تظاهرات ۱۴ اسفند ۱۳۵۹

رویدادهای ۱۴ اسفند ۱۳۵۹ مجموعه اتفاق‌هایی بود که از سخنرانی ابوالحسن بنی‌صدر، رئیس‌جمهوری وقت ایران در دانشگاه تهران شروع شد. این سخنرانی در سالگرد درگذشت محمد مصدق بود. این سخنرانی باعث ایجاد جنجال‌های زیادی در فضای سیاسی ایران شد این رویداد به مدت سه روز به طول انجامید.

زمینه تاریخی

انتخابات ریاست جمهوری و رد شدن نامزد حزب جمهوری اسلامی

اولین انتخابات ریاست جمهوری در ۵ بهمن ۱۳۵۸، برگزار شد. رقابت اصلی بین حزب جمهوری و مخالفان پرشمار ولی پراکنده‌ی آن بود.

این حزب پس از اعلام تمایل خمینی به اینکه روحانیون در رأس کارهای اجرایی قرار نگیرند، جلال‌الدین فارسی را به عنوان کاندیدا معرفی کرد. ابوالحسن بنی‌صدر، د احمد مدنی، داریوش فروهر، صادق قطب زاده و مسعود رجوی، دیگر کاندیداها بودند.

جلال الدین فارسی بدلیل افغانی الاصل بودن کناره گیری کرد . مسعود رجوی چون به قانون اساسی رأی نداده بود کنار رفت و بنی‌صدر به ریاست جمهوری رسید.

اختلاف بین مجلس و رئیس‌جمهور بر سر نخست‌وزیر

با برگزاری نخستین دوره‌ی انتخابات مجلس در اسفند ۵۸، بیشترین کرسی‌های مجلس در اختیار حزب جمهوری اسلامی قرار گرفت.

براساس قانون اساسی رئیس‌جمهور در مقابل نخست‌وزیر از قدرت اجرایی کمتری برخوردار بود و نخست‌وزیر باید توسط رئیس‌جمهور معرفی میشد و تأیید مجلس را میگرفت.

مجلس شخصی که سید ابوالحسن بنی‌صدر برای نخست‌وزیری انتخاب کرده بود را نپذیرفت. در ۲۹ تیر ۱۳۵۹ طی یک سخنرانی، سید روح‌الله خمینی اعلام کرد که: «این اشخاصی که انقلابی نیستند باید در راس وزارتخانه‌ها نباشند و آقای بنی‌صدر باید امثال اینها را معرفی به مجلس نکند و اگر کرد، مجلس رد بکند و هیچ اعتنایی نکند.»
از سوی حزب جمهوری اسلامی جلال‌الدین فارسی ، غرضی، میر‌سلیم، و رجایی و میرسلیم پیشنهاد شدند. بنی‌صدر در مورد میرسلیم نظر مساعد داشت اما مجلس به وی رأی تمایل نداد.

پس از آن، کمیته‌ای مشترک بین مجلس و دولت تشکیل شد و این هیئت ۳ نفر را به مجلس معرفی کرد. در ۱۸ مرداد، رجایی با ۱۵۳ رای موافق، ۲۴ مخالف و ۱۹ ممتنع نخست‌وزیر شد.

ولی اختلاف‌ها همچنان بر سر انتخاب بقیه‌ی وزرا ادامه داشت به طوریکه برخی از وزارتخانه‌ها مدت‌ها بدون وزیر ماندند.

بنی‌صدر در مورد رجایی گفته بود : من گفتم ایشان خشک سر هستند یعنی آنچه را که صحیح می دانند راجع به آن حتی بحث را هم جایز نمی‌دانند و در نتیجه همکاری او با رئیس‌جمهور از آن هم مشکل‌تر است و آن عده که در مجلس بودند این ضعف او را تصدیق کردند.

بنی‌صدر تا پایان عمر معتقد بود که رجایی از طرف روح الله خمینی به او تحمیل شده است و او بخاطر جنگ و عدم تکرار مشکلی شبیه اختلاف مصدق-کاشانی تمکین کرده است

سخنرانی بنی‌صدر در مشهد، ۱۰ مرداد ۵۹

من باید به شما بگویم اگر من بخواهم به راه علی بروم و در برابر آن‌ها که می‌خواهند به نام مکتب این قدرت را به انحصار در آورند، باید با قاطعیت تمام بایستم.

