زبان سریکالی
زبان سریکالی یا سرقولی یکی از زبان‌های ایرانی شرقی از شاخهٔ پامیری است و تاجیک‌های چین بدان زبان سخن‌می‌رانند. در چین به آن تاجیکی (به چینی: 塔吉克语 Tǎjíkèyǔ) می‌گویند ولی این زبان با فارسی تاجیکی تفاوت‌دارد. استفادهٔ نام سریکالی برای آن از اواخر سدهٔ نوزدهم میلادی در مجامع جهانی باب شده‌است.
| سریکالی | |
|---|---|
| tujik ziv | |
| زبان بومی در | جمهوری خلق چین |
شمار گویشوران | ۱۶۰۰۰ (۲۰۰۰) |
زبان‌های هندواروپایی
| |
| الفبای فارسی | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | srh |
| زبان‌شناسی | 58-ABD-eb |
گویشوران این زبان بیشتر در تاشکورگان می‌زیند و برای ارتباط با دیگر مردمان در سین‌کیانک از زبان‌های چینی و اویغوری به عنوان زبان میانجی استفاده می‌کنند.
نامگذاری ویرایش
سریکالی در چینبه طور رسمی با نام"تاجیکی" ( چینی: 塔吉克语 ، Tǎjíkèyǔ )شناخته می‌شود.[۱] با این حال، این زبان با فارسی تاجیکی (شکلی از فارسی) که در تاجیکستان صحبت می شود، یکی نیست زیرا سریکالی یک زبان ایرانی شرقی است که نزدیک به سایر زبان های پامیری است که عمدتاً در مناطق بدخشان تاجیکستان و افغانستان صحبت می شوند، در حالی که فارسی یک زبان ایرانی غربی است. [۲] همچنین به عنوان تاشکورگانی، [۳] (پایتخت باستانی پادشاهی سریکالی) - اکنون شهرستان خودمختار تاشکورگان (یا تاکسکورگان) تاجیک در سین کیانگ چین - نیز شناخته می‌شود. با این حال، استفاده از اصطلاح تاشکورگانی در بین دانشمندان رواج ندارد.[نیازمند منبع]
اولین گزارش های مکتوب از سریکالی به زبان انگلیسی مربوط به دهه ۱۸۷۰ است که معمولاً از نام "سریکالی" برای اشاره به این زبان استفاده می کنند، اما برخی گزارش های مکتوب از آن زمان ممکن است از تلفظ متفاوتی استفاده کنند که از رونویسی آوایی چینی این اصطلاح به انگلیسی نشات گرفته است (مانند Selekur(i)). [۴] محققان مدرن چینی اغلب در مقالات خود نام های سریکالی و تاجیک را ذکر می‌کنند. [۵] [۶]
پراکنش گویشوران ویرایش
تعداد گویشوران در حدود 35000 است. اکثر آنها در شهرستان خودمختار تاشکورگان تاجیک در استان سین کیانگ جنوبی چین ساکن هستند. نام چینی زبان سریکالی، و همچنین استفاده از ساریکول به عنوان یک جای‌نام، Sàléikuòlèyǔ (萨雷阔勒语) است. گویشوران در چین معمولاً از چینی و اویغوری برای برقراری ارتباط با مردم سایر گروه‌های قومی منطقه استفاده می‌کنند. سایر گویشوران این زبان در بخش تحت کنترل پاکستان در کشمیر یافت می‌شوند که نزدیک مرزهای بین‌المللی پاکستان و چین است.
سیستم نوشتاری ویرایش
این زبان هیچ فرم نوشتاری رسمی ندارد. زبان شناس Gāo Èrqiāng که نوشته‌هایش در چین منتشر می شود، از IPA برای رونویسی صداهای سریکالی در کتاب و فرهنگ لغت خود استفاده کرد، [۷] [۸] در حالی که Tatiana N. Pakhalina که نوشته‌هایش در روسیه منتشر می شود، از الفبای مشابه با الفبای زبان واخی در آثارش استفاده کرد. [۹] [۱۰] اکثر گویشوران سریکالی در مدارس با استفاده از زبان اویغوری آموزش می‌بینند.[نیازمند منبع]
در آثار علمی ویرایش
در سال 1958، زبان شناس Gāo Èrqiāng، سریکالی را با همکاری زبان شناسان تاجیک، با استفاده از 37 علامت از الفبای آوایی بین المللی برای رونویسی زبان مورد مطالعه قرار داد. در فرهنگ لغت Sarikoli–Han در سال 1996، Gāo Èrqiāng از الفبایی با 26 حرف و 8 دیگراف بر اساس پینیین استفاده می‌کند.
