خاچی خاچیک
خاچی خاچیک[۱] که با نام خاچی خاچی، دکتر خاچی یا دکتر خاچیک نیز شناخته می‌شود، یک پژوهشگر موسیقی و موسیقی‌شناس ایرانی-ارمنی است.[۲][الف] از او به عنوان اولین کسی که نظام طبقه‌بندی دستگاهی موسیقی ایرانی را به غرب معرفی کرد یاد شده‌است.[۳]
| خاچی خاچیک دکتر خاچی | |
|---|---|
 | |
| محل زندگی | آلمان |
| نژاد | ایرانی-ارمنی |
| تحصیلات | موسیقی‌شناسی |
| محل تحصیل | دانشگاه کلن |
| پیشه | موسیقی‌شناس |
| عنوان | دکتر خاچی |
خاچی در تهران تحصیل کرد و سپس به آلمان رفت و در آنجا دکترا گرفت. او در زمینهٔ موسیقی ایرانی پژوهش کرد و مقاله‌هایی به فارسی و آلمانی در مورد موسیقی ایرانی منتشر کرده‌است. وی مدتی نیز مدرس موسیقی بود. خاچی جزو گروهی اقلیت در موسیقی‌دانان ایرانی است که تعداد دستگاه‌های موسیقی ایرانی را ۱۲ عدد می‌دانند (بر خلاف اکثریت، که تعدادشان را ۷ عدد می‌دانند).
زندگی‌نامه ویرایش
خاچی در تهران تحصیل کرد. سپس به کلن رفت و در دانشگاه کلن در مقطع دکترای موسیقی‌شناسی فارغ‌التحصیل شد. موضوع پایان‌نامه دکترای وی «دستگاه: مطالعات روی موسیقی نوین ایرانی»[ب] بود که در آن محتوای ردیف میرزا عبدالله را توضیح داده بود.[۴] استاد راهنمای او برای این پایان‌نامه، ماریوس اشنایدر[پ] بود.[۵]
خاچی بعدها برای بیش از ده سال در مدرسهٔ موسیقی و آواز باد بیرنباخ[ت] تدریس کرد. او در سال ۲۰۱۴ بایگانی نت‌های خود را به همین مدرسه بخشید.[۶]
فعالیت‌ها و آثار ویرایش
خاچی نوازندهٔ ویولن بود و پیش از رفتن به آلمان با موسیقی غربی آشنا شده بود. در مقابل آشنایی او با موسیقی ایرانی محدود بود، چنان‌که در متونی که به آلمانی نوشته بود گاهی از واکه‌های اشتباه استفاده کرده بود (مثلاً نام گوشهٔ قَرَچه از دستگاه شور را به صورت قِرچه نوشته بود).[۷]
از خاچی در کنار زاون هاکوپیان، امیر اشرف آریانپور، هرمز فرهت، محمود خوشنام، و سعدی حسنی به عنوان پژوهشگرانی یادشده‌است که از بنیانگذاران تجزیه و تحلیل موسیقی معاصر ایران بودند.[۸] همچنین از خاچی در کنار هاکوپیان به عنوان اولین ایرانیانی که در خصوص موسیقی‌شناسی قومی پژوهش کرده‌اند یاد شده‌است.[۹]
خاچی همچنین عضو هیئت داوران نخستین دورهٔ عالی موسیقی هنرستان موسیقی ملی بود؛ از جملهٔ هنرآموزان این دوره می‌توان به فرهاد فخرالدینی اشاره کرد.[۱۰] او همچنین در دوره عالی موسیقی‌شناسی هنرستان موسیقی درس «مطالعه مقایسه‌ای خصوصیات موسیقی شرقی و غربی» را در دو دوره (سال‌های ۴۴ و ۴۹) تدریس کرده‌است.[۱۱]
خاچی در مقاله‌ای به زبان آلمانی با عنوان «چارچوب اصولی ایجاد فواصل در دستگاه شور»[ث] که در سال ۱۹۶۷ منتشر شد، فواصل به کار رفته در این دستگاه را بررسی و چنین نتیجه‌گیری کرد که در این دستگاه چارچوبی هماهنگ برای فواصل به صورت یک گام وجود ندارد. این مقاله جزو آثار مهم وی تلقی می‌شود که از سویی توسط برخی محققین نظیر برونو نتل حائز اهمیت دانسته شده اما از سوی دیگر توسط کسانی همچون هرمز فرهت درستی آن به چالش کشیده شده‌است.[۱۲]
