زبان آرپیتان
زبان آرپیتان یا زبان فرنکو-پروونسال زبانی هندواروپایی از گروه زبان‌های رومی و شاخه ای از زبان‌های گالی-رتی است و در کشورهای ایتالیا، سوییس و فرانسه حدود یکصد و سیزده هزارتن گویشور دارد.
ریشه نام ویرایش
نام فرنکو-پروونسال توسط گراتزادیو ایسایا آسکولی به زبان آرپیتان داده شد. نام آرپیتان میان گویشوران این زبان استفاده می‌شود. نام آرپیتان معنی اهالی آلپ را می‌دهد و بسیاری از پژوهشگران بومی این زبان آن را بر فرنکوپروونسال برتری می دهند. در سوییس گویشوران این زبان را روماند می‌نامند که اصطلاحی آلمانی برای رومی تباران است. پایگاه فرهنگی آرپیتان در کشور ایتالیا نام این زبان را آرپیتان ذکر کرده‌است.
پراکندگی گویش‌ها ویرایش
این زبان در منطقه خودمختار آئوستا والی در شمال ایتالیا و نیز منطقه تورین و فوجیا در ایتالیا و مناطق روماندی کشور سوییس رواج دارد. این زبان در گذشته تحت نفوذ زبان لاتین قرار اشت و هم‌اکنون تنها کاربرد محاوره‌ای دارد و به نوبه خود لهجه‌های متعددی را نیز شامل می‌شود. از لهجه‌های متعدد این زبان می‌توان لهجه آرپیتانی لیون بنام برسان، و نیز دوفینوآ و ساوویارد را در فرانسه و وودوآ در سوییس و والدوتن و فیاتر را در ایتالیا ذکر کرد.
| فارسی | زبان آرپیتان | لهجه ساوویارد | لهجه برسان |
|---|---|---|---|
| سلام! | Bonjor ! | /bɔ̃ˈʒu/ | /bɔ̃ˈʒø/ |
| شب خوش! | Bôna nuet ! | /bunɑˈne/ | /bunɑˈnɑ/ |
| خدانگهدار! | A revêr ! | /arˈvi/ | /a.rɛˈvɑ/ |
| آری | Ouè | /ˈwɛ/ | /ˈwɛ/ |
| نه | Nan | /ˈnɑ/ | /ˈnɔ̃/ |
| شاید | T-èpêr / Pôt-étre | /tɛˈpɛ/ | /pɛˈtetrə/ |
| لطفاً | S'el vos plét | /sivoˈple/ | /sevoˈplɛ/ |
| سپاسگزارم! | Grant marci ! | /ɡrɑ̃maˈsi/ | /ɡrɑ̃marˈsi/ |
| یک مرد | On homo | /on ˈomo/ | /in ˈumu/ |
| یک زن | Na fena | /nɑ ˈfɛnɑ/ | /nɑ ˈfɛnɑ/ |
| ساعت | Lo relojo | /lo rɛˈloʒo/ | /lo rɛˈlodʒu/ |
| ساعت ها | Los relojos | /lu rɛˈloʒo/ | /lu rɛˈlodʒu/ |
| گل سرخ | La rousa | /lɑ ˈruzɑ/ | /lɑ ˈruzɑ/ |
| گل‌های سرخ | Les rouses | /lɛ ˈruzɛ/ | /lɛ ˈruze/ |
| او(مذکر)دارد میخورد. | Il menge. | /il ˈmɛ̃ʒɛ/ | /il ˈmɛ̃ʒɛ/ |
| او(زن)آواز میخواند | Le chante. | /lə ˈʃɑ̃tɛ/ | /ɛl ˈʃɑ̃tɛ/ |
ادبیات آرپیتان ویرایش
نخستین نمونه‌های ادبی بدست آمده از این زبان به قرن دوازدهم میلادی باز میگردد که شعری با یکصد و پنج بیت دربارهٔ اسکندر مقدونی می‌باشد. کتابی دیگر در در ده هزار خط وجود دارد که در نیمه دوم قرن دوزادهم نوشته شده و گاهی آن را به لهجه قدیمی آرپیتان منسوب می‌دانند. کتابی دیگر دربارهٔ حماسه سن بارتولومه بدست آمده که از کتب قدیمی این زبان است. بیشتر متون مذهبی آرپیتان از زبان لاتین ترجمه شده بودند.
