درجه‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران

محتویات

ترتیب و تطبیق درجات میان نیروها

درجه‌های ارتش ایران
نیروها
زمینی و هوایی	دریایی
ارتشبد	دریابد
سپهبد	دریاسالار
سرلشکر	دریابان
سرتیپ	دریادار
سرتیپ دوم	دریادار دوم
سرهنگ	ناخدا یکم
سرهنگ دوم	ناخدا دوم
سرگرد	ناخدا سوم
سروان	ناوسروان
ستوان ۳، ۲ و ۱	ناوبان ۳، ۲ و ۱
استوار ۲ و ۱	ناواستوار ۲ و ۱
گروهبان ۳، ۲ و ۱	مهناوی ۳، ۲ و ۱
سرجوخه	سرناوی
سرباز ۲ و ۱	ناوی ۲ و ۱
سرباز	ناوی

تا پیش از انقلاب اسلامی ایران، درجه ارتشبدی، معادل دریابد در نیروی دریایی بوده‌است. ترتیب درجات ژاندارمری کل کشور مانند درجات نیروی زمینی است به استثناء سرباز و سرباز یکم که در ژاندارمری، ژاندارم یکم نامیده می‌شود. برای ژنرال در فارسی القابی چون تیمسار، امیر، سردار و ژنرال کاربرد دارند که البته در پیش از انقلاب از تیمسار و بعد از انقلاب از سردار (برای سپاه) و امیر (برای ارتش) استفاده می شود. فرمانده کل ارتش در پیش از انقلاب ارتشتار بود که پس از انقلاب به فرمانده کل قوا تغییر کرد.

حداقل مدت توقف در درجات

بنا بر بند ب - ماده ۳۲ قانون استخدام نیروهای مسلح مصوبه ۲۹ آبان ۱۳۵۸ حداقل مدت توقف در درجات سربازی تا ستوانیار یکمی به شرح زیر بود:

از سربازی به سرباز یکمی ۶ ماه

از سربازی یکمی به سرجوخگی ۶ ماه

از سرجوخگی به گروهبان سومی ۱ سال

از گروهبان سومی به گروهباندومی ۳ سال

از گروهبان دومی به گروهبان یکمی ۳ سال

از گروهبان یکمی به استوار دومی ۴ سال

از استوار دومی به استوار یکمی ۴ سال

از استوار یکمی به ستوانیار سومی ۴ سال

از ستوانیار سومی به ستوانیار دومی ۴ سال

از ستوانیار دومی به ستوانیار یکمی ۴ سال

تبصره - حداقل توقف در درجات از سرجوخگی تا گروهبان دومی (داخل در ژاندارمری در صورتی که آموزشگاه دیده نباشند)، یک برابر و نیم مدت‌های مذکور در این ماده بود.

برابرهای قدیمی

در دورهٔ پادشاهی پهلوی با برپایی فرهنگستان زبان فارسی نام‌های درجه‌های ارتشی نیز دیگرگون شد. پس از تشکیل قشون متحدالشکل به سال ۱۳۰۰، درجات و مناصب سابق لغو و درجات جدید به این شرح تعیین گردید:

1. به درجات سرهنگ تمام و بالاتر سردار گویند
2. تابین اول ارشد بند که دو الی چهار ردیف است.
3. سرجوقه که رئیس یک جوقه‌است و از دو الی چهار بند تشکیل می‌شود.
4. وکیل راست و چپ که که اولی رئیس جوقه‌های اول و دوم (نیم رسد اول) و دومی رئیس جوقه‌های سوم و چهارم (نیم رسد دوم) است.
5. وکیل اول کارهای کلی گروهان را عهده‌دار است.
6. نایب که رئیس یک رسد است و از دو الی چهار جوقه تشکیل می‌شود.
7. سلطان رئیس گروهان است که از دو الی چهار رسد تشکیل می‌شود.
8. یاور فرمانده گردان است که از دو الی چهار گروهان تشکیل می‌شود.
9. سرهنگ رئیس فوج است که از دو الی چهار گردان تشکیل می‌شود.
10. سرتیپ رئیس تیپ است که از دو الی چهار فوج تشکیل می‌شود.
11. امیرلشکر فرمانده لشکر است که حداقل از دو تیپ پیاده، یک تیپ سوار و توپخانه لشکری تشکیل می‌شود.
12. سپهبد رئیس سپاه است که مرکب است از دو الی سه لشکر که باهم در عملیات شرکت کنند.
13. کلیه سپاه ایران تحت امر فرمانده کل قشون قرار می‌گیرد.

