ویکی‌پدیا

زبان‌های نیلوصحرایی

(تغییرمسیر از زبان‌های نیلی‌صحرایی)

زبان‌های نیلوصحرایی یک خانواده پیشنهادی از زبان‌های آفریقایی هستند که توسط حدود ۷۰ میلیون گویشگر در بخش‌های بالای رود شاری و نیل، شامل منطقهٔ تاریخی نوبه، در شمال جایی که دو شاخه رود نیل به هم می‌پیوندند صحبت می‌شوند. این زبان‌ها در ۱۷ کشور در بخش شمالی آفریقا از الجزایر تا بنین در غرب، از لیبی تا جمهوری دموکراتیک کنگو در مرکز و از مصر تا تانزانیا در شرق پراکنده هستند.

نیلوصحرایی
پراکنش:مرکز، شمال و شرق آفریقا
تبار:یکی از خانواده‌های زبانی جهان
زیرگروه‌ها:
ایزو ۲–۶۳۹ / ۵ssa
گلاتولوگNone
{{{mapalt}}}
پراکندگی زبان‌های نیلوصحرایی (به رنگ زرد)

همانطورکه از نام خط فاصله آن مشخص است، نیلو-صحرا خانواده ای از داخل آفریقا، از جمله حوضه بزرگ نیل و صحرای مرکزی صحرا است. هشت بخش تشکیل دهنده پیشنهادی آن (به استثنای کوناما ، کولیاک و سونگهای ) در کشورهای مدرن سودان و سودان جنوبی یافت می شود که رودخانه نیل از طریق آنها می گذرد.[۱]

توزیع جغرافیایی ویرایش

گونه های زبان‌های نیلوصحرایی:

زبان‌های برتا: در بخش کوچکی از مرز سودان و اتیوپی[۲]

زبان‌های باگا: در یک منطقه مرزی اتیوپی و اندکی در سودان[۳]

زبان‌های فور: در بخش‌های کوچکی از سودان و چاد[۴]

زبان‌های کومان: در دو بخش‌ کوچک در مرز اتیوپی با سودان جنوبی و سودان[۵][۶]

زبان‌های کولیاک: در بخش‌ کوچکی در شمال شرقی اوگاندا[۷]

زبان‌های کوناما: در بخشی از اریتره و اندکی در مرز اتیوپی[۸]

زبان‌های مابان: در بخش‌هایی از چاد و مناطق مرزی کوچکی در سودان و جمهوری آفریقای مرکزی[۹]

زبا‌ن‌های صحرایی: در بخش‌هایی از چاد، نیجر، نیجریه و اندکی در سودان و کامرون[۱۰]

زبان‌های سغنایی: در بخش‌هایی از نیجر و مالی و بخش‌های کوچکی از نیجریه، الجزایر، بنین و بوریکنافاسو [۱۱]

زبان‌های سودان مرکزی: در بخش‌هایی از چاد، جمهوری آفریقای مرکزی، جمهوری دموکراتیک کنگو و بخش های کوچکی از سودان جنوبی، نیجریه، اوگاندا و کامرون[۱۲][۱۳]

زبان‌های سودان شرقی: در سودان، اریتره، اتیوپی، کنیا، تانزانیا، اوگاندا و اندکی در مصر و چاد [۱۴]

زبان‌های کادو: در کوه‌های نوبا (Nuba) در سودان[۱۵][۱۶]

زبان‌های میمی-دی: در بخش کوچکی از چاد[۱۷]

برپایه‌یِ کشور ویرایش

زبان‌های نیلو صحرایی در کشور های سودان، اتیوپی، چاد، سودان جنوبی، اوگاندا، اریتره، چاد، جمهوری آفریقای مرکزی، نیجر، نیجریه، کامرون، مالی، الجزایر، بنین، بوریکنافاسو، جمهوری دموکراتیک کنگو، کنیا، تانزانیا و مصر سخنور دارند.

البته شمار سخنوران این زبان در کشور هایی مانند مصر و الجزایر ، کامرون، بنین و بوریکنافاسو ناچیز است.

