درگاه:منظومه شمسی

درگاه منظومه شمسی

سیارات و سیارات کوتوله سامانه ی خورشیدی در کنار خورشید. (مقیاس‌ها دقیق نیست)
سیارات و سیارات کوتوله سامانه ی خورشیدی در کنار خورشید. (مقیاس‌ها دقیق نیست)

منظومهٔ شمسی، منظومهٔ خورشیدی یا سامانهٔ خورشیدی (به انگلیسی: Solar System) سامانه‌ای متشکل از یک ستاره به نام خورشید و اجرام آسمانی است که در مدارهایی پیرامون آن می‌گردند.

منظومهٔ شمسی از فروپاشی یک ابر مولکولی پدید آمد و در دوران رنسانس و با مشاهدات افرادی از جمله گالیلئو گالیله کشف‌شد. این منظومه در بازوی شکارچی، کهکشان راه شیری واقع‌شده و ۲۵٬۰۰۰ سال نوری از مرکز کهکشانی فاصله دارد و کنارهٔ کهکشان فاصله دارد. خورشید بیش از ۹۹/۸ درصد جرم منظومهٔ شمسی را شامل می‌شود و منبع انرژی بسیار از جمله انرژی گرما و نور است. این ستاره یک ستارهٔ نوع جی رشته اصلی و عضوی از جمعیت ستارگان نخستین است. بقای منظومهٔ شمسی به بقای خورشید وابسته است و اگر خورشید نابود شود، منظومهٔ شمسی نیز نابود می‌شود.

منظومهٔ شمسی دارای هشت سیاره (تیر، ناهید، زمین، مریخ، مشتری، زحل، اورانوس و نپتون) و پنج سیارهٔ کوتوله (سرس، پلوتو، هائومیا، ماکی‌ماکی و اریس) است. چهار سیارهٔ نخست، سیارات درونی یا زمین‌سان هستند و بیشتر از سنگ ساخته شده‌اند و چهار سیارهٔ دیگر سیارات بیرونی یا غول‌های گازی هستند و از گازهای مختلف ساخته شده‌اند. علاوه بر این اجرام، منظومهٔ شمسی دارای اجرام دیگری از جمله ماه‌ها، سیارک‌ها، شهاب‌وارها، شهاب‌ها، شهاب‌سنگ‌ها و دنباله‌دارهاست. منظومهٔ شمسی هم‌چنین دارای مناطق خاصی از جمله کمربند سیارک‌ها، کمربند کویپر و دیسک فشرده است.

نوشتار برگزیده

اِریس (به انگلیسی: Eris، تلفظ: ee'-ris) یا اریس ۱۳۶۱۹۹ یا ۲۰۰۳ یوبی۳۱۳ با نام پیشین زینا (به انگلیسی: Xena) بزرگ‌ترین سیارهٔ کوتولهٔ منظومهٔ خورشیدی (همراه با اختلاف نظر) و بزرگ‌ترین جسم فرانپتونی است که پس از کشف، به عنوان سیارهٔ دهم منظومهٔ خورشیدی شناخته‌شد. اما در سال ۲۰۰۶، اتحادیهٔ بین‌المللی اخترشناسی تعریف جدیدی از سیاره کرد و اریس به همراه سرس، پلوتو، هائومیا و ماکی‌ماکی در گروه سیارات کوتوله قرار گرفت و شمار سیارات منظومهٔ خورشیدی به ۸ رسید.

در ۲۱ اکتبر ۲۰۰۳، مؤسسهٔ فناوری کالیفرنیا سه نگاره از آسمان شب گرفت و حرکت اریس در آن سه نگاره به اندازه‌ای آرام بود که رایانه‌ها آن را تشخیص ندادند. اما در ۵ ژانویهٔ ۲۰۰۵ و در بازبینی مجدد، مایکل براون، چد تروهیو و دیوید رابینوویتز اریس را کشف کردند. مایکل براون نام زینا را بر روی این سیارهٔ کوتولهٔ جدید و نام گابریل را بر روی ماه آن نهاد. اما در ۱۳ سپتامبر ۲۰۰۶، نام زینا به پیشنهاد مایکل براون به اریس (ایزدبانوی نفاق و کشمکش) و نام گابریل به دیسنومیا (دختر اریس) تغییر یافت.