پس از تشکیل فرهنگستان ایران در فروردین ماه ۱۳۱۴، واژه‌های جدیدی برای ارتش برگزیده شد و از همان سال استعمال آنها در واحدهای نظامی اجباری شد در جدول زیر برابرهای امروزی و قدیمی این درجات می‌آید:

درجه‌های جدید و قدیم ارتش ایران
امروزی	اوایل دوره رضاشاه
سرلشکر	امیر لشکر
سرتیپ	-
سرهنگ	-
سرهنگ دوم	نایب‌سرهنگ
سرگرد	یاور
سروان	سلطان
ستوان یکم	نایب اول
ستوان دوم	نایب دوم
ستوان سوم	نایب سوم
استوار یکم	معین نایب درجه یک
استوار دوم	معین نایب درجه دو
سرگروهبان	وکیل اول
گروهبان دوم	وکیل راست
گروهبان سوم	وکیل چپ
سرجوخه	سرجوقه
-	تابین اول
سرباز	تابین

درجه‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران

درجه‌های نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران(نزاجا)

درجه‌های امیران و افسران نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران
ارتشبد	سپهبد	سرلشکر	سرتیپ	سرتیپ دوم	سرهنگ	سرهنگ دوم	سرگرد	سروان	ستوان یکم	ستوان دوم	ستوان سوم

درجه‌های درجه‌داران و سربازان نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران
استوار یکم	استوار دوم	گروهبان یکم	گروهبان دوم	گروهبان سوم	سرجوخه	سرباز یکم	سرباز دوم	سرباز

درجه‌های نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نهاجا)

درجه‌های امیران و افسران نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
ارتشبد	سپهبد	سرلشکر	سرتیپ	سرتیپ دوم	سرهنگ	سرهنگ دوم	سرگرد	سروان	ستوان یکم	ستوان دوم	ستوان سوم

درجه‌های درجه‌داران و سربازان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
استوار یکم	استوار دوم	گروهبان یکم	گروهبان دوم	گروهبان سوم	سرجوخه	سرباز یکم	سرباز دوم	سرباز

درجه‌های پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران(پداجا)

درجه‌های امیران و افسران پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
ارتشبد	سپهبد	سرلشکر	سرتیپ	سرتیپ دوم	سرهنگ	سرهنگ دوم	سرگرد	سروان	ستوان یکم	ستوان دوم	ستوان سوم

درجه‌های درجه‌داران و سربازان پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
استوار یکم	استوار دوم	گروهبان یکم	گروهبان دوم	گروهبان سوم	سرجوخه	سرباز یکم	سرباز دوم	سرباز

درجه‌های نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران(نداجا)

درجه‌های امیران نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
دریابد	دریاسالار	دریابان	دریادار	دریادار دوم

درجه‌های افسران نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
ناخدا یکم	ناخدا دوم	ناخدا سوم	ناوسروان	ناوبان یکم	ناوبان دوم	ناوبان سوم

درجه‌های درجه‌داران و سربازان نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
ناواستوار یکم	ناواستوار دوم	مهناوی یکم	مهناوی دوم	مهناوی سوم	سرناوی	ناوی یکم	ناوی دوم	ناوی

جستارهای وابسته

• درجه‌های نظامی قدیم ایران
• درجه‌های ارتش افغانستان
• درجه‌های سپاه پاسداران
• درجه‌های نیروی انتظامی

منابع

• دادگستری جمهوری اسلامی ایران، مجموعه قوانین سال ۱۳۵۸، تصویب‌نامه‌ها، ص۲۷۹.
• ویکی‌پدیای انگلیسی، نسخه ۲۶ سپتامبر ۲۰۰۶.
• فرهنگ همراه پیشرو آریانپور، انگلیسی-فارسی.