روحانیت در ایران
برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. (فوریه ۲۰۱۹) |
لحن یا سبک این مقاله بازتابدهندهٔ لحن دانشنامهای استفادهشده در ویکیپدیا نیست. |
در طول تاریخ معاصر ایران، دین و مذهب بارها و در موارد گوناگون از طریق اعمال نفوذ روحانیون، بر سیاست تأثیر گذاشتهاست. نهضت تنباکو، انقلاب مشروطه، کودتای ۱۳۳۲، جنبش ملی شدن صنعت نفت و انقلاب سال ۵۷ ایران از جمله وقایعی است که تماماً یا بخشی تحت تأثیر روحانیون شیعی صورت گرفتهاست.[۱]
تعدادی از مهمترین قیامها و حرکتهای سیاسی-اسلامی از اواخر دوره قاجاریه تا آغاز انقلاب ایران در ایران به رهبری روحانیون شیعه رخ دادهاست.
در سدهٔ بیستم، دو انقلابِ مهم در ایران روی داد که نقش روحانیت شیعه در هریک گوناگون بوده است؛ انقلابِ مشروطه و انقلابِ ۱۹۷۹م که «اسلامی» نامیده میشود. انقلاب مشروطه نخست شاهدِ برآمدن روشنفکران مدرن بود که از ایدئولوژیهای ناسیونالیسم، لیبرالیسم و سوسیالیسم تأثیر میگرفتند، قانون اساسی کاملاً غیردینی مدوّن کردند و به نوسازی جامعهٔ خود امیدوار بودند و پرادختند. امّا در انقلابِ دوّم، علمای سنّتی (روحانیت شیعه) فعالیت کردند که بنا به دیدگاه یرواند آبراهامیان از «دورانِ طلایی اسلام الهام میگرفتند. پیروزیِ خود را با طرح و تدوین یک قانون اساسی کاملاً دینی تضمین نمودند، شرع را جایگزین دادگاههای موجود کردند و مفاهیمِ غربی همچون دموکراسی را مفاهیمی الحادی دانستند و موردِ انتقاد قرار دادند.»[۲]
پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران روحانی ممکن بود قاضی یا محضردار باشد، اما پس از این انقلاب کمتر شغلی، در ایران، میتوان یافت که روحانیت در آن نقشی نداشته باشد. از کارخانه و نیروگاه برق و پتروشیمی گرفته تا ارتش و ادارات دولتی و دانشگاهها و تیمهای ورزشی، روحانیت به شکل نهادی و نظاممند حضور داشته است. روحانیت با عناوین و نامهایی همچون نمایندگی ولیفقیه یا نامهای دیگر بر مدیریت کارها و پرسنل اکثر سازمانهای فرهنگی، نظامی، اقتصادی و سیاسی حضور داشته است.[۳][تحقیق دستاول؟][بیطرفی مورد مناقشه است.]
در جریان انقلاب مشروطهویرایش
- آخوند خراسانی، حاج میرزا حسین تهرانی و عبدالله لاهیجی ارکان سهگانهٔ فقهای عتبات حامی نهضت ملی مشروطیت ایران و طرفدار حکومت مشروطه بودند(این سه معروف به آیات ثلاث هستند). آنها در جریان مشروطیت تلگرافها و پیامهایی از نجف به ایران می فرستادند و در آنها مردم را به مبارزه ترغیب میکردند. آنان طی تلگرامهایی خطاب به محمدعلی شاه قاجار در اجرای وظیفهٔ امر به معروف و نهی از منکر شاه را به پیامدهای استبداد سیاسی هشدار میدادند. همچنین مناقشاتی بین این سه و مشروعهخواهان تهران به رهبری شیخ فضلالله نوری صورت گرفته که طی آنها سه مجتهد مقیم نجف از انقلاب ایران دفاع نمودهاند.[۴]
- فتویٰ معروف میرزای شیرازی و بهدنبال آن لغو امتیاز رژی (توتون و تنباکو)
- ترور ناصرالدین شاه به دست میرزا رضای کرمانی، از مریدان سید جمالالدین اسدآبادی و به دستور او [۵]
- برکناری امین السلطان از صدارت مظفرالدین شاه با مخالفت و مبارزهٔ سیدعبدالله بهبهانی و شیخ فضلالله نوری [۶]
