حسن آیت
سید حسن آیت (۳ تیر ۱۳۱۷ – ۱۴ مرداد ۱۳۶۰) عضو حزب زحمتکشان ملت ایران، عضو شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی، از نمایندگان استان اصفهان و عضو هیئت رئیسهٔ مجلس خبرگان قانون اساسی و نمایندهٔ تهران در دورهٔ اول مجلس شورای اسلامی بود. او نقش مهمی در تدوین اصول قانون اساسی و الحاق اصل ولایت فقیه به آن داشت.[۱] آیت که به گفتهای طراح سقوط ابوالحسن بنیصدر (نخستین رئیسجمهوری اسلامی ایران) بودهاست، در مرکز تهران توسط گروه نامعلومی ترور شد. یرواند آبراهامیان، سازمان مجاهدین خلق را مسئول ترور وی اعلام کردهاست.[۲]
سید حسن آیت | |
---|---|
![]() سیدحسن آیت | |
نماینده دوره اول مجلس شورای اسلامی | |
حوزه انتخاباتی | تهران |
عضو شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی | |
دوره مسئولیت ۱۳۵۷ – ۱۳۵۹ | |
نماینده استان اصفهان و عضو هیئت رئیسه مجلس خبرگان قانون اساسی | |
دوره مسئولیت ۱۳۵۸ – ۱۳۵۸ | |
اطلاعات شخصی | |
زاده | سید حسن آیت ۳ تیر ۱۳۱۷ نجف آباد، اصفهان |
درگذشته | ۱۴ مرداد ۱۳۶۰ تهران،تهران |
ملیت | ![]() |
حزب سیاسی | حزب زحمتکشان ملت ایران (؟ -۱۳۳۹)حزب جمهوری اسلامی |
محل تحصیل | دانشسرای عالی، دانشگاه تهران |
پیشه | سیاستمدار |

تولد و تحصیلات ویرایش
سیدحسن آیت در سوم تیرماه ۱۳۱۷ در نجفآباد اصفهان به دنیا آمد. او در خانوادهای مذهبی پرورش یافت و پس از گذراندن دوران دبستان و دبیرستان در شهر نجفآباد،[۳] تحصیلات عالیهٔ خود را در رشتههای دبیری ادبیات، علوم اجتماعی، حقوق و جامعهشناسی در دانشسرای عالی (که بعدها دانشگاه تربیت معلم شد) و دانشگاه تهران به اتمام رساند و همزمان با تحصیل در دانشگاه، دروس حوزوی را نیز آموخت و به زبانهای عربی، انگلیسی و فرانسوی نیز تسلط پیدا کرد.[۳] تحصیلات متنوع آیت باعث شد که برای مدت زیادی در زمرهٔ دانشجویان، با محافل روشنفکری دانشگاه ارتباط مستقیم داشته باشد. از جمله اینکه وی در دوره کارشناسی ارشد رشتهٔ جامعهشناسی با ابوالحسن بنیصدر همکلاس بودهاست.[۴] همچنین وی دوره روزنامهنگاری خود را در مؤسسه اطلاعات پشت سر گذاشت.[۴]
مدرک دکترای آیت ویرایش
همسر آیت در مصاحبه ای گفت:
خودش میگفت دکترا ادبیات را خواندهام تزم را هم دادهام همیشه این را میگفت و من همیشه میگفتم که چرا تو مدرک خودت را نگرفتی میگفت مدرک من با مشکلی مواجه شد در دانشکده ادبیات که مدرکم را به من ندادند ولی دکترا را به گفتهی خودش تمام واحدهایش را گذرانده بود و تزش را هم به صورت چکنویس داده بود به استاد چون اصلاً رسم نداشت چیزی را پاکنویس کند در هر دانشکده که او تز میداده همیشه با چکنویس میداده به استاد یعنی دستنویس میکرده و میداده این که بخواهد دوباره پاکنویس کند این طور نبود هیچ وقت هم یک نسخهای برای خودش متأسفانه نداشته که نگه دارد برای خودش که الان حداقل بشود استفاده کرد با این که خیلی زحمت میکشید.[۵]
فعالیت سیاسی ویرایش
حسن آیت در اواخر سال ۱۳۳۹ به عضویت حزب زحمتکشان ملت ایران درآمد. بنیانگذار این حزب مظفر بقایی از پر رمز و رازترین رجال سیاسی تاریخ معاصر ایران است. حسن آیت در نامه ۹۴ صفحهای که در سال ۱۳۴۲ برای مظفر بقایی نوشت و هماکنون در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری میشود آوردهاست:
- موقعی که من به حزب آمدم موقعی بود که جنابعالی در زندان بودید و دادستان ارتش برایتان تقاضای اعدام کرده بود. سر و صدای جبهه جدید ملی ایران را پر کرده بود و جراید تقریباً بالاتفاق در تمجید و تحسین و تعظیم جبهه ملی میکوشیدند و گویا در اینمورد با یکدیگر مسابقه گذارده بودند. عده زیادی به این جبهه پیوسته بودند. گروهی از روی ایمان، گروهی از روی ترس و گروهی از روی طمع. در چنین موقعیتی بر خود فرض دانستم که رسماً افتخار عضویت حزب زحمتکشان ملت ایران را با وجود تمام مشکلاتی که در زندگی خصوصی من وجود داشت بیابم. با وجودی که تا آنجا که مقدور بودهاست از نقاط قوت و ضعف جنابعالی با اطلاع بودم. [۶]
او در این نامه یادآور میشود که از رای اعتماد دکتر بقایی به کابینههای قوام، حکیمی و ساعد در دوره پانزدهم مجلس شورای ملی مطلع بودهاست.[۶][۷]
نقش آیت در تدوین قانون اساسی ویرایش
اندکی پیش از پیروزی انقلاب ۵۷، حسن حبیبی از اعضای نهضت آزادی، به در خواست خمینی، طرح اولیه یا پیشنویس قانون اساسی ایران را تهیه کرد. پیشنویس قانون اساسی که فاقد اصل ولایت فقیه بود، پس از تهیه مورد تأیید خمینی و بعد از آن شورای انقلاب قرار گرفت؛ ولی با توجه به آنچه در حکم نخستوزیری مهدی بازرگان آمده بود، دولت موقت و نیروهای متمایل به آن طرفدار تشکیل مجلس مؤسسان برای اصلاح پیشنویس قانون اساسی بودند که به پیشنهاد طالقانی و تأیید خمینی، مجلس خبرگان تدوین قانون اساسی تشکیل گردید. مجلسی که حسن آیت با عضویت در هیئت رئیسه آن، نقش کلیدی در ارائه و الحاق اصل ولایت فقیه به قانون اساسی ایران ایفا نمود.[۶][۸][۹]
درج ولایت فقیه در اولین قانون اساسی ویرایش
گرچه اعضای مجلس خبرگان اطلاعات دقیقی از مذاکرات پشت پرده بدست ندادهاند، اما بنا به متن رسمی مذاکرات (که در سال ۱۳۶۳ انتشار یافت) اول بار در جلسه سوم مجلس خبرگان محمد کیاوش نمایندهٔ خوزستان و پس از او عبدالرحمن حیدری ایلامی نماینده ایلام و سپس حسن آیت به طرح موضوع (درج ولایت فقیه در قانون اساسی) پرداختند.[۱۰] او در خرداد ۱۳۵۹ در نوار آیت مدعی شد، علت قراردادن اصل ولایت فقیه این بود که رئیسجمهوری (بنی صدر) اختیاری نداشته باشد: [۱۱] «رئیس جمهور فقط میتواند مدال بدهد و مدال بگیرد و سفرا را به حضور بپذیرد والسلام. هیچ اختیاری ندارد... یک نخستوزیر میخواست تعیین کند نتوانست...»[۱۲]
نوار آیت ویرایش
رجوع کنید به :نوار آیت
در روز ۲۸ خرداد ۱۳۵۹ انتشار متن اظهارات حسن آیت، نماینده مجلس و دبیر سیاسی حزب جمهوری اسلامی علیه ابوالحسن بنیصدر، رییسجمهوری وقت در روزنامه انقلاب اسلامی جنجالبرانگیز شد. این متن نسخه پیاده شده دو نوار مربوط به سخنرانی آیت در یک جمع خصوصی بود که در آن از برنامهای علیه بنیصدر خبر میداد و روزنامه انقلاب اسلامی آن را با عنوان سند توطئه آیت علیه دولت منتشر کرده بود. آیت در این سخنان گفته بود:«برنامهای برای بنیصدر داریم که بابای بنیصدر هم نمیتواند مقاومت کند.»[۱۳][۱۲][۱۴]
مستند اسرار آیت ویرایش