شاخه‌ها ویرایش

شاخه‌های نیلوصحرایی مطابق نظرات ژوزف گرینبرگ به شرح زیرند:

نیلوصحرایی
 

کومی (شامل گوموز)

 
 

صحرایی

 
 

سنغایی

 
 

فور

 
 

مابی

 
شاری-نیلی
 

سودانی مرکزی

 
 

کوناما

 
 

برتا

 
 

سودانی شرقی (شامل کولیاک، نوبی و نیلی)

 
 
 

واژگان ویرایش

نمونه واژگان اساسی در شاخه‌های مختلف نیلوصحرایی:

یادداشت: در خانه‌های دارای خط مورب، شکل مفرد پیش از آن و شکل جمع پس از آن است.

زبان چشم گوش بینی دندان زبان دهان خون استخوان درخت آب خوردن نام
نیانیلی[۱۸] (k)ɔŋ, pl. (k)ɔɲ yit̪ (q)ume kɛ-la(-c) ŋa-lyɛp (k)ʊt̪ʊk käw kɛ-ɛt, kɪ-yat pi(-ʀ) ɲam ka-ʀin
نیاجبل[۱۹] ed ~ er si(di ~ gi) ɲi-di kala-d udu k-afa-d (g-)am- kaca cii ~ kii ɲam (siigə, saag)
تمین[۲۰] nɪ́ŋɪ̀nàʈ / kɛ̀ɛ́n wénàʈ / kwèén kɪ́mɪ́nʈɪ̀n / kɪkɪ́mɪ́nʈɪ́nɪ̀ awɪ̀s / kɛ́ɛ̀ʔ mɛ́nɖɪnyàʈ íʈùk / k(w)úʈɪ̀n mónɪ̀ʈ àmɪ̀s / kɔ́maʔ mɛ́rɛŋɪ̀s / mɛ́rɛŋ múŋ láma kàlɪ́n, kàlɪ́ŋ
نیاداجو[۲۱] aŋune / aŋwe ~ aŋun wunute / wunuge mu-ne ɲiɣte / ɲiɣke ɲabire / ɲabirta ikke / ikku tamuke ŋai / ŋayu ewete / ewe ma- si- ange / angu
کادوگلی (گویش تالا)[۲۲] ayyɛ / iyyɛ naasɔ / isinɛ́ ámb-/nigáŋg-árɔk t̪- / iŋŋini áŋdáɗuk / ni- niinɔ / niginíínɔ ariid̪ʊ t̪iŋguba / kuba ffa / nááfa ɓiid̪i oori ɛɛrɛ / nigirɛɛnɛ
نیاسودانی شمال شرقی[۲۳] maɲ ɲog-ul em-u ŋes-il ŋal ag-il ~ ag-ul ug-er kɛs-ɛr koɲ-er- mban kal- / kamb- (ŋ)ɛr-i
نارا[۲۳] no, nòò / no-ta, nóó-ta tús / túsá demmo, dəmmo, dàm̀mò, dòmmò nɪ̀hɪ̀ / nɪ̀hɪ̀t-tá; nèʃɪ̀ / nèʃá hàggà, àggà, ààdà, hàdà aùlò / aùl-lá; àgúrá / àgúr-tà kitto, kɪ̀tò ketti, kəti, kátɪ́ / ketta, kátá tüm, tûm; kè́l emba, mbàà kal, kál, kár ade, ààdà
نیانوبی[۲۳] maaɲ, sg. miɲ-di ugul(-e), sg. ugul-di ? ŋil, sg. ŋíl-di ŋal, sg. ŋal-di agil ùg-er kiser, sg. kisir-ti koor, sg. koor-ti es-ti kal- er-i
نیاتامی[۲۳] me-ti, pl. mVŋ (ŋ)usu-ti (sg) eme, sg. emi-ti (sg.) ŋesi-t(i), pl. ŋes-oŋ laat auli agi kei-ti, pl. kei-ŋ gaan; kiɲe(-ti) (?) kal /kaal ŋan- (ŋ)aat, pl. (ŋ)ari-g
نیانیما[۲۳] a̍ŋV ɲɔgɔr- (o)mud̪- (?) ŋil- ? ŋàl- wule amV t̪uma bɔ́ŋ t̪a̍l- / ta̍m-
نیاسورمی جنوب غربی[۲۴] kɛɓɛrɛ (pl.) it̪t̪at ʊŋɛtʃ (?) ɲiggɪtta ʌgʌʌt (k)-ʊt̪t̪ʊk ɓɪj- ɛmmɛ kɛɛt̪ maam ɗak- ðara
نیاسورمی جنوب شرقی[۲۴] kabari ɲabi (?) giroŋ ɲigidda (?) kat tuk- ɲaɓa giga (?) kɛdo (?) ma sara
