شهرستان آبدانان
شهرستان آبدانان در استان ایلام و در غرب ایران واقع در جنوب ایلام واقع شده است. که از غرب و شمال با شهرستان دهلران و بخش زرین آباد و شهرستان ملکشاهی از جنوب با استان خوزستان از شرق با شهرستان دره شهر همسایه است. از نظر جغرافیایی این شهرستان در میان دو کوه کبیر کوه و دینارکوه قرار گرفته است. به‌واسطه فراوانی چشم سارهای گوارا رفت رفته این منطقه آبدانان خوانده شد. برخی سابقة آن را به‌روزگار فرهنگ و تمدن شوشی و عیلام نسبت می‌دهند. از سویی، به‌سبب آب‌وهوای خوش، مکان خوبی برای قشلاق عشایر بود و از سال ۱۳۱۳ که قانون اسکان عشایر به اجرا درآمد، طوایفی این منطقه را برای سکونت دائمی خود انتخاب کردند؛ تا جایی‌که در سال ۱۳۵۰ به‌عنوان مرکز بخش برگزیده شد و به‌صورت شهری ابتدایی درآمد.[۲] شمال و جنوب شهرستان درای جغرافیای کوهستانی است و بیشتر طبیعت آن پوشیده از جنگل بلوط می‌باشد اما بخش‌های جنوبی به صورت دشت بوده و دارای خاک حاصلخیز برای کشاورزی می‌باشد. به‌طور متوسط شهرستان از نظر آب و هوایی نسبتاً معتدل است. شهرستان آبدانان از بخش‌های مرکزی، سرآب‌باغ و کلات تشکیل شده است.
| آبدانان | |
|---|---|
 دریاچه دوقلوی آبدانان | |
 موقعیت در استان | |
| اطلاعات کلی | |
| کشور |  ایران |
| استان | ایلام |
| سایر شهرها | آبدانان، مورموری، سرآب‌باغ |
| بخش‌ها | بخش مرکزی، سرآب‌باغ، کلات |
| نام‌های پیشین | سرآب، جولیان |
| مردم | |
| جمعیت | ۷۶٬۹۷۷ نفر[۱] |
| جغرافیای طبیعی | |
| مساحت | ۳۷/۲۳۹۱۲۴ هکتار کیلومتر مربع |
| ارتفاع از سطح دریا | ۸۵۰ متر |
| آب‌وهوا | |
| میانگین دمای سالانه | حداکثر ۴۸+، حداقل ۲- درجه سانتیگراد (میانگین دمای سالیانه ۲۵ درجه سانتیگراد) |
| بارش سالانه | ۶۲۰ میلیمتر |
| روزهای یخبندان سالانه | ۴۸ روز در سال |
| داده‌های دیگر | |
| پیش‌شمارهٔ تلفن | ۰۸۴ |
| وبگاه | آبدانان خبر |
تقسیمات کشوری
ویرایش«آبدانان» باتصویب هیئت دولت درسال ۱۳۷۴ به‌طور رسمی به شهرستان ارتقاء یافت. شهرستان آبدانان چهارمین شهرستان پرجمعیت استان ایلام و ۲۸۶ امین شهرستان ایران از نظر جمعیت است.[۳] این شهرستان سه بخش و شش دهستان به شرح زیر دارد:
- دهستان‌های بخش مرکزی:
نقاط شهری: آبدانان
- دهستان‌های بخش سرآب‌باغ:
نقاط شهری: سرآب‌باغ
- دهستان‌های بخش کلات:
نقاط شهری: مورموری
موقعیت جغرافیایی
ویرایشاز شمال شرقی با شهرستان دره شهر، از شمال با شهرستان ملکشاهی و بخش میمه دهلران، از غرب و جنوب با شهرستان دهلران و از جنوب شرقی با شهرستان اندیمشک همسایه است.
