زین‌العابدین اصفهانی

زین العابدین بن محمدتقی اصفهانی (۱۱۸۷–۱۳۰۰ه‍. ق/۱۷۷۳–۱۸۸۲م) معروف به اشرف‌الکتاب از استادان مسلم خط نسخ در سده سیزدهم هجری و از خوشنویسان در بار ناصرالدین شاه قاجار بود. وی در سال ۱۱۸۷ هجری قمری در اصفهان دیده به جهان گشود و فرزند محمد تقی اصفهانی است.

القاب

آقا زین‌العابدین اصفهانی لقب اشرف‌الکتاب را از ناصرالدین شاه دریافت کرد و همچنین برخی از آثارش را سلطانی رقم یا امضاء می‌کرده‌است. همچنین او از سوی استادان و خطاطان زمان خود به لقب «سلطان الخطاطین» گرفته بود.

استادان

استادان او آقا محمود خوشنویس اصفهانی و آقا عبدالغفار اصفهانی بوده‌اند و از روی آثار میرزا احمد نیریزی هم بسیار مشق کرده‌است.

شاگردان

از شاگردان وی نیز می‌توان از شرف المعالی سید محمد اصفهانی مشهور به بقا، میرزا محمد علی خوشنویس (جد خاندان قدسی)، میرزا علی‌رضا معروف به آقا جان پرتو، زین‌العابدین محلاتی و میرزا محمد علی سلطان الکتاب اصفهانی نام برد. همچنین زین‌العابدین محلاتی، میرزا محمد علی تنباکو فروش، میرزا محمد علی مطلق و سید علی‌اکبر اردستانی را از جمله شاگردان او نام برده‌اند.

معاصران

هم عصران نسخ‌نویس وی نیز میرزا غلام‌علی اصفهانی خوشنویس پرتوان عهد قاجاریه و آقا هاشم و محمد حسن نسخ نویس بوده‌اند.

درگذشت

اشرف الکتاب عمری طولانی داشته و تذکره نویسان سن وی را بیش از صد سال و حداقل ۱۰۲ سال ذکر کرده‌اند که ظاهراً تا سنین بالا هم به کتابت و مشق اشتغال داشته‌است. او بنا به نقلی در سال ۱۲۹۶ یا قولی دیگر ۱۳۰۰ قمری درگذشته‌است.

قرآنی از وی که به تاریخ ۱۲۷۸ و در کهولت سن و ضعف جسمانی، به گواه خود در رقم انتهای آن، باقی مانده از کثرت هم و لطافت طبعش خبر می‌دهد. البته قرآنی نیز در نهایت زیبایی از وی بجا مانده که تاریخ اتمام آن سال ۱۲۴۸ قمری، و مشهور به مصحف زرین است که احتمالاً در موزه ملک نگهداری می‌شود.

مدفن او در اصفهان است

تشابهات اسمی

قابل ذکر است که در نسخ نویسان مشهور ایرانی، کاتبان و خوشنویسان دیگری نیز به نام زین العابدین بوده‌اند مانند زین‌العابدین محلاتی، زین‌العابدین قزوینی معروف به معجزنگار، زین‌العابدین شریفی قزوینی معروف به صدرالکتّاب و ملک‌الخطاطین، زین‌العابدین خوانساری، زین‌العابدین حسینی، زین‌العابدین یزدی، زین‌العابدین گرگانی یا جرجانی.

همچنین یک زین‌العابدین اصفهانی دیگر هست که در سال ۱۳۰۲ قمری در گذشته و نقاش و قلمدان ساز بوده و معروف به میرآقا و میر زین العابدین که جد حاج مصورالملکی اصفهانی بود.

پیوند به بیرون

• «اشرف الکتاب». دائرةالمعارف اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ دسامبر ۲۰۱۱.
• «اشرف الکتاب». اطلس جامع بیوگرافی هنرمندان ایران زمین. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ اکتبر ۲۰۱۰.

پانویس

منابع

• بیانی، مهدی. احوال و آثار خوشنویسان. انتشارات علمی. چاپ دوم. تهران ۱۳۶۳ش
• فضایلی، حبیب‌الله. اطلس خط. انتشارات مشعل اصفهان. چاپ دوم، اصفهان۱۳۶۲ش.
• ابوالفضل ذابح. «آثار اشرف الکتاب دانشگاه خط شناسیست». دریافت‌شده در ۲۵ شهریور ۱۳۸۹.
• به‌کوشش: یساولی، جواد. پیدایش و سیر تحول هنر خط. انتشارت یساولی، چاپ دوم ۱۳۶۰ش
• شکیباپور، عنایت‌الله. اطلاعات عمومی. چاپ هفتم، کتابفروشی اشراقی، ۱۳۴۸ش
• «آقا زین العابدین اصفهانی». وب‌گاه آفتاب. دریافت‌شده در ۲۵ شهریور ۱۳۸۹.
• «اشرف الکتاب». وبلاگ اطلس جامع بیوگرافی هنرمندان ایران زمین. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ اکتبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۵ شهریور ۱۳۸۹.