ویکی‌پدیا

سیاه‌دانه

گیاه خوراکی

سیاه‌دانه، یا «سُنیز» (انگلیسی: Nigella Sativa) گیاهی یک‌ساله و گلدار و بومی اروپای شرقی و کشورهای بلغارستان، قبرس، رومانی و غرب آسیا و کشورهای ایران، ترکیه و عراق است اما امروزه در مناطق دیگری از اروپا و آسیا نیز می‌روید.[۱][۲][۳] این گیاه از خانوادهٔ آلاله‌ها و شمارهٔ گلبرگ‌های آن از پنج تا هشت است و دانه‌های سیاه‌رنگ آن در برگه‌های وسط گل قرار گرفته و بوی مخصوصی دارد.[۴] این گیاه حدود ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر رشد می‌کند و دارای میوه‌ای سه‌قسمتی و بزرگ و کپسول‌مانند است که حاوی تعداد زیادی بذر است. این بذرهای سیاه، به‌عنوان ادویه یا یک افزودنی در صنایع غذایی از جمله در آشپزی و قنادی، مورد استفاده هستند.[۲]

سیاه‌دانه
سیاه‌دانه دمشقی (راست) و سیاه‌دانه (چپ)
رده‌بندی علمی
فرمانرو:
گیاهان
رده:
دولپه‌ای‌ها
راسته:
آلاله‌سانان
تیره:
آلالگان
سرده:
سیاه‌دانه
گونه:
N. sativa
نام دوبخشی
Nigella sativa
دانه‌های گیاه سیاه‌دانه

در ایران این گیاه به‌ویژه در اراک و اصفهان به فراوانی می‌روید.[۵]

یک عقيده قديمي در اسلام راجع به سـياه دانه وجـود دارد و آن اين است كه سياه دانه يـك اكـسير و معجـون شفادهنده جهاني و عمومي است و به همين خـاطر بـه عنـوان نوشدارو در درمان تمام بيماري ها به جز مرگ مفيـد اسـت. در كتابي مقدس سياه دانه به عنوان داروي شفابخش ياد شده و در طب بقراط از آن به عنوان بهبوددهنده ياد شده اسـت. بـسياري از موارد مصرف آن در طب سنتي به صورت علمي نيز آزمايش شده است.[۶]

ترکیبات سیاه‌دانه

ویرایش

در هر كيلـوگرم سـياهدانه، 216 گـرم پـروتئين ، 406 گـرم چربي ، 45 گرم خاكستر  (ash)، 84 گرم فيبر ، 249 گرم عصاره بــدون نيتــروژن ،38 گــرم رطوبــت ، 105 ميلــي گــرم آهــن ، 18 ميلي گرم مس ، 60 ميلي گـرم روي ،527 ميلـي گـرم فـسفر، 1860ميلي گرم كلسيم ، 4/15 ميلي گـرم تيـامين ،57 ميلـي گـرم نياسين ، 5 ميلي گرم پيرودوكسين و 160 ميكروگرم فوليك اسيد وجـود دارد. بـه طـور كلـي 38 - 36 درصـد روغـن ،پروتئين، آلكالوئيد، ساپونين و 5/2 - 4/0 درصد  اسـانس از آن تهيه مي شود.[۶]

سیاه‌دانه سرشار از پلی‌فنل‌ها و توکوفرول‌ها است و روغن آن شامل اسیدهای لینولئیک، اولئیک، پالمیتیک و استئاریک است.[۷]

تیموکینون همراه با مشتقات آن مانند تیموهیدروکینون و تیمول مهم‌ترین مواد دارویی سیاه‌دانه است که به‌طور فراوان در سیاه‌دانه یافت می‌شود.[۸]

این مواد دارای خواص آنتی‌اکسیدانی هستند. آنتی‌اکسیدان‌ها هم به‌طور کلی بدن را در برابر چندین نوع بیماری مزمن از جمله سرطان، دیابت، بیماری‌های قلبی و چاقی محافظت می‌کنند.[۹]

۳۲ تا ۴۰ درصد از وزن سیاه‌دانه از روغن تشکیل شده‌است.[۱۰][۱۱] این روغن حاوی اسید لینولئیک مزدوج، اسید اولئیک و پالمیتیک اسید است. از دیگر ترکیبات موجود در سیاه‌دانه می‌توان نیگلیدین، نیگلسین، نیگلیمین، تیموکینون، سیمن، کارواکرول، تیمول، آلفا-پینن، بتا-پینن، و چند نوع پروتئین و آلکالوئید دیگر را نام برد.[۱۲]

موارد استفاده

ویرایش
 
دانه‌های گیاه سیاه‌دانه.