مردم‌شناسی
ویرایشدر بخش خبری وبسایت مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی پیروی شهرستان آبدانان آمده است: زبان اصلی و مسلط آبدانان کُردی بوده، و اقوامی از لر نیز که مهاجران استان لرستان بوده‌اند در این شهر سکونت دارند.[۴] طبق برخی سوابق سکنه اصلی پشتکوه در سوابق ایام دیناروندها و قایدخورده سکنه اصلی ابدانان بوده‌اند که در قسمت‌های معینی سکونت داشته و بقیه نقاط و اراضی آن محل مرتع و علف‌چر و محل قشلاقی بیرانوندها بوده است. پس از آنکه بیرانوند به شرارت مشغول و بالاخره کوتاه کردن دست آنها از کبیرکوه و پشتکوه لازم شد، طایفه کُرد را که محل سکونت آنها در زرین آباد پشتکوه بوده است به این منطقه کوچ داده و در نقاط قابل سکونت داند.[۵][۶]
مردم این شهرستان را عمدتاً کُردها و نیز لرها تشکیل می‌دهند.[۷] اکثریت ساکنین آبدانان به زبان کردی با گویش کردی کردلی و اقلیتی به زبان لری با گویشهای لری بالاگریوه‌ای و لری خرم‌آبادی صحبت می‌کنند.[۸][۹] همچنین زبان لکی در شهرستان آبادانان، به ویژه در بخش‌هایی از شهر آبادانان و چند روستای اطراف آن صحبت می‌شود.[۷] طوایف کرد آبدانان اکثریت از ایل کردلی می‌باشند.[۱۰][۱۱] به باور برخی پژوهشگران، گویش لری دهلرانی با گویشهای لُری شوهانی، لُری آبدانانی، لُری دره شهری استان ایلام و لُری پلدختری، لُری اندیمشکی، لُری خرم‌آبادی و بخش‌هایی از شهرستان دورود در استان لرستان شباهت‌های بسیار زیادی دارد. هرکدام از این گویشها دارای لهجه‌های مختص به خود می‌باشد.[۱۲][۱۳]
طبیعیت و دما
ویرایشآبدانان به دلیل وجود دو کوه کبیرکوه و دینارکوه از مناظر طبیعی بکر و پوشیده از درختان بلوط، بادام کوهی پسته کوهی، زالزالک و انجیر کوهی و گیلاس وحشی و … برخوردار است. مهم‌ترین ارتفاعات این شهرستان کبیرکوه و دینارکوه هستند و این شهرستان را در خود محصور کرده‌اند.
از نظر دما در تمام فصول سال دارای نوسانات تقریباً زیادی می‌باشد. معمولاً تابستان‌هایی نسبتاً گرم و زمستان‌هایی معتدل و پربارش را دارا می‌باشد.
عمدهٔ بارش‌ها در این شهرستان به‌صورت باران است و به‌طور میانگین یکبار در سال بارش‌ها در شهر به صورت برف می‌باشد. اما قله‌های کبیرکوه و دینارکوه در زمستان اکثر مواقع پوشیده از برف است.
