زبان‌های قفقاز

زبان‌های قفقاز مجموعه گسترده و بسیار متنوعی از زبان‌ها هستند که توسط بیش از ده میلیون نفر در رشته‌کوه قفقاز، میان دریای سیاه و دریای کاسپین، و پیرامون آن گویش می‌شوند.

با مقایسه زبانی اجازه این زبان‌ها را می‌توان به چندین خانواده مختلف زبانی، با ارتباط کم یا بدون ارتباط با هم، دسته‌بندی کرد. با این حال، گاهی به اشتباه از زبان‌های قفقاز به عنوان یک خانواده زبانی یاد می‌شود.

زبان‌های بومی قفقاز ویرایش

زبان‌های قفقازی شامل دو خانواده زبانی و سه زیرشاخهٔ جداگانه با بیش از ۱۱٫۲ میلیون سخنگو می‌باشند:^[۱]

خانواده زبان‌های قفقازی جنوبی (زبان‌های کارتولی/Kartveli): که بیش از ۵٫۲ میلیون گویشور دارد و زبان گرجی از این دسته اند.

خانواده زبان‌های قفقازی شمالی که شامل:
زبان‌های قفقازی شمال غربی: که زبان‌های آبخازی، آدیغی، چرکسی، پونتی و کاباردی را شامل شده و حدود ۳٫۸ میلیون نفر بدان‌ها سخن می‌گویند
زبان‌های قفقازی شمال شرقی: که زبان‌های داغستان و نیز زبان‌های اینگوشی، چچنی، لزگی و آواری را دربرمی‌گیرند و روی هم ۲٫۵ میلیون گویشور دارند.

خاستگاه و ارتباط با زبان‌های دیگر ویرایش

خاستگاه زبان‌های قفقازی همچنان ناشناخته باقی مانده‌است. دو زیرخانوادۂ شمالی ممکن است خویشاوند دور باشند. فرضیهٔ دنه-قفقازی آنها را به ترتیب با زبان‌های نا-دنهٔ آمریکای شمالی و چینی-تبتی مربوط می‌کند.^[۲] همچنین زبان‌های قفقازی، به نظر می‌رسد که معقول‌ترین خویشاوند از میان خویشاوندان فراوان پیشنهادی برای زبان باسکی باشند.^[۲]^[۱]

شیوه نگارش ویرایش

این زبان‌ها برای نگارش عموماً از سه گونه الفبا استفاده می‌کنند. الفبای گرجی، الفبای سیریلیک و الفبای لاتین. مورد نخست متعلق به زبان گرجی است و مورد بعدی را سایر زبان‌های رایج در قفقاز بکار می‌برند. الفبای لاتین نیز علاوه بر اینکه مدتی در نیمه نخست قرن بیستم در شوروی و مناطق مختلف آن رواج داده می‌شد (گرچه امروز جای خود را به سیریلیک داده)، در میان قفقازی‌زبانان ساکن ترکیه و دیگر کشورهای خاورمیانه کاربرد دارد و تا صد سال پیش به وفور از الفبای عربی استفاده میشده ولی امروزه منسوخ شده و فقط عالمان مسلمان و برای دعا نوشتن و خواندن قرآن به یادگیری آن می‌پردازند و بین مردم عمومیت ندارد.

زبان‌هایی با پراکندگی گسترده‌تر ویرایش

زبان‌های دیگری که به‌طور تاریخی و در حال حاضر در منطقه قفقاز صحبت می‌شوند می‌توانند در خانواده‌هایی با پراکندگی جغرافیایی بسیار گسترده‌تر جای گیرند.

هندواروپایی ویرایش

زبان غالب هندواروپایی در قفقاز ارمنی است که توسط ارمنی ۶٫۷ میلیون ارمنی گویش می‌شود. دیگر زبان بزرگ زبان آسی با ۷۰۰٫۰۰۰ نفر گویشور است. سایر زبان‌های هندواروپایی رایج در قفقاز عبارتند از یونانی (یونانی پونتی)، فارسی (شامل تاتی و یهودی-تاتی)، کردی، تالشی و زبان‌های اسلاوی، همچون روسی و اوکراینی است که شمار گویشوران آن‌ها به بیش از یک سوم جمعیت قفقاز می‌رسد.