سیاه‌دانه از دیرباز تا امروزه به شکل‌های گوناگون از جمله «عصاره، روغن، دانه و…» به عنوان نوعی داروی گیاهی برای کمک به درمان برخی بیماری‌ها در طب سنتی کاربرد دارد.[۱۳] کارهای فارماکولوژیک اخیر نقش بالقوهٔ آنتی‌اکسیدان‌های سیاه‌دانه را نشان داده‌اند، به خصوص برای بهبود استرس اکسیداتیو از طریق مهار فعالیت رادیکال‌های آزاد و القای آپوپتوز برای درمان انواع سرطان، کاهش قند خون و جلوگیری از عوارض ناشی از دیابت.[۱۴]

اثرات بیولوژیکی مفید گزارش‌شدهٔ سیاه‌دانه نیز شامل ضد سرطان، ضد دیابت، ضد میکروب، ضد التهابی، تقویت دستگاه ایمنی بدن، ضد فشار خون بالا و دارای فعالیت آنتی‌اکسیدانی است.[۱۵] سیاه‌دانه از دیرباز به‌عنوان یک داروی گیاهی برای معالجهٔ انواع بیماری‌ها و شرایط مختلف از دیابت تا آرتریت استفاده شده است.[۱۶] سیاه‌دانه در آشپزی فلسطینی، بنگلادشی و گاهی در تولید نان‌های ایرانی و انواع خاصی از پنیر مورد استفاده است.[۱۷] سیاه‌دانه مزه‌ای تلخ دارد. از سیاه‌دانه در شیرینی جات و شربت‌ها و لیکورها استفاده می‌شود. بر گونه‌ای از نان پاکستانی معروف به نان پیشاوری همیشه سیاه‌دانه می‌پاشند.

مصرف دارویی

ویرایش

در طب سنتی در آسیا و آفریقا، خواص درمانی زیادی در مورد سیاه‌دانه ذکر می‌شود.[۳] طی یک کارآزمایی بالینی در سال ۲۰۱۶ در ایران، شواهد ضعیفی در رابطه با تأثیر سیاه‌دانه بر کاهش فشار خون و کاهش تری‌گلیسرید و کلسترول بد و افزایش کلسترول خوب، در کوتاه‌مدت به‌دست آمد.[۱۸]

تأثیر بر کاهش وزن

ویرایش

در واقع مکانیسم‌های دقیقی که نشان دهد سیاه‌دانه باعث کاهش وزن می‌شود، مشخص نشده است. گفته شده است که ترکیبات موجود در سیاه‌دانه با اثر بر بیان ژنهای خاص مربوط به کنترل اشتها و کاهش چربی، باعث کاهش وزن می‌شوند.[۱۹] در یک بررسی روی ۱۱ مطالعه و حضور ۷۸۳ شرکت‌کننده، مشخص شد که سیاه‌دانه باعث کاهش به‌طور متوسط ۲٫۱ کیلوگرم وزن و ۳٫۵ سانتی‌متر دور کمر طی ۶ تا ۱۲ هفته، در مقایسه با دارونما می‌شود.[۲۰] یک بررسی دیگر روی ۱۳ مطالعه با ۸۷۵ شرکت‌کننده نشان داد که سیاه‌دانه باعث کاهش وزن ۱٫۸ کیلوگرم طی ۶ تا ۱۳ هفته شد.[۲۱] بنابراین، در حالی که سیاه‌دانه احتمالاً برای کاهش وزن به تنهایی ممکن است بی‌اثر باشد چرا که هنگام ترکیب با رژیم کم‌کالری باعث کاهش وزن می‌شود.

یک مطالعهٔ ۸ هفته‌ای نشان داد که زنانی که در رژیم غذایی نقصان کالری، ۳ گرم سیاه‌دانه در روز مصرف کرده بودند در مقایسه با کسانی که مصرف نکرده بودند، ۲٫۱ کیلوگرم بیشتر وزن از دست دادند و دور کمر ۳٫۱ سانتی‌متر بیشتر کم شده بود.[۲۲] لازم است ذکر شود که سطح فعالیت بدنی در بسیاری از مطالعات، مورد ارزیابی قرار نگرفته است، که به‌طور بالقوه نیز بر نتایج تأثیر می‌گذارد.