سخنان بنی‌صدر در مورد اقلیت منسجم

بنی‌صدر در سال ۵۹ در مراسم بزرگداشت ۱۷ شهریور در میدان شهدای تهران از یک گروه اقلیت انحصار طلب صحبت کرد و گفت:

«یک نظریه‌ای وجود دارد که باید یک اقلیت منسجم در خطی حاکمیت کامل برقرار کند. این اقلیت برای استقرار حاکمیت خویش کوشیده است و می‌کوشد رهبری نهادهای انقلابی را به دست بگیرد. کوشیده است و می‌کوشد رادیو و تلویزیون و روزنامه را به دست بگیرد و نگذارد هیچ نشریه‌ای که مخالف باشد امکان حیات داشته باشد. می‌خواهد سپاه انقلاب، کمیته‌های انقلاب، انجمن اسلامی و هر گروه و حزب اسلامی را در قبضه بیاورد و از طریق حاکمیت برنامه‌ای را به اجرا بگذارد. این اقلیت می‌خواهد حکومت را قبضه کند و مخالفان حکومت را از راه همان روش‌هایی که گفتم منکوب کند و از سر راه بردارد و در نتیجه بدون مزاحم و مانعی برنامه خود را به اجرا بگذارد.»

سخنرانی ۱۴ اسفند

سخنرانی‌ از ساعت ۱۵:۳۰ آغاز شد و به مدت سه ساعت طول کشید وی از مصدق نام می‌برد و می‌گفت که «مصدق مردی که امروز به خاطر بزرگداشت او شما مردم تهران در این اجتماع شکوهمند گردهم آمده‌اید، بیانگر و مجری راه و رسمی است به ترتیبی که خود در این باره می‌گوید «از مسلمانی و آداب آن برای برحق بودن اسلام نه برای میل این و آن پیروی کنیم و به لوازم آن از ترس خدا و معاد و نه مقتضیات دنیوی و سیاسی عمل نماییم …، من ایرانی و مسلمانم و بر علیه هر چه ایرانیت و اسلامیت را تهدید کند، تا زنده هستم مبارزه می‌نمایم. با این بیان، مصدق میان استقلال و آزادی میان ایرانیت و اسلامیت رابطه‌ای می‌بیند و این دو را مستقل از یکدیگر نمی‌خواهد …، آنچه اصل و اساس است از دید مصدق، ایرانیت در همان حد استقلال و آزادی بیرون از اسلامیت به معنای طرز فکر و روش و دینی که به ملت امکان می‌دهد با وحدت در پایه و با تکیه بر خود از هر بیگانه بی نیاز باشد.»

«در اینجا گرد هم نیامده ایم تا از مصدق بتی سازیم که او خود بنابر برنامه‌ای که نوشت از بت سازی بیزاری جست…، در این روز مایلم به این امر تأکید مجدد بکنم از نظر من خط عمومی که مصدق بر ضد انقلاب عمل کردن بیرون از فلسفه زندگی است و کسانی که چنین گفتند آن‌ها هستند که می‌خواهند از نام مصدق برای پیشبرد مقاصد خود استفاده کنند.»

او در لا‌به‌لای سخنانش مکرر این جمله را تکرار می‌کرد که «عده‌ای برای اخلال اینجا آمده‌اند، اگر دست از اخلال برندارند من از شما مردم خواهم خواست چماق به دستانی را که می‌خواهند جمهوری را به لجن بکشند، تنبیه کنید.»

فضای حاکم بر سخنرانی

حامیان بنی‌صدر با تصاویر محمد مصدق و آیت‌الله شریعتمداری و آیت‌الله طالقانی و مخالفین بنی‌صدر با تصاویر روح‌الله خمینی و پلاکاردهای با تصویر مصدق در حال بوسیدن دست ملکه ثریا به محل سخنرانی آمده بودند. عزت‌الله سحابی این جمعیت را به عمل خلاف قانون حمل پلاکارد متهم می‌کند، چرا که از قبل اعلام شده بود، هیچ‌کس حق آوردن پلاکارد با خود را ندارد. وی این کار مخالفین را نشانه آمادگی و تدارک فراوان آنان دانست. همچنین پیش از سخنرانی رئیس‌جمهور، سخنرانی آرشیوی از آیت‌الله طالقانی و محمد مصدق را پخش کردند.

شروع سخنرانی

ساعت ۱۵:۴۰ دقیقه بنی‌صدر در جایگاه قرار می‌گیرد و سخنرانی را آغاز می‌کند. در این روز مخالفین رئیس‌جمهور جهت وقفه در سخنرانی بلندگو را قطع می‌کنند و بنی‌صدر هم به علت تجهیز نبودن پلیس از مردم می‌خواهد عاملین را بیرون کند. پس از آن نیز حامیان بنی‌صدر شروع به اهانت به دکتر بهشتی کردند و شعارهایی ضد حزب جمهوری اسلامی دادند.

