زبان آرپیتان یا زبان فرنکو-پروونسال زبانی هندواروپایی از گروه زبان‌های رومی و شاخه ای از زبان‌های گالی-رتی است و در کشورهای ایتالیا، سوییس و فرانسه حدود یکصد و سیزده هزارتن گویشور دارد.

نقشه پراکندگی زبان آرپیتان در اروپا
نقشه پراکندگی زبان آرپیتان در اروپا

ریشه نام

ویرایش

نام فرنکو-پروونسال توسط گراتزادیو ایسایا آسکولی به زبان آرپیتان داده شد. نام آرپیتان میان گویشوران این زبان استفاده می‌شود. نام آرپیتان معنی اهالی آلپ را می‌دهد و بسیاری از پژوهشگران بومی این زبان آن را بر فرنکوپروونسال برتری می دهند. در سوییس گویشوران این زبان را روماند می‌نامند که اصطلاحی آلمانی برای رومی تباران است. پایگاه فرهنگی آرپیتان در کشور ایتالیا نام این زبان را آرپیتان ذکر کرده‌است.

پراکندگی گویش‌ها

ویرایش

این زبان در منطقه خودمختار آئوستا والی در شمال ایتالیا و نیز منطقه تورین و فوجیا در ایتالیا و مناطق روماندی کشور سوییس رواج دارد. این زبان در گذشته تحت نفوذ زبان لاتین قرار اشت و هم‌اکنون تنها کاربرد محاوره‌ای دارد و به نوبه خود لهجه‌های متعددی را نیز شامل می‌شود. از لهجه‌های متعدد این زبان می‌توان لهجه آرپیتانی لیون بنام برسان، و نیز دوفینوآ و ساوویارد را در فرانسه و وودوآ در سوییس و والدوتن و فیاتر را در ایتالیا ذکر کرد.

فارسی زبان آرپیتان لهجه ساوویارد لهجه برسان
سلام! Bonjor ! /bɔ̃ˈʒu/ /bɔ̃ˈʒø/
شب خوش! Bôna nuet ! /bunɑˈne/ /bunɑˈnɑ/
خدانگهدار! A revêr ! /arˈvi/ /a.rɛˈvɑ/
آری Ouè /ˈwɛ/ /ˈwɛ/
نه Nan /ˈnɑ/ /ˈnɔ̃/
شاید T-èpêr / Pôt-étre /tɛˈpɛ/ /pɛˈtetrə/
لطفاً S'el vos plét /sivoˈple/ /sevoˈplɛ/
سپاسگزارم! Grant marci ! /ɡrɑ̃maˈsi/ /ɡrɑ̃marˈsi/
یک مرد On homo /on ˈomo/ /in ˈumu/
یک زن Na fena /nɑ ˈfɛnɑ/ /nɑ ˈfɛnɑ/
ساعت Lo relojo /lo rɛˈloʒo/ /lo rɛˈlodʒu/
ساعت ها Los relojos /lu rɛˈloʒo/ /lu rɛˈlodʒu/
گل سرخ La rousa /lɑ ˈruzɑ/ /lɑ ˈruzɑ/
گل‌های سرخ Les rouses /lɛ ˈruzɛ/ /lɛ ˈruze/
او(مذکر)دارد میخورد. Il menge. /il ˈmɛ̃ʒɛ/ /il ˈmɛ̃ʒɛ/
او(زن)آواز میخواند Le chante. /lə ˈʃɑ̃tɛ/ /ɛl ˈʃɑ̃tɛ/

ادبیات آرپیتان

ویرایش
 
نمونه نوشتاری زبان در قرن هفدهم میلادی.

نخستین نمونه‌های ادبی بدست آمده از این زبان به قرن دوازدهم میلادی باز میگردد که شعری با یکصد و پنج بیت دربارهٔ اسکندر مقدونی می‌باشد. کتابی دیگر در در ده هزار خط وجود دارد که در نیمه دوم قرن دوزادهم نوشته شده و گاهی آن را به لهجه قدیمی آرپیتان منسوب می‌دانند. کتابی دیگر دربارهٔ حماسه سن بارتولومه بدست آمده که از کتب قدیمی این زبان است. بیشتر متون مذهبی آرپیتان از زبان لاتین ترجمه شده بودند.

نمونه زبانی

ویرایش
Latin Franco-Provençal French Occitan Catalan Italian فارسی
clavis clâ clef / clé clau clau chiave کلید
cantare chantar chanter cantar / chantar cantar cantare آواز خواندن
caseus (formaticus) tôma / fromâjo fromage formatge formatge formaggio پنیر
dies Martis demârs / demonre mardi dimars dimarts martedì سه شنبه
ecclesia églésé église glèisa església chiesa کلیسا
fratrem germanum frâre frère fraire germà fratello برادر
hospitalis hèpetâl hôpital espital / espitau hospital ospedale بیمارستان
lingua lenga langue lenga / lengua llengua lingua زبان
manum sinistram man gôcho main gauche man esquèrra / man senèstra mà esquerra mano sinistra چپ دست
nihil ren rien ren / res res niente / nulla هیچ چیز
nox, noctis nuet nuit nuèch / nuèit nit notte شب
pacare payér payer pagar / paiar pagar pagare پرداخت کردن
sudor suar sueur susar / suar suor sudore عرق کردن
vita via vie vida vida vita زندگی

جستارهای وابسته

ویرایش

منابع

ویرایش

پیوند به بیرون

ویرایش

لغت نامه‌های آنلاین

ویرایش

وبسایت های تحقیقاتی

ویرایش