تأثیر بر خطر بیماری قلبی

ویرایش

سیاه‌دانه حاوی ترکیباتی است که ممکن است برای سلامت قلب مفید باشد. یک بررسی روی ۵ مطالعه نشان داد که سیاه‌دانه باعث کاهش CRP که از نشانگرهای التهاب و خطر بیماری‌های قلبی است می‌شود.[۲۳] این گیاه همچنین اثرات مفیدی بر فشار خون و چربی خون دارد و می‌تواند خطر بیماری‌های قلبی را کاهش دهد. بررسی ۱۱ مطالعه نشان داد که سیاه‌دانه باعث کاهش معنی‌دار فشار خون پس از ۸ هفته درمان، در مقایسه با دارونما می‌شود.[۲۴]

تأثیر بر کاهش قند خون

ویرایش

تصور می‌شود که سیاه‌دانه با افزایش حساسیت به انسولین و تأخیر در جذب قند در بهبود قند خون مفید باشد. بررسی ۱۷ مطالعه در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ نشان داد که سیاه‌دانه میزان قند خون ناشتا و هموگلوبین A1c را کاهش می‌دهد.[۲۵]

سایر بررسی‌ها به‌طور مشابه بهبود قابل توجهی در کنترل قند خون در مبتلایان به دیابت نوع ۲ نشان داده‌اند. با این وجود، بسیاری از مطالعات موجود در این بررسی‌ها نتوانسته‌اند عوامل مرتبط با رژیم و ورزش را کنترل کنند، که ممکن است در نتایج تأثیر داشته باشد.

اثرات ضد سرطانی

ویرایش

سایر موارد

ویرایش

تقویت دستگاه ایمنی بدن، برونشیت، پیشگیری از سرطان، سرفه، مشکلات گوارشی از جمله نفخ و اسهال، آنفلوانزا، سردرد، افزایش شیر، اختلالات قاعدگی، علائم یائسگی.[۲۶]

محصولات موجود در بازار

ویرایش

محصولات متعددي از سياه دانه در بازارهاي جهاني وجود داشـته و مـصرف مـي شـود؛ از آن جملـه مـي تـوان به دوسین یکی از معجون های معروف اشاره کرد که برای درمان بسیاری از بیماری هاست و از ترکیب عسل و سیاه دانه تهیه میشود. كـرم هـاي ضد قارچ، ضد باكتري، شل كننده عضلاني، ضد آكنه، ضد گـزش حشرات، ضد سوختگي، ترميم كننـده بريـدگي هـا، جـوش هـا و زخم ها ، پاك كننده، لايه بردار و روشن كننده را نام برد . صـابون تميز كننده و نرم كننده پوسـت نيـز تهيـه شـده اسـت . مـصرف 4 هفته اي كپسول هاي حاوي روغـن سـياهدانه باعـث كـاهش كلسترول شده از خطر بيماري هـاي كرونـري مـي كاهـد . بـراي سرماخوردگي، سردرد، آنفولانزا، دردهاي مفـصلي، دنـدان درد ، زكام، ورم لوزه، رگ بـه رگ شـدگي و كـوفتگي نيـز در بـازار مــرهم ســياهدانه وجــود دارد . چــاي ســياهدانه بــه عنــوان آنتي اكسيدان در فروشگاه ها يافت مي شود. شامپوي سـياهدانه و  روغن 100 درصد  خالص آن در بازارهاي جهاني موجود است . كپسول حاوي پودر سياهدانه جهت افـزايش حافظـه، افـزايش فعاليت سيستم ايمني، افزايش سلامتي، كاهش فشار خون و قند خون تجويز مي شود.[۶]

نام هاي دیگر

ویرایش

سیاه‌دانه، سیاوله، سیاسونیجه(sia sevnija)، سیه‌دانه، سیاه‌تخمه، سونیچ سیاه، سنوخ سیاه، کمون اسود، شهنیز، شنیز، شونوز، شنز، شینیز، سنیز، شویز، کمون هندی،[۲۷] گرنج‏[۲۸] نان‌خواه، نانخه، نانخاة، نانوخیه،[۲۹] شونیز، کبودان، غرفج، خونجک، تشمیزج، بشمه،[۳۰] بوغنج، بزغنج، سیاه‌بیرغ، شنبیذ، شونانا، کالنجی و قالیز، نام‌های دیگر آن هستند.[۳۱]

در زبان هندی به آن کلونجی می‌گویند و در عربی، حبه البراکه،[۳۲] حبةالمبارکة، حبةالسودا و حبةالخضراء.[۲۹]

ساقهٔ آن را سیسارون نامند (دهخدا)[۳۲]

