سوآپ (مالی)
قرارداد پایاپای یا تهاتر یا سوآپ یا معاوضه یا تاخت، گونه‌ای از ابزار برگرفته است که در آن یک طرف قرارداد نسبت به معاوضه درآمدهای ناشی از ابزار مالی خود با درآمدهای ناشی از ابزار مالی طرف مقابل اقدام می‌کند. درآمدهای چنین قراردادی بستگی به گونه ابزار مالی مورد معامله دارد. برای مثال در معاوضه یا پایاپای اوراق قرضه منظور از درآمدها می‌تواند سود آن اوراق و به‌صورت کوپن‌های مربوط به آن باشد. این‌گونه از قراردادها معمولاً شامل تاریخ پرداخت و نیز نحوه محاسبه درآمدها یا جریانهای نقدی مورد معامله می‌باشد.
نخستین قرارداد پایاپای درسال ۱۹۸۱ میلادی میان شرکت آی‌بی‌ام و بانک جهانی صورت گرفت. امروزه قراردادهای پایاپای جزء مهم‌ترین قراردادهای مالی مورد استفاده در جهان می‌باشند. چنانچه بنابر گزارش بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی در سال ۲۰۱۰ حجم این گونه از قراردادها بیش از ۸۴۸ تریلیون دلار آمریکا بوده‌است.
در واقع می‌توان گفت قرارداد سوآپ شکل کلی تری از قرارداد آتی است با این تفاوت که در قرارداد سوآپ پرداخت‌هایی که بین طرفین صورت می‌گیرد، متفاوت است و در چندین مرحله انجام می‌شود، اما در قرارداد آتی تنها یک پرداخت و تسویه صورت می‌گیرد.
پرداخت‌هایی که در قراداد سوآپ صورت می‌گیرند به دو شکل هستند: شناور و ثابت، که طرفین قرارداد با توجه به کالا یا وام و… عرضه شده توافق می‌کنند که پرداخت‌ها به چه صورت انجام شود. در زمان عقد قرارداد سوآپ، برخلاف دیگر قراردادها، طرفین هیچ پولی را پرداخت نمی‌کنند، البته به جز قرارداد سوآپ ارزی. همان‌طور که گفته شد قرارداد سوآپ پرداخت‌های متعددی دارد به تاریخ‌های پرداخت settlement date و فاصله بین پرداخت‌ها را settlement period، همچنین با تاریخی که قرارداد پایان میابد termination date می‌گویند.
اجزا قرارداد سوآپ ویرایش
قراردادهای سوآپ از اجزای مهمی تشکیل شده‌اند که نبود هرکدام موجب لغو قرارداد می‌شود. این اجزا شامل:
- دارایی پایه: در حقیقت همان دارایی است که در قرارداد ذکر می‌شود که قرار است معاوضه شود. دارایی پایه انواع مختلفی مانند وام، اوراق قرضه، سبد دارایی و… باشد.
- خریدار سوآپ: در واقع همان سرمایه‌گذار با نرخ بازده کل که توسط فروشنده سوآپ پیشنهاد میشه موافقت می‌کند و با بسته شدن قرارداد شروع به پرداخت شناور می‌کند.
- فروشنده سوآپ: همان خریدار حمایت است که نرخ بازده کل را تعیین کرده و با شروع قرارداد، پرداخت‌های شناور را از سوی خریدار سوآپ دریافت می‌کند.
- صرف سوآپ: در واقع پرداخت‌هایی هستند که از سمت فروشنده سوآپ صورت می‌گیرد. به پرداخت‌هایی که به صورت احتمالی خریدار سوآپ انجام می‌دهد، پایه حمایت سوآپ می‌گویند. میزان صرف سوآپ و زمان پرداختی در زمان عقد قرار توسط طرفین مشخص می‌شود.
- شخص (تعهد) مرجع: در واقع سازمان، ارگان یا فردی هستند که شیوه پرداخت بدهی را مشخص می‌کنند.