نمونه زبانی ویرایش
| Latin | Franco-Provençal | French | Occitan | Catalan | Italian | فارسی |
|---|---|---|---|---|---|---|
| clavis | clâ | clef / clé | clau | clau | chiave | کلید |
| cantare | chantar | chanter | cantar / chantar | cantar | cantare | آواز خواندن |
| caseus (formaticus) | tôma / fromâjo | fromage | formatge | formatge | formaggio | پنیر |
| dies Martis | demârs / demonre | mardi | dimars | dimarts | martedì | سه شنبه |
| ecclesia | églésé | église | glèisa | església | chiesa | کلیسا |
| fratrem germanum | frâre | frère | fraire | germà | fratello | برادر |
| hospitalis | hèpetâl | hôpital | espital / espitau | hospital | ospedale | بیمارستان |
| lingua | lenga | langue | lenga / lengua | llengua | lingua | زبان |
| manum sinistram | man gôcho | main gauche | man esquèrra / man senèstra | mà esquerra | mano sinistra | چپ دست |
| nihil | ren | rien | ren / res | res | niente / nulla | هیچ چیز |
| nox, noctis | nuet | nuit | nuèch / nuèit | nit | notte | شب |
| pacare | payér | payer | pagar / paiar | pagar | pagare | پرداخت کردن |
| sudor | suar | sueur | susar / suar | suor | sudore | عرق کردن |
| vita | via | vie | vida | vida | vita | زندگی |
جستارهای وابسته ویرایش
منابع ویرایش
پیوند به بیرون ویرایش
لغت نامه‌های آنلاین ویرایش
- Liga de la Savouè: Lexique Two glossaries: French/Francoprovençal and Francoprovençal/French based on the standard ORA of Dominique Stich, in zip files containing MS Word docs.
- Pierre-Moïse Callet: Glossaire vaudois (1861) Glossary: Vaudois dialect/French, digitized book (complete); also available from: Gallica (BnF)
- Pierre Duplay: La Clà do Parlâ Gaga (1896) Dictionary & grammar: Stéphanois dialect/French, digitized book (complete).
- Jean-Baptiste Onofrio: Essai d'un glossaire des patois de Lyonnais, Forez et Beaujolais (1864) Glossary: Lyonnaise region dialects/French, digitized book (complete).
- Roger Viret: Dikchonéro Fransé-Savoyâ / Dictionnaire français-savoyard (2006) Dictionary: French to Savoyard, pp. 1,754, PDF.
- Louis-Pierre Gras: Le dictionnaire du patois forézien (1863) Dictionary and grammar: Forezian dialect/French, database.
- Parler Lyon Glossary: Lyonnais dialect/French.
- Le nouveau Lexique Dauphinois Glossary: Northern Dauphinois dialect/French.
- Particularités du langage de Mignovillard et des environs Glossary: Jurassian dialect/French.
- Topio.ch: Un petit lexique Vaudois Glossary: Vaudois dialect/French.
- Patois Vivant Language and traditions of Forez. (زبان آرپیتان) (فرانسوی)
- Burgundia Dictionnaires: Bressan Glossaries, grammar, texts, expressions: Bressan Oïl & Bressan Franco-Provençal/French .
- Lexilogos Project Babel: Dictionnaire bressan francoprovençal Glossary: French/Bressan dialect.
- Atelier-Musée du Chapeau: Notre “Patois”, 1,000 words and expressions from Chazelles-sur-Lyon (Loire). Select: Patrimoine> patois chazellois.
- Dictionnaire Freelang: Arpitan Savoyard-Français Glossary: Savoyard dialect/French (database).
- Dialettando.com Italian to Italian dialects, including Franco-Provençal of Valle d’Aosta, dictionary and proverbs.
- Henry Suter: Termes régionaux de Suisse romande et de Savoie Dictionary: Suisse-Romande and Savoyard/French.
- Henry Suter: Noms de lieux de Suisse romande, Savoie et environs Etymology of place names. (فرانسوی)
وبسایت های تحقیقاتی ویرایش
- Le BREL un éventail de ressources BREL: Regional Bureau of Ethnology and Linguistics (Italy). Article by the director. (فرانسوی)
- Ce.S.Do.Me.O., Centro Studi e Documentazione della Memoria Orale Study Center for the Documentation of Oral Memory, Giaglione/Jaillons (Italy). (ایتالیایی)
- Fondation Émile Chanoux: Sondage linguistique Émile Chanoux Foundation, Aosta (Italy). Minority ethnolinguistics poll of the Aosta Valley. (فرانسوی) (ایتالیایی)
- Université Laval: Val-d'Aoste بایگانی‌شده در ۱۱ اوت ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine Laval University, Québec (Canada). Expansive article about minority languages in the Aosta Valley, including links to full texts of language laws and statutes. (ایتالیایی) (فرانسوی)
- Université de Neuchâtel, Centre de dialectologie et d'étude du français régional University of Neuchâtel (Switzerland), Center for dialectology and regional languages. Information via keyword search on: "francoprovençal". (فرانسوی)
- Université Stendhal-Grenoble 3, Centre de Dialectologie de Grenoble (CDG) Stendhal University-Grenoble 3 (France), Dialectology Center of Grenoble. (فرانسوی)
- Archives des parlers patois de la Suisse Romande et des régions voisines Radio Suisse Romande (RSR) sound archive of more than 1,500 radio broadcasts from 1952 to 1992 in Franco-Provençal. (زبان آرپیتان) (فرانسوی)
- UNESCO Red Book on Endangered Languages: Europe, compiled by Tapani Salminen. Last update: 31 December 1995. (انگلیسی)
- Mercator-Media: Italy University of Wales, Aberystwyth (UK). Publishing report, minority languages in Italy; Francoprovençal. (انگلیسی)
- Mercator-Legislation: Linguistic Rights and Legislation CIEMEN, Barcelona (Spain). Go to: General Information about Languages> (by language) Francoprovençal. (انگلیسی)