منابع

ویرایش
  1. ↑ "Nigella sativa", شبکه اطلاعاتی منابع ژرم‌پلاسم (GRIN), سرویس تحقیقات کشاورزی آمریکا (ARS), وزارت کشاورزی ایالات متحده آمریکا (USDA), retrieved 2017-12-11
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ Heiss, Andreas (December 2005). "The oldest evidence of Nigella damascena L. (Ranunculaceae) and its possible introduction to central Europe". Vegetation History and Archaeobotany. 14 (4): 562–570. CiteSeerX 10.1.1.156.85. doi:10.1007/s00334-005-0060-4. JSTOR 23419312. S2CID 18895456.
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ "Kalonji". Drugs.com. Retrieved 2021-07-16.
  4. ↑ لغتنامه دهخدا. مدخل شونیز. منبع آن: حاشیهٔ برهان چ معین از گل گلاب ص ۲۰۰
  5. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ سپتامبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۱۱ آوریل ۲۰۰۷.
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ضیایی، سیده تکتم؛ محرری، نرگس؛ حسین زاده، حسین (۱۳۹۰). «بررسي اثرات داروشناسي و سم شناسي سياه دانه». فصلنامه گیاهان دارویی.
  7. ↑ Yimer, Ebrahim M.; Tuem, Kald Beshir; Karim, Aman; Ur-Rehman, Najeeb; Anwar, Farooq (2019-05-12). "Nigella sativa L. (Black Cumin): A Promising Natural Remedy for Wide Range of Illnesses". Evidence-based Complementary and Alternative Medicine: eCAM. 2019: 1528635. doi:10.1155/2019/1528635. ISSN 1741-427X. PMC 6535880. PMID 31214267.
  8. ↑ «Thymoquinone - an overview | ScienceDirect Topics». www.sciencedirect.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۲-۱۷.
  9. ↑ Zhang, Yu-Jie; Gan, Ren-You; Li, Sha; Zhou, Yue; Li, An-Na; Xu, Dong-Ping; Li, Hua-Bin (2015-11-27). "Antioxidant Phytochemicals for the Prevention and Treatment of Chronic Diseases". Molecules (Basel, Switzerland). 20 (12): 21138–21156. doi:10.3390/molecules201219753. ISSN 1420-3049. PMC 6331972. PMID 26633317.
  10. ↑ "Kalonji". Drugs.com. Retrieved 2021-07-16.
  11. ↑ Gharby S, Harhar H, Guillaume D, Roudani A, Boulbaroud S, Ibrahimi M, Ahmad M, Sultana S, BenHaddah T, Chafchaouni-Moussaouii I, Charroufa Z (2015). "Chemical investigation of Nigella sativa L. seed oil". Journal of the Saudi Society of Agricultural Sciences. 14 (2): 172–177. doi:10.1016/j.jssas.2013.12.001.
  12. ↑ "Kalonji". Drugs.com. Retrieved 2021-07-16.
  13. ↑ «خواص سیاه‌دانه».
  14. ↑ Hannan, Md. Abdul; Rahman, Md. Ataur; Sohag, Abdullah Al Mamun; Uddin, Md. Jamal; Dash, Raju; Sikder, Mahmudul Hasan; Rahman, Md. Saidur; Timalsina, Binod; Munni, Yeasmin Akter (2021-05-24). "Black Cumin (Nigella sativa L.): A Comprehensive Review on Phytochemistry, Health Benefits, Molecular Pharmacology, and Safety". Nutrients. 13 (6): 1784. doi:10.3390/nu13061784. ISSN 2072-6643. PMC 8225153. PMID 34073784.
  15. ↑ Ahmad, Aftab; Husain, Asif; Mujeeb, Mohd; Khan, Shah Alam; Najmi, Abul Kalam; Siddique, Nasir Ali; Damanhouri, Zoheir A.; Anwar, Firoz (Spring 2013). "A review on therapeutic potential of Nigella sativa: A miracle herb". Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine. 3 (5): 337–352. doi:10.1016/S2221-1691(13)60075-1. ISSN 2221-1691. PMC 3642442. PMID 23646296.
  16. ↑ "Black Seeds (Nigella Sativa) | ScienceDirect". www.sciencedirect.com (به انگلیسی). Retrieved 2022-02-17.
  17. ↑ Bramen L (16 February 2011). "Nigella Seeds: What the Heck Do I Do with Those?". smithsonian.com. The Smithsonian Online. Retrieved 4 January 2015.