- تخریب ساختمان بانک استقراضی روس در بازار تهران (که در زمین وقفی ساخته شده بود) به فرماندهی محمد واعظ [۶]
- مهاجرت و تحصن علما در زاویه حضرت عبدالعظیم که در تاریخ مشروطه به «هجرت صغری» معروف است [۷]
- تظاهرات سال ۱۳۲۴ که موجب تقابل جدی دولت عینالدوله با مردم شد و به جمعه خونین معروف است [۸]
- مهاجرت سه هزارنفر از روحانیون شیعه که به «هجرت کبری» معروف شده و منجر به صدور فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه و مشروطیت اول شد.[۷]
- نبرد آزادیخواهان تبریز با قوای روسیه به فرماندهی روحانیون در ماجرای اولتیماتوم روسیه و قضیه مورگان شوستر [۹]
دوره پهلویویرایش
با ظهور رضا شاه و آغاز سلطنت دودمان پهلوی، قیامهای مذهبی برای مدتی طولانی دچار وقفه شدند. مهمترین واقعه سیاسی-مذهبی در این دوره از تاریخ معاصر ایران، قیام مسجد گوهرشاد بود که به فرمان سید عبدالله شیرازی در اعتراض به لباس متحدالشکل رضاخانی در تابستان ۱۳۱۴ به وقوع پیوست. این قیام با خشونت قوای دولتی و به توپ بستن مسجد خاتمه یافت و طی آن قریب دوهزار نفر کشته شدند.[۱۰]
پس از واقعه مسجد گوهرشاد، تا سال ۱۳۲۸ عملاً مذهب نقش زیادی در سیاست ایران نداشت. در آبانماه این سال، عبدالحسین هژیر، وزیر دربار محمدرضا پهلوی در مسجد سپهسالار کشته شد. این قتل توسط یکی از اعضای جمعیت فدائیان اسلام انجام شد.[۱۱] در بهمن ماه سال بعد، میتینگ بزرگی در مسجد شاه تهران و در حمایت از ملی شدن صنعت نفت برگزار شد. تنها چهل روز بعد سپهبد رزمآرا در همین مسجد (بازهم توسط فدائیان) کشته شد. این واقعه به ملی شدن صنعت نفت در ایران منتهی شد.[۱۰]
جستارهای وابستهویرایش
منابعویرایش
- ↑ «نقش روحانیون در نهضتهای اسلامی». وبگاه رسمی.
- ↑ آبراهامیان، یرواند. ایران بین دو انقلاب. تهران: نی. ص. فصل آخر. پارامتر
|تاریخ بازیابی=
نیاز به وارد کردن|پیوند=
دارد (کمک) - ↑ خلجی، مهدی (۲۰۱۰ میلادی/ آذر ۱۳۸۹). نظم نوین روحانیت در ایران. آیدا-بوخوم، آلمان. شابک ۹۷۸-۳-۹۸۱۴۰۳۰-۰-۸. تاریخ وارد شده در
|سال=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ نظریهٔ حکومت قانون در ایران، جواد طباطبایی، نشر ستوده، تبریز، ۱۳۸۷
- ↑ نقش روحانیت پیشرو در جنبش مشروطیت. حامد الگار. ترجمهٔ ابوالقاسم سری. انتشارات طوس. ۱۳۵۶
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ تاریخ بیداری ایرانیان. ناظم الاسلام کرمانی. سعیدی سیرجانی. نشر بنیاد فرهنگ ایران. ۱۳۴۶
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ انقلاب مشروطیت ایران. محمداسماعیل رضوانی. انتشارات ابن سینا. ۱۳۴۵
- ↑ تاریخ مشروطه ایران. احمد کسروی. امیرکبیر. ۱۳۶۳ ص ۱۰۹
- ↑ تاریخ هجده ساله آذربایجان. احمد کسروی. امیرکبیر. ۱۳۵۷
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ دوران مبارزه. هاشمی رفسنجانی. دفتر نشر معارف انقلاب.(ISBN 964-91543-1-0) تهران ۱۳۷۶
- ↑ نخست وزیران ایران از مشیرالدوله تا بختیار، دکتر باقر عاقلی، انتشارات جاویدان، چاپ ۱۳۷۰
روحانیان شیعه