نیاکولیاک[۲۵] ekw, pl. ekw=ẹk beos, pl. beosẹk nyab, pl. nyabẹk ɛd-eɓ ak, pl. akẹk seh ɔk ad, pl. ad=is kywɛh yed, pl. yedẹk
شابو[۲۶] sɛ k’iti sonɑ k’ɑu hɑndɑ kɑusɛ dɑmo emɑhɑ; egege k’ɔnɑ wɔ: woŋgɑse
اونگوتا[۲۷] ˈʔa:fa ˈwo:wa ˈsi:na (loan?) ʔitiˈma ʔɑdabo (loan?) ˈʔi:fa ˈmitʃa (loan?) ˈhɑntʃa ˈtʃa:hawa ʔeˈdʒak ˈmiʃa
نیاباگیریمی[۲۸] kamɔ; kamu; kama imbi; EmbE; mbili; mbElE; imbil-; EmbEl- Samɔ; Samu; Somu; kanu; kunu; kVnV kanga; nganga unɖɛ(C-) tara manga; masu; mVsV; nɖuma Kinga; Kunga; Kingo kaga mEnE; mAnɛ; mani OɲO; ɔɲɔ; VɲV iɭi; ʈV
نیامانگبتو[۲۹] mʷɔ̀ bɪ́ amɔ̀ kɪ́ kàɖrà tí(kpɔ̀) álí kpɔ̀ kɪ́rɪ́ɛ̀ gʷò láɲɔ̀ kɛ̀lʊ̀
مانگبوتو[۳۰] owékékí ubí tongi usɛ́ kedrú utí koto ikpi okpá uwɛ ano aɓé
باله[۳۰] ɲɔ̌ bí ndǔ̱tú̱ kú da tso zú kpa tsú cû wyɔ ngbá / nzú
اندرو[۳۰] nikpɔ́ ɓi(na) ondǐ̹tsǔ̹ ku da tsu âzû kpá ítsú ǐɗá ɲú óvôná
معدی (اوگاندا)[۳۱] mī bí ɔ̀mvɔ̄ sí lɛ̀ɖá ti àrɪ́ hʷa kʷɛ èyí ɲā rú
بیری[۳۲] mɛ́; mʊ́ nvö; nvu ímɔ̀; ámɔ̀ sì ìnɖrɔ́; ìnɖrá tyi(di) ɔ́tɔ́ kpɔ kpi; kpɪ wu ɔnyo iri
کرش[۳۳] mumu mbímbi uŋú ʃɛ́ʃɛ̀ ndjindja - srama kpɔkpɔ́ kpikpi ùyù ɔ́ʃɔ́ díri
دونگو[۳۳] mómu mbimbi ʔɔŋu cẹ̀cẹ̀ ndjándja - ọọs kpọkpŏ kpikpi ùyù l-ọc(ic) díri
آجا[۳۳] iɲi mimbi múmú uku ndindyi - usa gbäbí cící ɓaɓa aɲ kiri
کوناما[۳۴] wà ùkùˈnà bòbòˈnà mà ŋèeˈlà ùˈdà kòkòˈbà sàŋˈgà èˈlà bìˈà ˈìŋ(à) ˈkíidà
برتا[۳۵] aře iile amúŋ ndu-fuudí hala n'du k’aβa k’aara s’ís’ía fɪ'ri θɪ́ŋa huu (= foot)
گوموز شمالی[۳۶] kʼwácá tsʼéa ííta kʼósa kʼótʼá sa maχá ʒákwá ɟá aja sá tsʼéa
نیانیاکومی[۳۷] D̪E cʼɛ ʃʊnʃ ʃE lEtʼ̪a tʼ̪wa sʼámá; bàs ʃUImakʼ cwálá jiɗE ʃa; kʼama D̪uga
گوله[۳۸] yan ĭgŭn fufŭn ŏdāīān wāīdjo wŏt āī
گوله[۳۹] yan igă̄n fufan adad ayan ĭten ai
آمدانگ (کوچانه)[۴۰] ni dili, kiliŋgɛ gʊrnɑ kɑlkɑ dɔl: sɪˈmi tʃo: dʊrtu sɔŋ sunu zɑm tʃuluk
مابا[۴۱] kàʃì-k/-ñi koi-k boiñ sati-k delmi-k kan-a/-tu àríi kàñjí-k soŋgo-k inji añ mílí-i/-síi
میمی ریکورس[۴۲] dyo feɾ fir ɲain ɲyo su engi ɲyam
کانوری[۴۳] shîm sə́mò kə́nzà tímì; shélì tə́làm cî bû shíllà kə̀ská njî bù cû
زاگاوا[۴۴][۴۵] í kέbέ síná màrgi: tàmsi: áá ógú úrú bɛ̀gìdi: bí sε:gì tír
دندی[۴۶] mò háŋŋá nínè hínydyè dɛ́llɛ̀ méè kpííʀì bíʀí túúʀì hàʀí ŋwáà máà
تاداکساهاک[۴۷] mó haŋgá t-í-nʒar ée-ʃan íilǝs míya kud-én biidí tugúdu aryén ŋá mân