  18. ↑ Sahebkar, Amirhossein; Soranna, Davide; Liu, Xiaoqiu; Thomopoulos, Costas; Simental-Mendia, Luis E.; Derosa, Giuseppe; Maffioli, Pamela; Parati, Gianfranco (Fall 2016). "A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials investigating the effects of supplementation with Nigella sativa (black seed) on blood pressure". Journal of Hypertension. 34 (11): 2127–2135. doi:10.1097/HJH.0000000000001049. ISSN 1473-5598. PMID 27512971.
  19. ↑ Hasani-Ranjbar, Shirin; Jouyandeh, Zahra; Abdollahi, Mohammad (2013-06-19). "A systematic review of anti-obesity medicinal plants - an update". Journal of Diabetes and Metabolic Disorders. 12 (1): 28. doi:10.1186/2251-6581-12-28. ISSN 2251-6581. PMC 3914705. PMID 23777875.
  20. ↑ Namazi, Nazli; Larijani, Bagher; Ayati, Mohammad Hossein; Abdollahi, Mohammad (2018-06-12). "The effects of Nigella sativa L. on obesity: A systematic review and meta-analysis". Journal of Ethnopharmacology. 219: 173–181. doi:10.1016/j.jep.2018.03.001. ISSN 1872-7573. PMID 29559374.
  21. ↑ Mousavi, Seyed Mohammad; Sheikhi, Ali; Varkaneh, Hamed Kord; Zarezadeh, Meysam; Rahmani, Jamal; Milajerdi, Alireza (Spring 2018). "Effect of Nigella sativa supplementation on obesity indices: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials". Complementary Therapies in Medicine. 38: 48–57. doi:10.1016/j.ctim.2018.04.003. ISSN 1873-6963. PMID 29857879.
  22. ↑ Mahdavi, Reza; Namazi, Nazli; Alizadeh, Mohammad; Farajnia, Safar (Spring 2015). "Effects of Nigella sativa oil with a low-calorie diet on cardiometabolic risk factors in obese women: a randomized controlled clinical trial". Food & Function. 6 (6): 2041–2048. doi:10.1039/c5fo00316d. ISSN 2042-650X. PMID 26029855.
  23. ↑ Tavakoly, Rahele; Arab, Arman; Vallianou, Natalia; Clark, Cain C. T.; Hadi, Amir; Ghaedi, Ehsan; Ghavami, Abed (Summer 2019). "The effect of Nigella sativa L. supplementation on serum C-reactive protein: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials". Complementary Therapies in Medicine. 45: 149–155. doi:10.1016/j.ctim.2019.06.008. ISSN 1873-6963. PMID 31331553.
  24. ↑ Sahebkar, Amirhossein; Soranna, Davide; Liu, Xiaoqiu; Thomopoulos, Costas; Simental-Mendia, Luis E.; Derosa, Giuseppe; Maffioli, Pamela; Parati, Gianfranco (Fall 2016). "A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials investigating the effects of supplementation with Nigella sativa (black seed) on blood pressure". Journal of Hypertension. 34 (11): 2127–2135. doi:10.1097/HJH.0000000000001049. ISSN 1473-5598. PMID 27512971.
  25. ↑ Askari, Gholamreza; Rouhani, Mohammad Hossein; Ghaedi, Ehsan; Ghavami, Abed; Nouri, Mehran; Mohammadi, Hamed (Spring 2019). "Effect of Nigella sativa (black seed) supplementation on glycemic control: A systematic review and meta-analysis of clinical trials". Phytotherapy research: PTR. 33 (5): 1341–1352. doi:10.1002/ptr.6337. ISSN 1099-1573. PMID 30873688.
  26. ↑ "BLACK SEED: Overview, Uses, Side Effects, Precautions, Interactions, Dosing and Reviews". www.webmd.com (به انگلیسی). Retrieved 2022-02-17.
  27. ↑ ایران، عصر (۴ شهریور ۱۳۹۲). «جنسینگ ایرانی را بشناسید». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۰-۱۸.
  28. ↑ فرهنگ فارسی برهان قاطع‏. ص. ۷۲۲.
  29. ↑ ۲۹٫۰ ۲۹٫۱ لغتنامه دهخدا. مدخل سیاه‌دانه.
  30. ↑ المنصوری فی الطب (ترجمه). صص. ۶۶۴.
  31. ↑ لغتنامه دهخدا. مدخل شونیز. منبع آن: حاشیهٔ برهان چ معین از گل گلاب ص ۲۰۰
  32. ↑ ۳۲٫۰ ۳۲٫۱ المنصوری فی الطب (ترجمه). ص. ۶۶۴.

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Nigella sativa». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۱ آوریل ۲۰۰۷.

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=سیاه‌دانه&oldid=41539849»