خاچی چندین مقاله در مجله موسیقی نوشت که بخشی از آن‌ها متمرکز بر نقد موسیقی معاصر ایرانی بودند.[۱۳] این شامل موسیقی غربی که در ایران اجرا شود نیز می‌شود، که از این دست می‌توان به مطلبی از وی در شمارهٔ ۱۰۲ مجله موزیک ایران (آبان ۱۳۳۹) با عنوان «بوته انتقاد» اشاره کرد که در نقد یک رسیتال پیانو و یک کوارتت بود که به ترتیب از سوی انجمن ایران و آمریکا و انجمن فیلارمونیک تهران اجرا شده بودند.[۱۴] وی همچنین به تحلیل آثار دیگر موسیقی‌شناسان معاصر خود نیز می‌پرداخت، که پاسخش بر مقاله‌ای از محمود خوشنام با عنوان «غم در موسیقی ایران» از آن جمله است.[۱۵]
به گفتهٔ جلال اندرمانی‌زاده، خاچی در اولین کنگرهٔ حزب توده که با نام کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی-اتحادیه ملی در سال ۱۳۳۲ در شهر بن برگزار شد، عضو هیئت دبیران بود و نقش دبیر هنر را بر عهده داشت.[۱۶]
نقد ویرایش
نوشته‌های خاچی گاه مورد انتقاد دیگر موسیقی‌شناسان قرار گرفته‌است. به‌طور ویژه، پایان‌نامهٔ او که به صورت یک کتاب هم منتشر شد، حاوی اشتباه‌های قابل توجه دانسته شده‌است از جمله این که برخی از مطالبی که خاچی از آثار فرصت شیرازی اقتباس کرده بود، به اشتباه به خود فرصت نسبت داده شده (در حالی که فرصت صرفاً مطالب گذشتگان را نقل می‌کرده) و نیز تعداد مقام‌ها در این کتاب به اشتباه ۱۰ عدد ذکر شده، در حالی که متن مرجع گفته بود که مقام‌ها ۱۲ عدد هستند و صرفاً سه‌تایشان (عشاق، نوا و بوسلیک) از نظر گام با هم شباهت دارند اگر چه از درجه‌های مختلفی از آن گام مشترک شروع می‌شوند.[۱۷] همچنین قسمت‌های عمده‌ای از این اثر، تکراری بر آثار پیشین مهدی برکشلی و هنری جرج فارمر دانسته شده‌است.[۱۸]
همچنین خاچی تعداد دستگاه‌های موسیقی ایرانی را ۱۲ عدد می‌دانست، که ممکن است ناشی از ناآشنایی او با موسیقی ایرانی و ناتوانی از تفکیک دستگاه‌ها از ملحقاتشان باشد (نظیر این که آواز ابوعطا جزو ملحقات دستگاه شور است و یک دستگاه جداگانه نیست). با این حال، این دیدگاه او بعداً توسط هرمز فرهت و برونو نتل هم به کار گرفته شد، اگر چه آن‌ها ظاهراً طبقه‌بندی دوازده‌گانه را صرفاً به خاطر سادگی‌اش ترجیح می‌دادند.[۱۹][۲۰] با این حال، این نظریه مورد قبول بیشتر موسیقی‌شناسان نیست تا آنجا که محمدتقی مسعودیه که چند سال بعد در دانشگاه کلن شاگرد ماریوس اشنایدر بود هم، تقسیم‌بندی هفت دستگاه و پنج آواز را به کار گرفت.[۲۱]
یادداشت ویرایش
- ↑ در متون انگلیسی و آلمانی نام او به صورت Dr. Khatchi Khatchi یا Dr. Khatschi Khatschi آمده‌است؛ در متونی که خودش در مجله موسیقی منتشر کرده، امضا مطالب به صورت «دکتر خاچی» است.
- ↑ Der Dastgah: Studien zur Neuen Persischen Musik
- ↑ Marius Schneider
- ↑ Sing- und Musikschule Bad Birnbach
- ↑ Das Intervallbildungsprinzip des Persischen Dastgah Shur
پانویس ویرایش
- ↑ استادان موسیقی یاد محمدتقی مسعودیه را گرامی داشتند.
- ↑ Mohammadi, Modal Modernities, 76.