جستارهای وابسته ویرایش

منابع ویرایش

  1. ↑ "Nilo-Saharan languages". Wikipedia (به انگلیسی). 2024-01-22.
  2. ↑ «Glottolog 4.8 - Berta». glottolog.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۰۸.
  3. ↑ "Bʼaga languages". Wikipedia (به انگلیسی). 2023-11-21.
  4. ↑ "Fur languages". Wikipedia (به انگلیسی). 2023-11-02.
  5. ↑ "Koman languages". Wikipedia (به انگلیسی). 2023-11-21.
  6. ↑ «Glottolog 4.8 - Koman». glottolog.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۰۸.
  7. ↑ "Kuliak languages". Wikipedia (به انگلیسی). 2024-02-04.
  8. ↑ "Kunama languages". Wikipedia (به انگلیسی). 2021-11-18.
  9. ↑ "Maban languages". Wikipedia (به انگلیسی). 2022-05-18.
  10. ↑ «Glottolog 4.8 - Saharan». glottolog.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۰۸.
  11. ↑ «Glottolog 4.8 - Songhay». glottolog.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۰۸.
  12. ↑ "Central Sudanic languages". Wikipedia (به انگلیسی). 2024-01-17.
  13. ↑ «Glottolog 4.8 - Central Sudanic». glottolog.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۰۸.
  14. ↑ "Eastern Sudanic languages". Wikipedia (به انگلیسی). 2024-01-15.
  15. ↑ "Kadu languages". Wikipedia (به انگلیسی). 2024-01-06.
  16. ↑ «Glottolog 4.8 - Kadugli-Krongo». glottolog.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۰۸.
  17. ↑ «Glottolog 4.8 - Mimi-Gaudefroy». glottolog.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۰۸.
  18. ↑ Dimmendaal, Gerrit Jan. 1988. "The lexical reconstruction of proto-Nilotic: a first reconnaissance." Afrikanistische (AAP) 16: 5-67.
  19. ↑ Bender, M. Lionel. 1998. "The Eastern Jebel Languages of Sudan." Afrika und Übersee 81: 39-64.
  20. ↑ Blench, Roger. Temein languages comparative wordlist.
  21. ↑ Thelwall, Robin. 1981. The Daju Language Group. Doctoral dissertation. Coleraine: New University of Ulster.
  22. ↑ Schadeberg, Thilo. 1994. Comparative Kadu Wordlists. Afrikanistische Arbeitspapiere 40:11-48. University of Cologne.
  23. ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ ۲۳٫۲ ۲۳٫۳ ۲۳٫۴ Rilly, Claude. 2010. Le méroïtique et sa famille linguistique. Leuven: Peeters Publishers.
  24. ↑ ۲۴٫۰ ۲۴٫۱ Yigezu, Moges. 2001. A comparative study of the phonetics and phonology of Surmic languages. Bruxelles: Université libre de Bruxelles. Doctoral dissertation, University of Bruxelles.
  25. ↑ Heine, Bernd. 1976. The Kuliak Languages of Eastern Uganda. Nairobi: East African Publishing House.
  26. ↑ Jordan, Linda, Hussein Mohammed, and Jillian Netzley. 2015. Sociolinguistic Survey of the Shabo of Ethiopia. SIL Electronic Survey Report 2015-019. SIL International.
  27. ↑ Wedekind, Klaus. 2001. Sociolinguistic Survey Report of the Languages of the Gawwada, Tsamay, and Diraasha Areas with Excursions to Birayle (Ongota) and Arbore (Irbore): Part 2. SIL Electronic Survey Reports 2002-066: 6-15.
  28. ↑ Boyeldieu, Pascal, Pierre Nougayrol, and Pierre Palayer. 2006. Lexique comparatif historique des langues Sara-Bongo-Baguirmiennes بایگانی‌شده در ۲۴ ژانویه ۲۰۲۱ توسط Wayback Machine. Online version.