در این مستند که به همت مرکز مستندسازی پیام گستر تولید شدهاست؛ صحنه ترور آیت بازسازی شده و همچنین افراد و طیفهای مختلف فکری آن زمان از جمله: علیمحمد بشارتی از اعضای گروه قنات، جواد منصوری و آیت الله عباس لطفیان سرگزی از اعضای حزب جمهوری اسلامی، ابراهیم اسرافیلیان از نمایندگان دوره دوم مجلس شورای اسلامی و از دوستان مبارزاتی آیت، اسدالله بادامچیان از اعضای حزب موتلفه، سید احمد کاشانی از نمایندگان دوره اول و دوم مجلس شورای اسلامی و همچنین مهندس هاشم صباغیان از اعضای نهضت آزادی و … مصاحبههای مفصلی صورت گرفتهاست.[۱۵]
ترور حسن آیت ویرایش
حسن آیت در هشت صبح روز چهارشنبه ۱۴ مرداد ۱۳۶۰ (پنج هفته پس از واقعهٔ هفتم تیر) در مقابل منزلش در مرکز تهران، توسط گروه نامعلومی که عدهای میگویند سازمان مجاهدین خلق ایران بوده با شلیک ۶۰ گلوله کشته شد.[۲][۳]
آثار ویرایش
- «چهره حقیقی مصدقالسلطنه». تهران: دفتر انتشارات اسلامی
- «درسهایی از تاریخ سیاسی ایران»، تهران: انتشارات و تبلیغات دفتر حزب جمهوری اسلامی
منابع ویرایش
- ↑ «شهید دکتر حسن آیت». کانون هابیلیان. بایگانیشده از اصلی در 9 اكتبر 2011. دریافتشده در فروردین ۱۳۸۸. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازدید=،|archive-date=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ Radical Islam: Iranian Mojahedin بایگانیشده در ۳۱ ژوئیه ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine, by Ervand Abrahamian, Page 221, Publisher: I B Tauris & Co Ltd (December 31, 1989), ISBN 1-85043-077-2, ISBN 978-1-85043-077-3
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ««شلیک شصت گلوله»، مجله شهروند امروز»، پارامتر
|عنوان= یا |title=
ناموجود یا خالی (کمک); پیوند خارجی در|مقاله=
وجود دارد (کمک) بازیابیشده در 2009-09-19. - ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ««بیقرار، افشاگر»، مجله شهروند امروز»، پارامتر
|عنوان= یا |title=
ناموجود یا خالی (کمک); پیوند خارجی در|مقاله=
وجود دارد (کمک) بازیابیشده در 2009-09-19. - ↑ «با مهرانه معلم همسر شهید آیت».
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ««افسانه آیت و بقایی»، مجله شهروند امروز»، پارامتر
|عنوان= یا |title=
ناموجود یا خالی (کمک); پیوند خارجی در|مقاله=
وجود دارد (کمک) بازیابیشده در 2009-09-19. - ↑ ««ابقایی مخالف خط آیت در حزب بود»، مجله شهروند امروز»، پارامتر
|عنوان= یا |title=
ناموجود یا خالی (کمک); پیوند خارجی در|مقاله=
وجود دارد (کمک) - ↑ ««نیم نگاهی به دست «ملکوت» در تبدیل قانون اساسی عرفی به قانون اساسی ولایت فقیه»، مجله آرش»، پارامتر
|عنوان= یا |title=
ناموجود یا خالی (کمک); پیوند خارجی در|مقاله=
وجود دارد (کمک) بازیابیشده در 2009-09-19. - ↑ ««چرا رای ندادم»، گفتگو هاشم صباغیان با مجله شهروند امروز»، پارامتر
|عنوان= یا |title=
ناموجود یا خالی (کمک); پیوند خارجی در|مقاله=
وجود دارد (کمک) بازیابیشده در 2009-09-19. - ↑ «محمد خاتمی:در پیشنویس قانون اساسی ولایت فقیه وجود نداشت». تریوبن. ۱۴ دی ۱۳۸۷. بایگانیشده از اصلی در ۲۴ ژانویه ۲۰۲۱. دریافتشده در ۲۹ نوامبر ۲۰۲۲.
- ↑ «روزی که خمینی خمینی شد».
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ «متن کامل نوار آیت».
- ↑ «نوار جنجالی که خرداد 59 را تحت تاثیر قرار داد».
- ↑ روزنامه اطلاعات ۲۸ خرداد ۱۳۵۹ ص۳.
- ↑ رونمایی از مستند "اسرار آیت" وب سایت فرهنگی آوینی