| Uppercase | A | B | C | D | DZ | E | F | G | GC | GH | H | HY | I | J | K | KH | L | M |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Lowercase | a | b | c | d | dz | e | f | g | gc | gh | h | hy | i | j | k | kh | l | m |
| Pronunciation | a | b | x | d | d͡z | e | f | ɡ | ɣ | ʁ | χ | h | i | d͡ʒ | k | q | l | m |
| Uppercase | N | O | P | Q | R | S | SS | T | TS | U | Ü | V | W | X | Y | Z | ZY | ZZ |
| Lowercase | n | o | p | q | r | s | ss | t | ts | u | ü | v | w | x | y | z | zy | zz |
| Pronunciation | n | o | p | t͡ʃ | r | s | θ | t | t͡s | u | ɯ | v | w | ʃ | j | z | ʒ | ð |
در سال‌های اخیر، گویشوران سریکالی در چین از الفبای عربی اویغوری برای تلفظ زبان خود استفاده کرده‌اند. [۱۲]
| № | Letter | IPA | № | Letter | IPA | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | ئا | /ɑ/ | 21 | ق | /q/ | |
| 2 | ئە | /ɛ/ | 22 | ك | /k/, /c/ | |
| 3 | ب | /b/ | 23 | گ | /ɡ/, /ɟ/ | |
| 4 | پ | /p/ | 24 | ڭ | /ŋ/ | |
| 5 | ت | /t/ | 25 | ل | /l/ | |
| 6 | ث | /θ/ | ||||
| 7 | ج | /dʑ/ | 26 | م | /m/ | |
| 8 | چ | /tɕ/ | 27 | ن | /n/ | |
| 9 | څ | /t͡s/ | ||||
| 10 | خ | /χ/, /x/ | ||||
| 11 | ځ | /d͡z/ | 28 | ھ | /h/ | |
| 12 | د | /d/ | 29 | ئو | /o/ | |
| 13 | ذ | /ð/ | ||||
| 14 | ر | /r/ | 30 | ئۇ | /u/ | |
| 15 | ز | /z/ | 31 | ئۆ | /ø/ | |
| 16 | ژ | /ʑ/ | 32 | ئۈ | /y/ | |
| 17 | س | /s/ | 33 | ۋ | /v/~/w/ | |
| 18 | ش | /ɕ/ | 34 | ئې | /e/ | |
| 19 | غ | /ʁ/, /ɣ/ | 35 | ئى | /i/ | |
| 20 | ف | /f/ | 36 | ي | /j/ |
واژگان ویرایش
اگرچه واژگان سریکالی تا حد زیادی به واژگان سایر زبان‌های ایران شرقی نزدیک است، اما تعداد زیادی واژه‌های منحصر به فرد سریکالی و شغنی وجود دارد که در سایر زبان‌های ایرانی شرقی مانند واخی، پشتو یا اوستایی یافت نمی‌شوند.
| انگلیسی | فارسی | فارسی تاجیکی | وخی | پشتو | شغنانی | سریکالی | آسی | اوستایی |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| one | jæk (یک) | jak (як) | ji | jaw (يو) | jiw | iw | iw (иу) | aēuua- |
| meat | ɡuʃt (گوشت) | ɡuʃt (гушт) | ɡuʂt | ɣwaxa, ɣwaʂa (غوښه) | ɡuːxt | ɡɯxt | zizä (дзидза) | gao- (N. gāuš) |
| son | pesær (پسر) | pisar (писар) | putr | zoi (زوی) | puts | pɯts | fɪ̈rt (фырт) | puθra- |
| fire | ɒteʃ (آتش) | otaʃ (оташ) | rɯχniɡ | or (اور) | joːts | juts | ärt (арт) | ātar- |
| water | ɒb (اب) | ob (об) | jupk | obə (اوبه) | xats | xats | don (дон) | ap- |
| hand | dæst (دست) | dast (даѕт) | ðast | lɑs (لاس) | ðust | ðɯst | kʼuχ (къух) | zasta- |
| foot | pɒ (پا) | po (по) | pɯð | pxa, pʂa (پښه) | poːð | peð | fäd (фад) | paδa-, pāδa- |
| tooth | dændɒn (دندان) | dandon (дандон) | ðɯnðɯk | ɣɑx, ɣɑʂ (غاښ) | ðinðʉn | ðanðun | dəndäg (дӕндаг) | daṇtān- |
| eye | tʃæʃm (چشم) | tʃaʃm (чашм) | tʂəʐm | stərɡa (سترګه) | tsem | tsem | səʃt (цæст) | dōiθra-; caṣ̌man- |
| horse | æsb (اسب) | asp (асп) | jaʃ | ɑs (آس) | voːrdʒ | vurdʒ | bəχ (бӕх) | aspa- |
| cloud | æbr (ابر) | abr (абр) | mur | urjadz (اوريځ) | abri | varm | əvräʁ (æврагъ) / miʁ (мигъ) | abda-; aβra-, aβrā-; maēγa- |