منطقهٔ حفاظت شدهٔ بین‌المللی دینارکوه
ویرایشمنطقه دینارکوه طی مصوبه شماره ۲۱۷ شورای عالی محیط زیست (کمیسیون زیر بنائی دولت) مورخ ۱۳۸۰/۷/۲۵ با وسعت ۴۰۵۷۹ هکتار به عنوان منطقه حفاظت شده جنگلی به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست پیوسته است این جنگل در سالهای دور زیستگاه حیوانات و پرندگان زیادی بوده است که در اثر شکار بی‌رویه اکنون تعداد کمی از حیوانات از جمله دو قلاده پلنگ ایرانی در آن وجود دارد.[۱۴]
مرگ درختان بلوط، لورانتوس و گرد و غبار
ویرایشبیماری لورانتوس: گیاهی است نیمه انگلی که پوشش جنگلی را به عنوان گزینه میزبان انتخاب نموده و در طولانی مدت مرگ تدریجی درخت را به دنبال خواهد داشت. در منطقه حفاظت شده دینارکوه در مناطق جنگلی سپاه و سرچنار جنگلهای بلوط به گیاه نیمه انگلی لورانتوس آلوده شده‌اند. در سالهای اخیر خشکسالی و به علاوه پدیده ریزگردها موجب ضعیف شدن درختان جنگلهای دینارکوه شده است. این روند درصورت ادامه تا ۳۰ الی ۴۰ سال آینده باعث نابودی منطقهٔ حفاظتی بین‌المللی دینارکوه خواهد شد.[۱۵]
آثار باستانی
ویرایشاز آثار باستانی بخش مرکزی این شهرستان می‌توان به قلعه باستانی هزار در معروف به قلعه سیس اشاره نمود که در انتهای هزار در واقع است. این قلعه به عقیده باستان شناسان از بناهای دوره ساسانی می‌باشد که متأسفانه به دلیل بی‌توجهی مسئولان امر و نیز عدم رعایت مردم منطقه دچار تخریب زیاد گردیده است. مراکز تاریخی و باستانی:
- قلعه هزار در
- پشت قلعه
- قلعه هزارانی
- بقایای شهر جولیان
- مجموعه تاریخی پنج برادر
- شهر تاریخی تلور
- شهر تاریخی سرآب
- شهر چوره
- شهر دیونه[نیازمند منبع]
- منطقهٔ بسیار قدیمی قدح
معادن و منابع
ویرایشاین شهرستان دارای معادن عظیم نفت، گاز، گوگرد، چشمه‌های آبگرم… است.[۱۶] در این منطقه منابع کانی فراوان مانند نفت و گوگرد و زاج وجود دارد و به خاطر آب فراوان و وجود جنگل‌ها و مراتع دارای زمین‌های مستعد کشاورزی و دامداری است.
گردشگری
ویرایششهرستان آبدانان دارای مناطق گردشگری زیادی می‌باشد که از جمله آنها می‌توان به آبشارهای زیبای ماهوته و تختان اشاره کرد.[۱۷] همچنین زیبایی این شهرستان در ایام عید نوروز منطقه میان وار از توابع روستای ماسپی توجه مسافران رو دوچندان می‌کند. از نقاط تفریحی می‌توان به دریاچه دوقلو آبدانان و تفریحگاه سرآب آبدانان اشاره کرد. ساکنان شهرستان در بخش‌های کشاورزی، دامداری، خدمات و صنعت اشتغال دارند. پایگاه پدافند هوایی ارتش در مرکز شهر آبدانان قرار دارد.
ترابری
ویرایشآبدانان به لحاظ اینکه بین دوکوه دینارکوه و کبیرکوه قرار گرفته که مسیری پر پیچ و خم ولی مطابق اصول مهندسی است که از دل کوه می‌گذرد در بهار منظره‌های جالبی را برای تماشا فراهم می‌سازد و در زمستان بدون داشتن زنجیر چرخ عبور از آن ممکن نیست این جاده در سال ۱۳۵۰ خورشیدی به سفارش ارتش ساخته شده است. از دیگر راه‌های ارتباطی می‌توان به جاده مواصلاتی به دهلران اشاره کرد که در سال ۱۳۷۰ به سفارش اداره راه و ترابری آبدانان ساخته شد.[۱۸]
فرودگاه
ویرایشفرودگاه نظامی شهرستان آبدانان یکی از فرودگاه‌های فنی و دارای شرایط و استانداردهای ملی است که در سال ۱۳۵۲ به منظور مقاصد نظامی و استفاده‌های ترابری و لجستیکی نیروی هوایی احداث شده است. این فرودگاه در چهار کیلومتری شرق شهر آبدانان در دوران جنگ ۸ ساله نیز مورد استفاده‌های تدارکاتی و عملیاتی قرار می‌گرفت.[۱۹] پروازهای شرکت ساها نیز تا سال ۷۴ در این فرودگاه انجام می‌شده.[۲۰] فرودگاه نیروی هوایی ارتش در شش کیلومتری شرق آبدانان قرار گرفته که بلندی باند آن نسبت به دریا دو هزار و ۵۰۰ پا است، طول باند فرودگاه شش هزار و ۶۰۰ مترو عرض آن ۹۸ متر است.[۲۱]
منابع
ویرایش- ↑ «پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۳ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۲.