زندگی‌نامهٔ برگزیده

الکسی لئونوف کیهان‌نورد روسی نخستین انسانی است که اقدام به راهپیمایی فضایی کرده‌است. الکسی لئونوف فضانورد و تیمسار بازنشسته نیروی هوایی روسیهشوروی سابق) است. وی در کنار فضانوردی به هنر نقاشی هم اشتغال داشته و عضو فرهنگستان هنری روسیه است. لئونوف در تمام ماموریت‌های فضایی‌اش، به همراه خود مداد رنگی و مداد شمعی به مدار زمین می‌برده و صحنه‌هایی را که از فضاپیما می‌دیده نقاشی می‌کرده‌است.

الکسی لئونوف در دو ماموریت تاریخی شرکت داشته‌است: در ماموریت واسخود-۲ نخستین راهپیمایی فضایی را انجام داد و در پروژه آزمایشی آپولو-سایوز در نخستین همکاری بین‌المللی فضایی نقش موثری ایفا کرد. وی پس از انجام ماموریت‌های فضایی‌اش، از سال ۱۹۷۶ فرماندهی گروه کیهان‌نوردان شوروی و پس از آن روسیه، مدیریت مرکز آموزش فضانوردان گاگارین، و ویراستاری گاهنامه فضانوردی نپتون را به عهده گرفت. آلکسی لئونوف در سال ۱۹۹۱ بازنشسته شد.

خورشید و سیارات

مُشتَری یا هُرمُز یا اورمزد یا برجیس یا زاوش (به انگلیسی: Jupiter) بزرگ‌ترین سیاره سامانه خورشیدی است. از نظر دوری از خورشید، مشتری پنجمین سیاره پس از تیر و ناهید و زمین و بهرام است. به یک روند مشتری چهارمین شی درخشان،در آسمان می‌باشد (پس از خورشید، ماه و ناهید) اگرچه گهگاه بهرام (مریخ) درخشان‌تر به‌نظر می‌آید.

جرم مشتری ۲٫۵ بار از مجموع جرم سیارات سامانه خورشیدی بیش‌تر است. جرم مشتری ۳۱۸ بار بیش‌تر از جرم زمین است. قطر آن ۱۱ برابر قطر زمین است. مشتری می‌تواند ۱۳۰۰ زمین را درخود جای دهد. میانگین دوری آن از خورشید در حدود ۷۷۸ میلیون و ۵۰۰ هزار کیلومتر می‌باشد یعنی بیشتر از ۵ برابر دوری زمین از خورشید. ستاره‌شناسان با تلسکوپهای برپاشده در زمین و ماهواره هائی که در مدار زمین می‌گردند به بررسی مشتری می‌پردازند. ایالات متحده تا کنون ۶ فضاپیمای بدون سرنشین را به مشتری فرستاده‌است. در ژوئیه ۱۹۹۴، هنگامی که ۲۱ تکه از دنباله‌دار شومیکر-لوی ۹ با اتمسفر مشتری برخورد کرد ستاره‌شناسان شاهد رویدادی بسیار تماشائی بودند. این برخورد برانگیزاننده ی انفجارهای سهمناکی شد که پاره ای از آن‌ها قطری بزرگتر از قطر زمین داشتند.

ماه‌ها

ماه (به انگلیسی: Moon) تنها قمر طبیعی سیارهٔ زمین است و با بازتاباندن نور خورشید، شب‌های زمین را کمی روشن می‌کند. ماه پنجمین قمر طبیعی بزرگ در منظومه خورشیدی در میان ۱۷۳ ماه موجود در این منظومه است. قطر ماه حدود ۳۵۰۰ کیلومتر است؛ جوّ ندارد و سطح آن از برخورد سنگ‌های آسمانی آبله‌گون است. قطر کره ماه یک‌چهارم کره زمین است و هیچ سیاره دیگری در منظومه خورشیدی، نسبت به اندازهٔ خود ماهی به این بزرگی ندارد. چگالی ماه چهار پنجم چگالی زمین است.

