زبان دونگانی
زبان دونگانی (چینی ساده‌شده: 东干语، دونگانی:Хуэйзў йүян، شیاو جینگ: خُوِزُو یُوِیًا، لاتین‌نویسی: Huejzw jyian) یک زبان چینی است که در قزاقستان و قرقیزستان توسط مردم دونگان تکلم می‌شود. این مردم مرتبط با مردم هوئی در چین هستند. این خط به الفبای سیریلیک و شیاو جینگ نوشته می‌شود.
| دونگانی | |
|---|---|
| Хуэйзў йүян, Huejzw jyjan خُوِزُو یُوِیًا، 回族語言 | |
| بیان | [xwɛi˨˦tsu˨˦ jy˨˩˦jɑn˨˦] |
| زبان بومی در | آسیای مرکزی |
| منطقه | دره فرغانه، رودخانه چو |
| قومیت | مردم دونگان |
| الفبای سیریلیک (رسمی)، شیاو جینگ (تاریخی)، خط لاتین (تاریخی)، پین‌یین | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | dng |
| گلاتولوگ | dung1253[۱] |
تاریخ ویرایش
اولین دونقان‌هایی که در دره فرغانه در آسیای میانه پدیدار شدند از کلداجه و کاشغر، به عنوان برده بودند. آنها بیشتر در خانه‌های ثروتمندان خدمت می‌کردند. پس از آنکه روس‌ها در اواخر قرن نوزدهم آسیای میانه را اشغال کردند و برده‌داری ممنوع شد، بیشتر برده‌های زن دونقان در جایی که اسیر شده بودند باقی مانده بودند. ولادمیر پتروویچ نالیوینک نگارشناس روسی می‌گوید: «زنان برده تقریباً همه در جای خود باقی مانده بودند، زیرا آنها یا با کارگران و خدمتگزاران صاحبان سابق خود ازدواج کرده بودند یا برای شروع یک زندگی مستقل بسیار جوان بودند».[۲] زنان برده دونقان از وضعیت کمتری برخوردار بودند و در بخارا مورد توجه قرار نمی‌گرفتند.[۳]
برده داران مسلمان ترک، از خوخند بین هوی مسلم و هان چینی‌ها تمایزی قائل نبودند و مسلمانان هوی را به دلیل نقض قوانین اسلامی به بردگی گرفتند.[۴][۵]
جمعیت‌شناسی ویرایش
دهقان به‌طور عمده در قرقیزستان تکلم می شود و دارای گویشورانی در روسیه، قزاقستان و ازبکستان نیز هست. طبق آمار سرشماری اتحاد جماهیر شوروی از سال ۱۹۷۰ تا ۱۹۸۹، مردم دهقان در استفاده از زبان قومی خود بسیار موفق تر از سایر اقوام اقلیت در آسیای میانه عمل کردند. با این حال، پس از فروپاشی شوروی شمار گویشوران این زبان به شدت کاهش یافته‌است.
| سال | دونگانی زبان نخست | روسی زبان دوم | کل | منبع |
|---|---|---|---|---|
| ۱۹۷۰ | ۳۶٬۴۴۵ (۹۴٫۳٪) | ۱۸٬۵۶۶ (۴۸٫۰٪) | ۳۸٬۶۴۴ | سرشماری شوروی |
| ۱۹۷۹ | ۴۹٬۰۲۰ (۹۴٫۸٪) | ۳۲٬۴۲۹ (۶۲٫۷٪) | ۵۱٬۶۹۴ | سرشماری شوروی |
| ۱۹۸۹ | ۶۵٬۶۹۸ (۹۴٫۸٪) | ۴۹٬۰۷۵ (۷۰٫۸٪) | ۶۹٬۳۲۳ | سرشماری شوروی |
| ۲۰۰۱ | ۴۱٬۴۰۰ (۴۱٫۴٪) | نامعلوم | ۱۰۰٬۰۰۰ | اتنولوگ |
سامانه نوشتاری ویرایش
زبان دونگانی تنها گونهٔ زبان چینی است که با الفبای سیریلیک نوشته می‌شود. این الفبا بر پایه الفبای روسی به علاوه پنج حرف اضافهٔ Җ، Ң ، Ү، Ә و Ў است. این سامانه تا حدودی با سامانه پالادیوس که معمولاً در روسیه برای نوشتن چینی به خط سیرلیک استفاده می‌شود، متفاوت است.
| سیریلیک | А/а | Б/б | В/в | Г/г | Д/д | Е/е | Ё/ё | Ж/ж | Җ /җ | З/з | И/и | Й/й | К/к | Л/л |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| نام | a | бэ | вэ | гэ | дэ | e | ё | жэ | җe | зэ | и | ий | кa | эль |
| IPA | a, ɑ | p | w | k | t | iɛ | iɔ | ʐ | tʂ, tɕ | ts | i, ei | j | kʰ | l |
| لاتین | a | b | v | g | d | (y)e | yo | zh, rzh | zh | z | i | (y)u, (y)i | k | l |
| سیریلیک | М/м | Н/н | Ң /ң | Ә /ә | О/о | П/п | Р/р | С/с | Т/т | У/у | Ў/ў | Ү /ү | Ф/ф | Х/х |
| نام | эм | эн | ың | ә | o | пэ | эр | эc | тэ | у | ў | ү | эф | xa |
| IPA | m | n | ŋ | ɤ | ɔ | pʰ | ɚ, r | s | tʰ | ɤu, u | u | y | f | x |
| لاتین | m | n | ng | eh | o | p | r | s | t | u | wu | (y)u | f | kh |
| سیریلیک | Ц/ц | Ч/ч | Ш/ш | Щ/щ | Ъ/ъ | Ы/ы | Ь /ь | Э /э | Ю/ю | Я/я | ||||
| نام | цэ | чэ | шa | щa | нин xo | ы | ван xo | э | ю | йa | ||||
| IPA | tsʰ | tʂʰ, tɕʰ | ʂ | ɕ | * | ɪ, ɨə | * | ɛ | iɤu | ia, iɑ | ||||
| لاتین | ts | ch | sh | shch, hs | `` | `i | ` | e(i) | yu | ya |
منابع ویرایش
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Dungan". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
{{cite book}}: Invalid|display-editors=4(help) - ↑ Marianne Kamp (2008). The New Woman in Uzbekistan: Islam, Modernity, and Unveiling Under Communism (reprint, illustrated ed.). University of Washington Press. p. 25. ISBN 978-0-295-98819-1. Retrieved 2010-07-30.
- ↑ Shail Mayaram (2009). Shail Mayaram (ed.). The other global city (illustrated ed.). Taylor & Francis US. p. 209. ISBN 978-0-415-99194-0. Retrieved 2010-07-30.
- ↑ W. G. Clarence-Smith (2006). Islam and the abolition of slavery. Oxford University Press US. p. 45. ISBN 0-19-522151-6. Retrieved 31 October 2010.
khoqand raiders seizing chinese slaves in east turkistan failed to between hui muslims and han.
- ↑ W. G. Clarence-Smith (2006). Islam and the abolition of slavery. Oxford University Press US. p. 15. ISBN 0-19-522151-6. Retrieved 31 October 2010.
a trickle of chinese also reached turkistan well into the nineteenth century.
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Dungan language». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۸ اوت ۲۰۲۰.
پیوند به بیرون ویرایش
| پروژهٔ ویکی‌پدیا زبان دونگانی آزمایشی در ویکیمدیا انکوباتور موجود است. |