| wheat | ɡændom (گندم) | ɡandum (гандум) | ɣɯdim | ɣanam (غنم) | ʒindam | ʒandam | mənəw (мæнæу) | gaṇtuma- |
| many | besjɒr (بسيار) | bisjor (бисёр) | təqi | ɖer, pura (ډېر، پوره) | bisjoːr | pɯr | birə (бирæ) | paoiri- |
| high | bolænd (بلند) | baland (баланд) | bɯland | lwaɻ (لوړ) | biland | bɯland | bərʒond (бӕрзoнд) | bərəzaṇt- |
| far | dur (دور) | dur (дур) | ðir | ləre (لرې) | ðar | ðar | därd (дард) | dūra- |
| good | χub (خوب) | χub (хуб) | baf | xə, ʂə (ښه) | χub | tʃardʒ | χorʒ (хорз) | vaŋha- |
| small | kutʃik (کوچک)) | χurd (хурд) | dzəqlai | ləɡ, ləʐ (لږ) | dzul | dzɯl | gɪ̈ssɪ̈ɫ (гыццыл) | kasu- |
| to say | ɡoft (گفت) | ɡuft (гуфт) | xənak | wajəl (ويل) | lʉvd | levd | zurɪ̈n (дзурын) | vac-; aoj-; mrū-; saŋh- |
| to do | kærd (کرد) | kard (кард) | tsərak | kawəl (کول) | tʃiːd | tʃeiɡ | kənɪ̈n (кæнын) | kar- |
| to see | did (ديد) | did (дид) | wiŋɡ | winəm (وينم) | wiːnt | wand | wɪ̈nɪ̈n (уынын) | dī-, viŋ- |
جستارهای وابسته ویرایش
منابع ویرایش
- ↑ A wide variety of varied transcriptions of the name "Sarikoli" are used in linguistic discussions, such as 萨里库尔语, Sàlǐkùěryǔ, 萨雷阔勒语, Sàléikuòlèyǔ, 色勒库尔语, Sèlèkùěryǔ or 撒里科里语, Sǎlǐkēlǐyǔ.
- ↑
{{cite book}}: Empty citation (help) - ↑
{{cite book}}: Empty citation (help) - ↑ Shaw, Robert (1876). "On the Ghalchah Languages (Wakhí and Sariḳolí)". Journal of the Asiatic Society of Bengal (به انگلیسی). 45 (2): 139–278 – via biodiversitylibrary.org.
- ↑ Xiren Kurban & Zhuang (2008)
- ↑ Yang, Yi-fang 杨亦凡; Abdurahman Tursun; Aray Zangbek; Qian, Wei-liang 钱伟量 (2017). "Jīyú "Yīdài Yīlù" zhànlüè shìjiǎo de Zhōngguó Tǎjíkè yǔyán wénzì bǎohù yǔ chuánchéng wèntí fēnxī" 基于"一带一路"战略视角的中国塔吉克语言文字保护与传承问题分析 [Research of Protection and Inheritance of Sarikoli Tajik Language and Characters]. Jiāmùsī zhíyè xuéyuàn xuébào / Journal of Juamjusi Education Institute (به چینی). 2017 (4): 263–265. doi:10.3969/j.issn.1000-9795.2017.04.176.
近代以来,我国塔吉克族使用阿拉伯维吾尔文拼写高山塔吉克语
- ↑
{{cite book}}: Empty citation (help) - ↑
{{cite book}}: Empty citation (help) - ↑
{{cite book}}: Empty citation (help) - ↑
{{cite book}}: Empty citation (help) - ↑ Gao 1996.
- ↑ Yang, Yi-fang 杨亦凡; Abdurahman Tursun; Aray Zangbek; Qian, Wei-liang 钱伟量 (2017). "Jīyú "Yīdài Yīlù" zhànlüè shìjiǎo de Zhōngguó Tǎjíkè yǔyán wénzì bǎohù yǔ chuánchéng wèntí fēnxī" 基于"一带一路"战略视角的中国塔吉克语言文字保护与传承问题分析 [Research of Protection and Inheritance of Sarikoli Tajik Language and Characters]. Jiāmùsī zhíyè xuéyuàn xuébào / Journal of Juamjusi Education Institute (به چینی). 2017 (4): 263–265. doi:10.3969/j.issn.1000-9795.2017.04.176.
近代以来,我国塔吉克族使用阿拉伯维吾尔文拼写高山塔吉克语
- ↑ Gawarjon (高尔锵/Gāo Ěrqiāng) (1985). Tǎjíkèyǔ jiǎnzhì 塔吉克语简志 [Outline of the Tajik language] (به چینی). Beijing: Minzu chubanshe.
Wikipedia contributors, "Sarikoli language," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Sarikoli_language&oldid=510542642 (accessed September 11, 2012).