  29. ↑ Demolin, Didier. 1992. Le Mangbetu: etude phonétique et phonologique, 2 vols. Brussels: Faculté de Philosophie et Lettres, Université libre de Bruxelles dissertation.
  30. ↑ ۳۰٫۰ ۳۰٫۱ ۳۰٫۲ Bokula, Moiso & Agozia-Kario Irumu. 1994. Bibliographie et matériaux lexicaux des langues Moru-Mangbetu (Soudan-Central, Zaïre). Annales Aequatoria 10: 203‒245.
  31. ↑ Boone, Douglas; Richard L. Watson (editors). 1996. Moru-Ma'di survey report. Nairobi, Kenya: Summer Institute of Linguistics.
  32. ↑ Santandrea, Stefano. 1966. The Birri language: Brief elementary notes. Afrika und Übersee 49: 81‒234.
  33. ↑ ۳۳٫۰ ۳۳٫۱ ۳۳٫۲ Santandrea, Stefano. 1976. The Kresh group, Aja and Baka languages (Sudan): A linguistic contribution. Napoli: Istituto Universitario Orientale.
  34. ↑ Bender, Lionel. 2001. English-Kunama lexicon. Afrikanistische Arbeitspapiere 65: 201-253.
  35. ↑ Bender, M. Lionel. 1989. Berta Lexicon. In Bender, M. Lionel (ed.), Topics in Nilo-Saharan Linguistics, 271-304. Hamburg: Helmut Buske.
  36. ↑ Ahland, Colleen and Eliza Kelly. 2014. Daatsʼíin-Gumuz Comparative Word list.
  37. ↑ Otero, Manuel Alejandro. 2019. A Historical Reconstruction of the Koman Language Family. Doctoral thesis. Department of Linguistics, University of Oregon.
  38. ↑ Evans-Pritchard, Edward E. 1932. Ethnological Observations in Dar Fung. Sudan Notes and Records 15: 1-61.
  39. ↑ Seligmann, Brenda Z. 1911-1912. Note on Two Languages in the Sennar Province of Anglo-Egyptian Sudan. Zeitschrift für Kolonialsprachen 2: 297-308.
  40. ↑ Wolf, Katharina. 2010. Une enquête sociolinguistique parmi les Amdang (Mimi) du Tchad: Rapport Technique. SIL Electronic Survey Reports 2010-028
  41. ↑ Edgar, John T. 1991. Maba-group Lexicon. (Sprache und Oralität in Afrika: Frankfurter Studien zur Afrikanistik, 13.) Berlin: Dietrich Reimer.
  42. ↑ Gaudefroy-Demombynes, Maurice. 1907. Document sur les Langues de l'Oubangui-Chari. In Actes du XVIe Congrès International des Orientalistes, Alger, 1905, Part II, 172-330. Paris: Ernest Leroux.
  43. ↑ Doris Löhr, H. Ekkehard Wolff (with Ari Awagana). 2009. Kanuri vocabulary. In: Haspelmath, Martin & Tadmor, Uri (eds.) World Loanword Database. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology, 1591 entries.
  44. ↑ Blažek, Václav. 2007. On application of Glottochronology for Saharan Languages. In Viva Africa 2007. Proceedings of the IInd International Conference on African Studies (April 2007). Plzeň: Dryáda, 2007. p. 19-38, 19 pp. شابک ‎۹۷۸−۸۰−۸۷۰۲۵−۱۷−۸.
  45. ↑ Tourneux, Henry. 1992. Inventaire phonologiques et formation du pluriel en zaghawa (Tchad). Afrika und Übersee 75, 267-277.
  46. ↑ Zima, Petr. 1994. Lexique dendi (songhay): جوگو، بنین، Bénin: avec un index français-dendi. (Westafrikanische Studien 4). Köln: Rüdiger Köppe.
  47. ↑ Christiansen-Bolli, Regula. 2010. A Grammar of Tadaksahak: a Northern Songhay Language of Mali. Leiden.
  • ترجمه از ویکی‌پدیای انگلیسی

پیوند به بیرون ویرایش

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=زبان‌های_نیلوصحرایی&oldid=38820437»