بازگشت ادبی

(تغییرمسیر از سبک بازگشت ادبی)

از اوایل سدهٔ دوازدهم هجری تحولی در شعر فارسی پدید آمد و گروهی از گویندگان به سبک هندی که به تدریج به ابتذال کشیده شده بود، پشت پا زدند و به پیروی از سبک شعرای قدیم از قبیل فرخی سیستانی، منوچهری دامغانی، انوری ابیوردی، خاقانی و سعدی پرداختند.

شیوهٔ شاعری این استادان را «سبک اصفهانی» یا «بازگشت به سبک قدیم» نامیده‌اند.

در ادبیات، بازگشت به سبک قدیم به‌عنوان یک دوره محسوب می‌شود نه یک سبک خاص. چنان‌که در کتاب سبک‌شناسی استاد ملک‌الشعرای بهار (سه جلدی)، انواع سبک‌های شعر فارسی، از ابتدای سدهٔ سوم و حضور رودکی تا سدهٔ حاضر، به چهار دسته تقسیم شده‌اند.

  1. سبک خراسانی (سامانی): از ابتدای سدهٔ سوم تا اواخر سدهٔ ششم.
  2. سبک عراقی: از اواخر سدهٔ ششم تا اواسط سدهٔ نهم. این سبک با سنایی آغاز و با عبدالرحمن جامی پایان می‌پذیرد.
  3. سبک هندی (سبک صائب): از اواخر سدهٔ نهم تا اواخر سدهٔ دوازدهم. از آنجا که صائب تبریزی طلایه‌دار این نوع سبک است، به نام وی هم مشهور است.

سبک اصفهانی (بازگشت): از اواخر سدهٔ دوازدهم و اوایل سدهٔ سیزدهم شروع می‌شود و تا اواسط سدهٔ چهاردهم ادامه می‌یابد. صبای کاشانی، نشاط اصفهانی و آذر بیگدلی از بنیانگذاران دورهٔ بازگشت ادبی هستند. اشعار شاعران این دوره، در بحری یکنواخت سروده شده و وزن روان و آرام آن، باب میل عامهٔ مردم است. طبیب اصفهانی از محبوب‌ترین شاعران این دوره‌است. ابیاتی از شعر طبیب اصفهانی:

غمش در نهان‌خانهٔ دل نشیندبه نازی که لیلی به محمل نشیند
به دنبال محمل چنان زار گریمکه از گریه‌ام ناقه در گل نشیند
خلد گر به پا خاری، آسان برآرمچه سازم به خاری که در دل نشیند؟
پی ناقه‌اش رفتم آهسته، ترسمغباری به دامان محمل نشیند
مرنجان دلم را که این مرغ وحشیز بامی که برخاست مشکل نشیند
عجب نیست خندد اگر گل به سرویکه در این چمن پای در گل نشیند
به‌نازم به بزم محبّت که آنجاگدایی به شاه مقابل نشیند
طبیب، از طلب در دو گیتی میاساکسی چون میان دو منزل، نشیند؟

(طبیب اصفهانی)

۴- سبک معاصر (نیمایی - نو): از اوایل سدهٔ چهاردهم و با انتشار شعر «افسانه» شروع شده و تا عصر حاضر ادامه دارد. بنیانگذار آخرین سبک شعر فارسی، علی اسفندیاری مشهور به نیما یوشیج است. وی در یک انجمن ادبی ماهانه در حضور استادان بزرگ آن زمان، نخستین شعر نوی خود را که با بهره‌گیری از الزام وجود قافیه در شعر و نبود وزن یکسان در هر مصراع و هم چنین رعایت نکردن حدود مصراع‌ها (مصراع‌های شعر او گاه کوتاه و گاه بلند بود) سروده بود، قرائت کرد و با مخالفت‌های شدید آن‌ها مواجه شد. نام نخستین شعر نوی نیما ققنوس بود.

نمایندگان سبک ویرایش

در رأس سرایندگان سبک بازگشت ادبی هستند.

دیگر شاعران این سبک عبارتند از:

نمونه اشعار ویرایش

باز برآمد به کوه، رایت ابر بهارسیل فرو ریخت سنگ، از زبر کوهسار
باز به جوش آمدند، مرغان از هرکنارفاخته و بوالملیح، صلصل و کبک و هزار

(قاآنی)

دوش رفتم به کوی باده فروشز آتش عشق، دل به جوش و خروش
محفلی نغز دیدم و روشنمیر آن بزم، پیر باده فروش
چاکران ایستاده صف در صفباده خواران نشسته دوش به دوش
پیر در صدر و می‌کشان گردشپاره‌ای مست و پاره‌ای مدهوش
سینه بی کینه و درون صافیدل پر از گفت و گو و لب خاموش
همه را از عنایت ازلیچشم حق بین و گوش راز نیوش
سخن این به ان هنیئا لکسخن آن به این که بادت نوش
گوش بر چنگ و چشم بر ساغرآرزوی دو کون در آغوش

(هاتف اصفهانی)

در فصل بهار و صحن گلزارجام می ارغوان به دست آر
آن چیست که به بود از این دوفصل گل و وصل یار غمخوار
در محضر دلربای گلچهرگل خوش بود و شراب گلنار
یاقوت لبی که تُنگ نوششهرگاه که می‌شود شکربار
سازد به جهان نبات مصریبی‌قیمت و بی‌رواج و مقدار
با شهد لبش عسل بسی تلخپیش دهنش شکر بسی خوار
این زلف سیاه مشک‌فامشبشکسته رواج مشک تاتار
تاتار اسیر تار زلفشصد چین ز ختا به چینِ هر تار
شیدا بدهد روان شیرینحالی به سر وفای دلدار

(شیدای گراشی)

پیوند به بیرون ویرایش

منابع ویرایش