- ↑ Mohammadi, Modal Modernities, 33.
- ↑ Hajarian, Ghazal as a Determining Factor, 5.
- ↑ Mohammadi, Modal Modernities, 74.
- ↑ Ein Notenschatz für die Musikschule.
- ↑ Mohammadi, Modal Modernities, 76.
- ↑ عظیمی‌نژادان، موسیقی هنوز حوزه ممنوعه است.
- ↑ استادان موسیقی یاد محمدتقی مسعودیه را گرامی داشتند.
- ↑ فرهاد فخرالدینی، هنرمندی پرکار با پنج دهه فعالیت حرفه‌ای.
- ↑ نصیری‌فر، مردان موسیقی، ۸۵–۸۶.
- ↑ Hajarian, Ghazal as a Determining Factor, 5.
- ↑ عظیمی‌نژادان، موسیقی هنوز حوزه ممنوعه است.
- ↑ صلواتی، معرفی و تحلیل محتوای نخستین نقدها، ۱۰۴–۱۰۷.
- ↑ دانایی، غم در موسیقی ایران ….
- ↑ اندرمانی‌زاده، اسناد: آزمون و حزب توده، ۱۰۴.
- ↑ Mohammadi, Modal Modernities, 76-78.
- ↑ Farhat, Der Dastgah, 76.
- ↑ Mohammadi, Modal Modernities, 84.
- ↑ Mohammadi, Modal Modernities, 87.
- ↑ Mohammadi, Modal Modernities, 86.
منابع ویرایش
- اندرمانی‌زاده، جلال (۱۳۷۹). «اسناد: آزمون و حزب توده (اسنادی از فعالیت‌های منوچهر آزمون در حزب توده)». تاریخ معاصر ایران (۱۳ و ۱۴): ۹۷–۲۲۲. دریافت‌شده در ۶ سپتامبر ۲۰۱۸ – به واسطهٔ نورمگز.
- دانایی، حسین (۱۳ مرداد ۱۳۸۹). «غم در موسیقی ایران …». روز آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۳ اوت ۲۰۱۸.
- صلواتی، کامران (۱۳۹۵). «معرفی و تحلیل محتوای نخستین نقدهای آثار شنیداری موسیقی در نشریات تخصصی موسیقی ایران از سال ۱۳۱۸ تا ۱۳۴۰ش». فصلنامه موسیقی ماهور (۷۴): ۹۳–۱۱۸.
- عظیمی‌نژادان، علی (۲۵ بهمن ۱۳۹۶). «موسیقی هنوز حوزه ممنوعه است». ایلنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۳ اوت ۲۰۱۸.
- «فرهاد فخرالدینی، هنرمندی پرکار با پنج دهه فعالیت حرفه‌ای». ایرنا. ۲۱ اسفند ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۳ اوت ۲۰۱۸.
- «استادان موسیقی یاد محمدتقی مسعودیه را گرامی داشتند». خبرگزاری مهر. ۲۶ آذر ۱۳۸۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۳ اوت ۲۰۱۸.
- نصیری‌فر، حبیب‌الله (۱۳۸۳). مردان موسیقی سنتی و نوین ایران. ج. ۴. تهران: آتیه. ص. ۸۵–۸۶.
- Farhat, Hormoz (1964). "Der Dastgāh; Studien zur neuen persischen Musik (Book Review)". Ethnomusicology. 8 (1): 76–77.
{{cite journal}}: نگهداری CS1: پیش‌فرض تکرار ref (link) - Hajarian, Mohsen (1999). Ghazal as a determining factor of the structure of the Iranian Dastgah (Ph.D.). University of Maryland, College Park.
{{cite thesis}}: نگهداری CS1: پیش‌فرض تکرار ref (link) - Mohammadi, Mohsen (2017). Modal Modernities: Formations of Persian Classical Music and the Recording of a National Tradition. CreateSpace Independent Publishing Platform. ISBN 978-1-5472-2793-8.
{{cite book}}: نگهداری CS1: پیش‌فرض تکرار ref (link) - "Ein Notenschatz für die Musikschule". Passauer Neue Presse. 22 May 2014. Archived from the original on 10 August 2018. Retrieved 2018-08-04.
پیوند به بیرون ویرایش
- مقاله‌های دکتر خاچی در مجله موسیقی، بایگانی‌شده توسط پرتال جامع علوم انسانی