شاعر و نویسنده
- سیف‌الله یزدانی - خوشنویس
- علی اصحابی - خواننده و آهنگساز
- بهنام بانی - خواننده
- ناصر احمدی - دوبلور و گوینده رادیو
- محمود قنبری - دوبلور و مدیر دوبلاژ
- کامران دانشجو - سیاستمدار
- فرهاد دانشجو - سیاستمدار
- حسن سبحانی - سیاستمدار و استاد دانشگاه تهران
- حسین امیر عبداللهیان - سیاستمدار و وزیر امورخارجه
- مهدی نصیری - سیاستمدار و روزنامه نگار
- سعداله مسعودیان - سیاستمدار و دیپلمات
- ابوالفضل عمویی - سیاستمدار و دیپلمات
- سید رضا تقوی - سیاستمدار
- سید محمدتقی شاهچراغی - سیاستمدار و معاون سیاسی وزارت کشور
- سید محمد شاهچراغی - نماینده مجلس خبرگان رهبری
- غلامعلی نعیم‌آبادی - نماینده سابق مجلس خبرگان رهبری
- محمدعلی عالمی - نماینده سابق مجلس خبرگان
- مرتضی صفاری - نظامی و فرمانده نیروی دریایی
- محمدحسن ناصری - رییس اداره اطلاعات ساواک
- محمدرضا شریعتمدار دامغانی - سیاستمدار نماینده مجلس شورای ملی
- احمد کیهان یغمائی - سیاستمدار و نماینده مجلس شورای ملی
- مجتبی عالمی - سیاستمدار و نماینده مجلس شورای ملی
- هما خاکپاش - بازیگر
- داوود مقبلی - والیبالیست
- محمدرضا دامغانی - والیبالیست
- علیرضا منصوریان -سرمربی فوتبال
- محمدعلی فلاحتی نژاد - وزنه‌بردار
- زهرا برناکی - ورزشکار دوومیدانی
- محسن تنابنده - بازیگر و نویسنده
- اکبر عالمی - مجری و کارشناس تخصصی سینما
- ناصر فرهودی - آهنگساز
- علی اکبر مرآتی - از اساتید برجسته و عضو هیئت علمی تمام وقت دانشگاه گیفو
- ابوالفضل حسن بیگی - نظامی و سیاستمدار
- میرزا علی اکبر معلم دامغانی - عارف و دوست صمیمی سید روح‌الله خمینی
- سید حسن شاهچراغی - سیاستمدار و سرپرست سابق روزنامه کیهان
- حبیب‌الله فرحزاد - کارشناس برنامه سمت خدا
- مهدی محقق - پژوهشگر ادبی و فلسفی
- خسرو دانشجو - سیاستمدار
- حسن احمدی - نویسنده
- محمدرضا نصیری
- محمدباقر بنی‌عامری
- مهدی رجب بیگی
- ابوحرب بختیار
- علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه
- حسن دامغانی
- هوشنگ سعادت
- محمدکاظم مزینانی - شاعر و نویسنده
- اشکان خدابنده لو (اشوان) - خواننده
- روح الله احمدی - شاعر و ترانه سرا
- احمد امیر خلیلی - شاعر و ترانه سرا
- علی رهبری، - خواننده و آهنگسازپازل بند -
- علی اصغر عالمی - استاد بازنشسته دانشگاه بالتیمور مریلند آمریکا
- سید محمد ترابی - استاد بازنشسته ادبیات دانشگاه های آمریکا و استرالیا
- عبدالرضا امیر احمدی - مجری صدا و سیما
- غلامعلی نادعلی زاده - ملک الشعرای تعزیه ایران
- علی اصغر خطیب زاده - بازیگر برجسته تئاتر
- حسام خلیل نژاد - بازیگر سینما تلویزیون و تئاتر
جستارهای وابسته ویرایش
منابع ویرایش
- ↑ https://www.tasnimnews.com/fa/news/1402/05/09/2934155
- ↑ «پورتال ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۵ آوریل ۲۰۱۲.
- ↑ «نقشه راه‌ها و جاده‌های - ایران (آبان 1401)». behrah.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۱-۰۱.
- ↑ Enwiki. "Damghan (History)" (به انگلیسی).
- ↑ «نتایج سرشماری ایران در سال ۱۳۹۵». درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از اصلی (اکسل) در ۲۰ شهریور ۱۴۰۲.
- ↑ «زبان مردم شهرستان دامغان». سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان سمنان.
- ↑ «معرفی استان سمنان (زبان در استان سمنان)». وبسایت استانداری سمنان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ ژوئن ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۹.
- ↑ Dialect: Damghani Persian, glottolog. , “Damghani Persian” ,
- ↑ نقشبندی، شهرام؛ حاج عیدی، حوا. «چند فرایند واجی در گویش دیباجی». مجله علمی مطالعات زبانی و بلاغی دانشگاه سمنان. دریافت‌شده در ۹ مارس ۲۰۲۱.
- ↑ نقشبندی، شهرام؛ حاج عیدی، حوا. «چند فرایند واجی در گویش دیباجی». سامانه مدیریت نشریات علمی دانشگاه سمنان. دریافت‌شده در ۹ مارس ۲۰۲۱.
- ↑ نقشبندی، شهرام؛ حاج عیدی، حوا. «چند فرایند واجی در گویش دیباجی». پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی. دریافت‌شده در ۹ مارس ۲۰۲۱.
- ↑ «دانستنی‌خیلی خری های استان سمنان». کاراکتر line feed character در
|عنوان=در موقعیت 18 (کمک) - ↑ «معرفی زیارتگاه بکیربن اعین (رحمة الله علیه) ـ دامغان». www.emamzadegan.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ اكتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در 2018-10-16. تاریخ وارد شده در
|archive-date=را بررسی کنید (کمک) - ↑ «خانه لطفی | جاهای دیدنی ایران». جاهای دیدنی ایران. ۲۰۱۴-۰۹-۰۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۰-۱۶.
- ↑ «دیوار بارو | جاهای دیدنی ایران». جاهای دیدنی ایران. ۲۰۱۴-۰۹-۰۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۰-۱۶.
| در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ دامغان موجود است. |
پیوند به بیرون
| مجموعهای از گفتاوردهای مربوط به دامغان در ویکیگفتاورد موجود است. |