- ↑ «Page 84 - تاریخ، فرهنگ و هنر استان ایلام». research.iranology.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۵-۱۱.
- ↑ «آبدانان». چهارگوشه - معرفی استان‌ها و شهرهای ایران و جاذبه‌های توریستی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۲-۰۵.
- ↑ https://www.cgie.org.ir/fa/news/49676/آبدانان-در-یک-نگاه
- ↑ رزم‌آرا، حاجعلی. جغرافیای نظامی پشتکوه. ص. ۲۰.
- ↑ مرادی مقدم، مراد؛ کشتمند، ناهید. پیام بهارستان: اسنادی از طایفه باپیروند ایل کرد. ص. ۴۹۸دوره دوم، زمستان 1388 - شماره 6 خیتال، جعفر. مجموعه آراء در مورد ساکنان سرزمین پشتکوه ایلام، ص۱۵۸. دمورگان، ژاک. سفرنامهٔ هیت فرانسه در ایران.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ Aliakbari, Mohammad; and Anonby, Erik (2015-11-02). "On Language Distribution in Ilam Province, Iran". Iranian Studies. 48 (6): 835–850. doi:10.1080/00210862.2014.913423. ISSN 0021-0862.
{{cite journal}}:|first2=missing|last2=(help) - ↑ «معرفی شهرستان آبدانان». اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردگشری استان ایلام.
- ↑ «زبان و گویش مردم ایلام». خبرگزاری برنا.
- ↑ اسدی، علیرضا. با ایلامیان در ایلام. ص. ۷۷۱–۷۷۲.
- ↑ Ismaïl Kamandâr, Fattah ,Les dialectes Kurdes méridionaux. Acta Iranica. ۲۰۰۰. شابک ۹۰۴۲۹۰۹۱۸۸.
- ↑ افشار, طاهره; روحی, علی (2020-12-21). "بررسی ویژگی‌های معنایی دوگان ساخت‌های گویش لری دهلرانی بر اساس نظریه تصویرگونگی". زبانشناسی و گویشهای خراسان. 12 (2): 1–32. doi:10.22067/jlkd.2021.68325.1007. ISSN 2008-7233.
- ↑ افشار, طاهره; روحی, علی (2021-02-19). "بررسی صوری دوگان‌ساخت‌ها درگویش لری دهلرانی". زبانشناسی و گویشهای ایرانی. 5 (2): 29–55. doi:10.22099/jill.2021.38266.1214. ISSN 2538-3574.
- ↑ http://www.irandeserts.com/content/درگاه_کویر/مناطق_تحت_حفاظت/دینار_کوه_،_ایلام.htm
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ ژانویه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲ ژانویه ۲۰۱۵.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲ ژانویه ۲۰۱۵.
- ↑ http://seeiran.ir/tag/جاذبه-های-طبیعی-آبدانان/
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲ ژانویه ۲۰۱۵.
- ↑ http://www.yjc.ir/fa/news/4299637/وزیردفاع-مجوز-استفاده-از-فرودگاه-آبدانان-را-صادر-کرد
- ↑ http://www.mehrnews.com/news/3743261راه-اندازی-فرودگاه-آبدانان-دارای-صرفه-اقتصادی-است/[پیوند مرده]
- ↑ http://www.khabaronline.ir/detail/489675/provinces/ilam