جمعه ۱۵ اسفند

• علی خامنه‌ای امام جمعه تهران در سخنرانی نسبت به اتفاقات ۱۴ اسفند اعلام کرد:

گروهک‌های ضداسلام از طرفی گروهک‌های ضد خط امام، سیاستمداران منزوی شده از چشم مردم افتاده. این عناصر پلید و خبیث با یکدیگر یک واحد و یک طیف را به وجود آوردند. دیروز حادثه همین بود که گفتم

• فردای آنروز روزنامه‌های مخالف بنی‌صدر همچون روزنامه جمهوری اسلامی، حامیان بنی‌صدر را به حرمت شکنی و زدن سوت و کف در ایام عزاداری حسینی و پاره کردن عکس روح‌الله خمینی متهم می‌کردند و در آنروز یک راهپیمایی برپا کردند.
• گروهی که به دستگیری معترضین سخنرانی روز گذشته دانشگاه تهران اعتراض داشتند، دست به تحصن در دانشگاه زدند و پس از آن در حالیکه شعار می‌دادند دست به راهپیمایی زدند.

شنبه ۱۶ اسفند

• ساعت ۱۰ صبح روحانیون و طلاب و جمعی از اهالی قم بعد از پایان درس حوزه علمیه در مسجد اعظم دست به راهپیمایی زدند و ضمن حمایت از متحصنین در دانشگاه تهران، حوادث روز پنج شنبه را محکوم کردند.
• ساعت ۹:۳۰ صبح، پس از درس حوزه علمیه گروه‌های از طلاب در حالی که راهپیمایی می‌کردند، به طرف منزل آیت‌الله گلپایگانی حرکت نمودند.

یکشنبه ۱۷ اسفند

• بازارهای قم و کاشان و تهران برای اعتراض به بنی‌صدر بسته شدند.

هیئت رسیدگی به رویدادهای ۱۴ اسفند

روح‌الله خمینی رهبر وقت ایران هیئت سه نفره متشکل از نماینده خودش (مهدوی کنی)، نماینده بهشتی، علی خامنه‌ای، اکبر هاشمی رفسنجانی، رجایی و محمد یزدی و بنی‌صدر هم شهاب‌الدین اشراقی (داماد سید روح الله خمینی که جزو طرفداران بنی‌صدر بود) را به نمایندگی تعیین کرد. سپس در تاریخ ۱۲ خرداد ۱۳۶۰ قانون‌شکنی بنی‌صدر را علت اتفاقات ۱۴ اسفند دانست. پس از آن بنی‌صدر رأی آن هیئت را رد می‌کند. روح‌الله خمینی نیز در سخنرانی در تاریخ ۶ خرداد ۱۳۶۰ می‌گوید:

قانون معین شده‌است. نمی‌شود از شما پذیرفت که ما قانون را قبول نداریم. غلط می‌کنی قانون را قبول نداری، قانون تو را قبول ندارد.

شعارهای روز ۱۴ اسفند

• چوب، چماق، شکنجه دیگر اثر ندارد
• حزب چماق بدستان در پیشگاه ملت، افشا باید گردد
• زندانی سیاسی، آزاد باید گردد
• مسلمان به پا خیز، حزب شده رستاخیز
• نصر من الله و فتح قریب، مرگ بر این حزب مردم فریب
• چماقدار، چماقدار مرگت فرا رسیده
• کیش، کیش، چماقدار
• مرگ بر بهشتی
• سردسته چماقداران بهشتی
• بنی‌صدر، بنی‌صدر حکم جهادم بده
• ما پیرو قرآنیم، ما حزب (جمهوری اسلامی) نمی‌خواهیم
• طالقانی رو کی کشته؟ بهشتی چشم درشته

جستارهای وابسته

• ابوالحسن بنی‌صدر
• تظاهرات حامیان بنی‌صدر در ۳۰ خرداد ۱۳۶۰

پیوند به بیرون

• تصاویر جراید درباره وقایع ۱۴ اسفند ۱۳۵۹

منابع

• وقایع ۱۴ اسفند ۱۳۵۹ تا عزل بنی‌صدر از ریاست جمهوری
• خبرگزاری فارس - بازخوانی واقعه ۱۴ اسفند ۱۳۵۹ دانشگاه تهران