انواع قراردادهای سوآپ ویرایش
قراردادهای سوآپ انواع مختلفی دارند که براساس نوع دارایی و طرفین و شرایط قرارداد مورد نظر را انتخاب می‌کنند.
- قرارداد سوآپ ارزی (currency swap): قرارداد سوآپ به گونه‌ای است که طرفین با ارزهای مختلف پرداخت‌های خود را انجام می‌دهند. این گونه قرارداد طرفین می‌توانند به سه شیوه پرداختی ثابت-ثابت، شناور-ثابت، شناور-شناور مبالغ تسویه را بپردازند. در پرداخت ثابت-ثابت طرفین نرخ بهره ارز خود را با نرخ بهره ارز دیگری عوض می‌کنند. پرداخت ثابت-شناور به گونه‌ای است که یکی از طرفین نرخ ثابت ارز خود را تسویه می‌کند و طرف دیگر به صورت نرخ متغیر (شناور) ارز خود پرداخت را انجام می‌دهد و در پرداخت شناور-شناور طرفین پرداخت‌های خود را براساس نرخ شناور ارز خود انجام می‌دهند. نکته قابل ذکر درمورد قرارداد سوآپ ارزی این است که هیچ پرداخت خالصی وجود ندارد؛ چراکه طرفین براساس نرخ ارز خود مبالغ را به صورت مجزا پرداخت می‌کنند.
- قرارداد سوآپ نرخ بهره(interest rate swap): در مدل قرارداد نرخ بهره، پرداخت‌ها براساس مبلغ نرخ بهره یک ارز مشخص انجام می‌شود. پرداخت‌ها در این قرارداد به صورت شناور-شناور و ثابت-شناور انجام می‌شود و پرداخت‌ها برخلاف قرارداد سوآپ ارزی، به صورت خالص واریز می‌شوند.
- قرارداد سوآپ نرخ بازده کل (TRORS-Total Rate Of Return Swap): در این نوع قرارداد، طرفین یک دارایی پایه را مشخص می‌کنند که در طی یک مدت زمان مشخص ارزش آن دارایی کم یا زیاد شود، به طرف اول قرارداد برسد، همچنین طرف اول قرارداد باید پرداخت‌هایی را به صورت ثابت یا شناور به طرف دوم قرارداد که صاحب آن دارایی است، بپردازد.
- قرارداد سوآپ سهام (Equity swap): این قرارداد بیشتر برای سهامداران مورد استفاده قرار می‌گیرد که طرفین توافق می‌کنند که مبلغی براساس سود شاخص سهام در زمان‌هایی تعیین شده به یکدیگر پرداخت کنند.
- قرارداد سوآپ کالا (Commodity swap): در این قرارداد همان‌طور که از اسمش پیداست، شرکت‌ها و موسسات (یک طرف قرارداد) متعهد می‌شوند که در قبال به دست آوردن یک کالا مبلغی را به طرف مقابل پرداخت کنند و طرف مقابل نیز متعهد می‌شود در برابر مبلغ پرداخت شده، در زمان مشخص مبلغی برای خرید کالا بپردازد.
- قرارداد سوآپ نکول اعتباری (Credit Default Swap-CDS): موسسات مالی زمانی که به متقاضیان وام می‌دهند، ترس از عدم پرداخت وام و از دست دادن دارایی خود، تصمیم می‌گیرند که با شرکت‌هایی مانند شکت بیمه قرارداد سوآپ نکول ببندند. شیوه انجام این قرارداد بدین گونه است که موسسه مالی متعهد می‌شود که در بازه زمانی مشخص مبلغی را به شرکت بیمه بپردازد و در مقابل شرکت بیمه نیز موظف است که در صورت عدم پرداخت قسط از جانب متقاضیان دریافت کننده وام، مبلغ مشخص شده‌ای را مؤسسه مالی پرداخت کند.
منابع ویرایش
- ویکی‌پدیا انگلیسی