انسان‌ها از قدیم از کره ماه و چرخش منظم آن برای گاهشماری، به‌ویژه در کشاورزی، بهره می‌گرفتند، مسافران و دریانوردان نیز از نور و حضور ماه برای جهت‌یابی و ناوبری استفاده می‌کردند؛ ماه هم‌چنین در اسطوره‌های اقوام حضور زیادی دارد و در برخی فرهنگ‌ها حتی آن را به عنوان یک ایزد پرستش می‌کرده‌اند. گرانش (جاذبه) ماه باعث به‌وجود آمدن جزر و مد آب‌های کره زمین می‌شود و گرانش کره ماه هم‌چنین باعث باثبات ماندن محور گردش زمین به‌دور خود می‌شود که در صورت عدم وجود ماه، انحراف محوری زمین مرتبا تغییر می‌کرد و این امر باعث آشفته شدن آب و هوا و فصل‌ها در زمین می‌شد.

برج فلکی کنونی

برج حوت دوازدهمین برج یا خانه خورشید است. این برج خط سیر خورشید در ماه اسفند به مدت ۳۰روز و ۲ساعت است. از این رو برج حوت در گاه‌شماری خورشیدی نام دیگر اسفند ماه نیز می‌باشد.

نمادها

نماد تیر یا عطارد کوچکترین و نزدکترین سیاره به خورشید

آیا می‌دانید

نوشتارهای برگزیده

نگارهٔ برگزیده

نگارهٔ تاریخی که آپولو ۸ در گردش پیرامون کرهٔ ماه از کرهٔ زمین گرفته‌است. آپولو ۸ نخستین سفر انسان به مدار کرهٔ ماه بود. در این سفر، سازمان ناسا قصد آزمودن سامانه‌های فضاپیما در سفر بین ماه و زمین را داشت.

گفتاورد

چراغست مر تیره‌شب را بسیچ / به بد تا توانی تو هرگز مپیچ
چو سی روز گردش بپیمایدا / شود تیره‌گیتی بدو روشنا
پدید آید آنگاه باریک و زرد / چو پشت کسی کو غم عشق خوَرد
چو بیننده دیدارش از دور دید / هم اندر زمان او شود ناپدید
دگر شب نمایش کند بیشتر / ترا روشنایی دهد بیشتر
به دو هفته گردد تمام و درست / بدان باز گردد که بود از نخست
بود هر شبانگاه باریک‌تر / به خورشید تابنده نزدیک‌تر
بدینسان نهادش خداوند داد / بود تا بود هم بدین یک نهاد

فردوسی

شاهنامه

سیارات کوتوله

پلوتو (به انگلیسی: Pluto) از نظر بزرگی پس از اریس، دومین سیاره کوتوله منظومه خورشیدی است که از هنگام کشف در سال ۱۹۳۰ تا ۲۴ اوت ۲۰۰۶ نهمین سیاره سامانه خورشیدی بود. اما اکنون بنا بر تعریف نوین اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی یک سیاره کوتوله و همچنین به عنوان نمونهٔ نخست از رده جدید اجرام فرانپتونی به شمار می‌رود.

«پلوتو» گویش زبان انگلیسی است و در زبان فرانسه به آن «پلوتون» می‌گویند. پلوتو در افسانه‌های روم باستان نام خدای زیرزمینی بوده‌است. این نام‌گذاری به دلیل فاصله بسیار دور این جرم آسمانی از خورشید صورت پذیرفته‌است. پلوتو بزرگ‌ترین جسم فضایی در منظومهٔ خورشیدی ما است که ماموریت‌های فضایی از سوی زمین هنوز به آن نرسیده‌اند.