سامی ویرایش

دو گویش از آرامی نو در قفقاز تکلم می‌شوند: آرامی نو آشوری، با حدود ۳۰٬۰۰۰ سخنگو، و آرامی نو بوهتان، با حدود ۱٬۰۰۰ سخنگو. هر دو این زبان‌ها توسط آشوری‌های در حال فرار از نسل‌کشی عثمانی‌ها طی جنگ جهانی اول به قفقاز آورده شدند.

گویشی از عربی به نام عربی شیروانی از قرون وسطی تا اوایل قرن بیستم بومی جمهوری آذربایجان و داغستان بود.^[۳]^[۴] در قرن نوزدهم، بهترین عربی ادبی در کوه‌های داغستان گویش می‌شد.^[۵]

ترکی ویرایش

چندین زبان از خانواده زبان‌های ترکی در قفقاز گویش می‌شود که از آن‌ها آذربایجانی با حدود ۹ میلیون نفر سخنگو در جمهوری آذربایجان است سایر زبان‌های ترکی رایج در قفقاز شامل کاراچایی-بالکاری، قموقی، نوقایی هستند.

مغولی ویرایش

زبان قالمیق که توسط نوادگان اویرات از شرف آسیا گویش می‌شود، یک زبان مغولی است.

جستارهای وابسته ویرایش

منابع ویرایش

↑ ^۱٫۰ ^۱٫۱ Manfred Owstrowski. "History of the Basque Language" (PDF). Salem State University (به انگلیسی). Archived from the original (PDF) on 17 August 2018. Retrieved 17 August 2018.
↑ ^۲٫۰ ^۲٫۱ اطلس زبان ها. انتشارات دانشگاه تهران. تابستان ۱۳۸۷. صص. ۶۴. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۰۳-۵۷۹۱-۰.
↑ Owens, Jonathan (2000). Arabic As a Minority Language. دگرویتر. pp. 89–101. ISBN 978-3-11-016578-4.
↑ Zelkina, Anna (2000). In Quest for God and Freedom: The Sufi Response to the Russian Advance in the North Caucasus. C. Hurst & Co. p. 31. ISBN 978-1-85065-384-4.
↑ Bryan, Fanny. E.B. (1992). Bennigsen-Broxup, Marie (ed.). The North Caucasus Barrier: The Russian Advance Towards the Muslim World. C. Hurst & Co. p. 210. ISBN 978-1-85065-305-9.

مشارکت کنندگان ویکی‌پدیا زبان‌های قفقازی انگلیسی.بازیابی در تاریخ ۸ ژوئن ۲۰۱۱.

پیوند به بیرون ویرایش

TITUS: Caucasian languages map by Jost Gippert& projects Armazi& Ecling
CIA ethnolinguistic map
language-family map by Matthew Dryer
Caucausian section of the Red Book of the Peoples of the Russian Empire
The Iberian-Caucasian Connection in a Typological Perspective – An in-depth linguistic study of Basque, Georgian, and other ergative languages, concluding that the similarities are not strong enough to prove a genetic link.
Atlas of the Caucasian Languages with very detailed Language Guide (by Yuri B. Koryakov)
Comparative Notes on Hurro-Urartian, Northern Caucasian and Indo-European by V. V. Ivanov

[:0-1] ۱٫۰ ^۱٫۱ Manfred Owstrowski. "History of the Basque Language" (PDF). Salem State University (به انگلیسی). Archived from the original (PDF) on 17 August 2018. Retrieved 17 August 2018.

[:1-2] ۲٫۰ ^۲٫۱ اطلس زبان ها. انتشارات دانشگاه تهران. تابستان ۱۳۸۷. صص. ۶۴. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۰۳-۵۷۹۱-۰.

[WDG-3] Owens, Jonathan (2000). Arabic As a Minority Language. دگرویتر. pp. 89–101. ISBN 978-3-11-016578-4.

[CHC-4] Zelkina, Anna (2000). In Quest for God and Freedom: The Sufi Response to the Russian Advance in the North Caucasus. C. Hurst & Co. p. 31. ISBN 978-1-85065-384-4.

[CHC2-5] Bryan, Fanny. E.B. (1992). Bennigsen-Broxup, Marie (ed.). The North Caucasus Barrier: The Russian Advance Towards the Muslim World. C. Hurst & Co. p. 210. ISBN 978-1-85065-305-9.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]