سکه‌های عربی-ساسانی

سکه‌های عرب ساسانی، اصطلاحی است که در ارتباط با سکه‌های مسی و نقره‌ای ضرب شده در زمان ورود اسلام به ایران است.

یک سکه عرب ساسانی

تعدادی از سکه‌های عرب ساسانی که از محوطه باستانی استخر و بیستون بدست آمده و در حال حاضر در مؤسسه خاورشناسی دانشگاه شیکاگو نگهداری می‌شود.

سکه‌های عرب ساسانی که به دوران خلفای راشدین برمی‌گردد و به آن نقش بسم الله [بسملة (بسم الله الرحمن الرحیم)] اضافه شده‌است.

نظام پولی در ابتدای خلافت راشدین همانند نظام دارایی حکومت محمد در مدینه بود. آن هم همان شیوه‌ای بود که در زمان جاهلیت، پیش از ظهور اسلام رواج داشت بود؛ اعراب پیش از اسلام از درهم ساسانی و دینار روم شرقی در مبادلات تجاری استفاده می‌کردند که محمد نیز آن را رایج ساخت ابوبکر هم از آن شیوه پیروی کرد بعد از آن عمر هم در ابتدای خلافتش پیروی می‌کرد. اما در زمان خلافت عمر هنگامی که خلافت اسلامی با کشورهایی با نظام سکه‌های ثابت در شام، ساسانیان و مصر روبه‌رو شد برای تجارت و کار کردن با این کشورها سکه‌های ویژه خلافتش را ضرب کرد.

عمر بر پول‌های از جنس طلا و نقره که در آن زمان رایج بود و بر روی آن‌ها نقاشی‌های روم شرقی، مسیحیت و ساسانی بود باقی ماند، ولی کلمهٔ «جائز» را به آن‌ها افزود. در سال ۱۸ ه. ق برابر با ۶۳۹م، عمر اولین کسی شناخته شد که ضرب سکه در تاریخ اسلام را رایج کرد. نقش‌های سکه‌های ساخت عمر از نقش‌های سکه‌های ساسانی برداشت شده بود با این تفاوت که به آن‌ها عبارت «الحمد لله» برخی «لا إله إلَّا الله» بر قسمتی دیگر اسم «عُمر» افزوده بود. ولی عثمان به افزودن نقش «الله أکبر» اکتفا کرد.

طراحی و کتیبه‌های این سکه‌ها متأثر از سنت به جای مانده از عصر ساسانی و نفوذ و تأثیر دیر پای ساسانیان بر اعراب در زمینه واژگان، تصویرنگاری و تداوم کاربرد زبان پهلوی برای نوشتن کتیبه‌هاست. این سکه‌ها مربوط به دورهٔ حکام مسلمان خلفای اموی هستند که در مناطق تحت نفوذ ساسانیان حکمروایی می‌کردند. بیشتر سکه‌های عرب ساسانی نقره‌اند که با نام درهم شناخته شده‌اند. بر روی این سکه‌ها، به‌طور معمول، تصویری از شاه ساسانی همراه با یک نوشتهٔ اندرزی و آرایه‌های متنوع همراه‌است. در سمت راست تصویر نام حاکم به خط پهلوی نوشته شده‌است. در پشت سکه‌ها، آتشدان دین زرتشتی به همراه نگهبان آتش در کنار آتشدان حک شده‌است. در تمامی این مشخصه‌ها، سکه‌های عرب ساسانی با درهم‌های نقره‌ای و مسی ساسانی همانند هستند، تفاوت بارز این دو، اضافه شدن نوشته‌های عربی است.

تاکنون انبوهی از این نوع سکه‌ها یافت شده‌اند. نخستین بار که از سکه‌های مسی عرب ساسانی نام برده شده در کاتالوگ موزه سلطنتی برلین در سال ۱۸۹۸ میلادی‌است. در سال ۱۹۲۸ و ۱۹۳۷ شماری از سکه‌های مسی از حفاری شوش به دست آمد که نخستین مدرک جدی در این زمینه بود.

منابع

• گیزلن، ریکا (دی ۱۳۸۱). ترجمهٔ سیروس نصرالله‌زاده. «سکه مسی عرب ساسانی». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا. تهران (۶۳).