دنباله‌دارها و شهاب‌سنگ‌ها

دنباله‌دار ‎شومیکر-لوی ۹ (به انگلیسی: Comet Shoemaker–Levy 9) دنباله‌داری بود که در سال ۱۹۹۴ با سیاره مشتری برخورد کرد. این برخورد، نخستین مشاهدهٔ مستقیم یک برخورد خارج از سیارهٔ زمین در سامانه خورشیدی بود. این رویداد تحت پوشش رسانه‌ای گسترده‌ای قرار گرفت و ستاره شناسان سراسر دنیا توانستند آن را مستقیما مشاهده کنند. برخورد دنباله دار شومیکر- لوی ۹ با مشتری، آگاهی‌های تازه‌ای از سیارهٔ مشتری و نقش آن در کاهش زباله‌های فضایی در فضای داخلی منظومهٔ خورشیدی ارائه کرد. دنباله دار شومیکر- لوی ۹، توسط ۳ ستاره شناس به نام‌های کارولین شومیکر و ایوجین م. شومیکر و دیوید اچ. لِوی کشف شد.

در ژوئیهٔ ۱۹۹۲، مدار شومیکر - لوی۹ وارد حد روش مشتری شد و نیروی کشندی مشتری موجب تکه تکه شدن این دنباله دار گشت. از این پس، شومیکر لوی ۹ به صورت رشته‌ای از قطعات جدا از هم که قطر بزرگترین آن‌ها ۲ کیلومتر بود دیده می‌شد. این قطعات در طی روزهای ۱۶ تا ۲۲ ژوئیه، با سرعتی نزدیک به ۶۰ کیلومتر بر ثانیه، به نیم‌کره جنوبی مشتری برخورد کردند. اثرات روشن این برخوردها از لکه سرخ بزرگ هم آسانتر دیده می‌شد و تا چند ماه پس از برخورد نیز دیده می‌شد.

طبقات گوناگون

خورشید
خورشید
خورشید
سیارات
سیارات
سیارات کوتوله
سیارات کوتوله
ماه‌ها
ماه‌ها
سیارات سیارات کوتوله ماه‌ها
سیارک‌ها
سیارک‌ها
دنباله‌دارها
دنباله‌دارها
ریزسیارات
ریزسیارات
سیارک‌ها دنباله‌دارها ریزسیارات
شهاب‌وارها
شهاب‌وارها
شهاب
شهاب
شهاب‌سنگ‌ها
شهاب‌سنگ‌ها
شهاب‌وارها شهاب‌ها شهاب‌سنگ‌ها

آن‌چه می‌توانید انجام دهید

  • الگوی {{درگاه|منظومه شمسی}} را به نوشتارهای وابسته با منظومهٔ شمسی اضافه کنید.
  • الگوی {{منظومه شمسی-خرد}} را به نوشتارهای خرد منظومه شمسی اضافه کنید.
  • در پروژه‌های منظومهٔ شمسی همکاری کنید.
  • نوشتارهای خرد منظومه شمسی را گسترش دهید.

ویکی‌پروژه‌ها

سراسرنما

موضوعات

منظومه شمسی: سیاره ('تعریف سیاره ˑ زیست‌پذیری سیاره‌ای ˑ سیاره زمین‌سان ˑ غول گازی ˑ حلقه سیاره‌ای) ˑ سیاره کوتوله (پلوتوئید) ˑ فهرست ماه‌های طبیعی ˑ فضانوردی ˑ کلونیزاسیون ˑ گاه‌شمار کشف

خورشید: لکه خورشیدی ˑ باد خورشیدی ˑ شراره خورشیدی ˑ خورشیدگرفتگی
تیر (سیاره): زمین‌شناسی ˑ اکتشاف (مارینر ۱۰ ˑ مسنجر ˑ بپی‌کولومبو) ˑ گذر عطارد
ناهید (سیاره): زمین‌شناسی ˑ جو ناهید ˑ مشاهدات و اکتشاف (ونرا ˑ برنامه فضایی مارینر مارینر ۲/مارینر ۵/مارینر ۱۰ ˑ پایونیر ۱۲ ˑ وگا ۱/۲ˑ ماژلان ˑ ونوس اکسپرس) ˑ گذر ناهید
زمین: تاریخ زمین ˑ زمین‌شناسی ˑ جغرافیا ˑ جو زمین ˑ حرکت وضعی زمین
ماه: ماه‌سنجی ˑ ماه‌شناسی ˑ جو کره ماه ˑ اکتشاف (برنامه لونا ˑ برنامه فضایی آپولو آپولو ۸/آپولو ۱۱) ˑ مدار ماه ˑ ماه‌گرفتگی
مریخ: ماه‌های مریخ (فوبوس (ماه) ˑ دیموس (ماه)) ˑ زمین‌شناسی ˑ جغرافیا ˑ جو ˑ اکتشاف (برنامه فضایی مارینر ˑ برنامه کاوشگر مریخ ˑ وایکینگ وایکینگ ۱/وایکینگ ۲ ˑ پتفایندر ˑ مریخ‌نورد اکتشاف)
سرس: سرس (فضاپیمای داون)
مشتری (سیاره): فهرست ماه‌های مشتری (آمالتئا, آیو (ماه) ˑ اروپا (ماه) ˑ گانمید (ماه) ˑ کالیستو (ماه)) ˑ حلقه‌های مشتری ˑ جو مشتری ˑ مگنتوسفر ˑ اکتشاف (پایونیر پایونیر ۱۰/پایونیر ۱۱ ˑ وویجر وویجر ۱/وویجر ۲ ˑ کاوشگر فضایی اولیس ˑ کاسینی-هویگنس ˑ فضاپیمای گالیله ˑ نیوهورایزنز)
زحل: فهرست ماه‌های زحل (میماس (ماه) ˑ انسلادوس ˑ تتیس (ماه) ˑ دیونه (ماه) ˑ رئا (ماه) ˑ تیتان (ماه) ˑ یاپتوس (ماه)) ˑ حلقه‌های زحل ˑ اکتشاف (پایونیر ۱۱ ˑ وویجر وویجر ۱/وویجر ۲ ˑ کاسینی-هویگنسفضاپیمای هویگنس)
اورانوس: ماه‌های اورانوس (میراندا (ماه) ˑ آریل (ماه) ˑ اومبریل (ماه) ˑ تیتانیا (ماه) ˑ اوبرون (ماه)) ˑ حلقه‌های اورانوس ˑ اکتشاف (وویجر ۲)
نپتون: ماه‌های نپتون (تریتون (ماه)) ˑ حلقه‌های نپتون ˑ نپتون (وویجر ۲)
سیاره‌های دورتر از نپتون
پلوتو: ماه‌های پلوتو (شارون (ماه), نیکس (ماه), هیدرا (ماه)) ˑ پلوتو (نیوهورایزنز)
هائومیا: ماه‌های هائومیا (هایاکا (ماه), ناماکا (ماه))
ماکی‌ماکی
اریس: دیسنومیا (ماه)
اجرام کوچک منظومه شمسی: شهاب‌وارs ˑ سیارکs (کمربند سیارک‌ها) ˑ سنتوری ˑ جسم فرانپتونی (کمربند کویپر ˑ دیسک فشرده (منظومه شمسی) ˑ ابر اورت) ˑ دنباله‌دار‌ها (دنباله‌دار هیل-باپ ˑ دنباله‌دار هالی ˑ دنباله‌دار هایاکوتاک ˑ دنباله‌دار شومیکر-لوی ۹)
تشکیل و تکامل منظومه شمسی: فرضیه‌های تاریخچهٔ تشکیل و تکامل منظومهٔ شمسی ˑ فرضیه سحابی

رده‌ها

ستاره‌شناسی:اخترفیزیکگاه‌شماری‌هاکاتالوگ‌های ستاره‌شناسیدستگاه مختصات سماویمکانیک سماویکیهان‌شناسی فیزیکیرصدخانه‌هاسیاره‌شناسیتلسکوپ‌ها

زندگینامه‌ها: ستاره‌شناسان

اجرام آسمانی: کهکشان‌هاسحابی‌هاسیاره‌هاستارگان

فضانوردی: پروازهای فضایی بشرماهواره‌هاجستجوی هوش فرازمینیفضاپیما

هیچ زیررده‌ای ندارد
حافظهٔ نهان سرور را پاکسازی کنید