عادل‌شاه
عادل‌شاه افشار یا علیشاه، با نام اصلی علیقلی‌خان، دومین پادشاه حکومت افشاریان ایران و برادرزاده نادرشاه افشار بود. علیقلی‌خان پس از قتل نادر در قوچان، بیشتر فرزندان او، از جمله رضاقلی میرزا و نصرالله میرزا و تمامی زنانش را به قتل رساند و تنها شاهرخ میرزا، فرزند رضاقلی را زنده نگاه داشت. او در ۲۷ جمادی‌الثانی ۱۱۶۰ هجری در مشهد بر تخت سلطنت نشست و از آن پس لقب‌های «علیشاه» و «عادل‌شاه» را برای خود برگزید. عادل‌شاه افشار توانست به مدت یک سال حکومت کند. در مدت حکومت خود آغا محمد خان قاجار را نیز اخته کرد.
| عادل‌شاه افشار | |
|---|---|
 | |
| سلطنت | ۱۱۶۰ تا ۱۱۶۱ ه.ق |
| تاج‌گذاری | ۲۷ جمادی‌الثانی ۱۱۶۰ ه.ق |
| پیشین | نادرشاه |
| جانشین | ابراهیم‌شاه |
| درگذشته | ۲ جمادی‌الثانی ۱۱۶۲ ه.ق مشهد |
| همسر(ان) | کتایون |
| دودمان | افشاریان |
| دین و مذهب | اسلام شیعه |
عادل‌شاه بر قلمرویی بسیار کوچک‌تر از قلمرو نادرشاه حکومت کرد. حکومت او تنها در شرق ایران برقرار شد و سپس تلاش کرد تا بر غرب ایران نیز تسلط یابد. او موفق به این کار نشد و به‌زودی توسط برادرش ابراهیم‌شاه افشار که حکومت خود را در غرب ایران مستقر کرده بود و خود را شاه اعلام کرده بود، خلع شد.
پیشینه و خانوادهویرایش
از زندگی علیقلی‌خان پیش از جانشینی او به پادشاهی افشاریان اطلاع چندانی در دست نیست.[۱] او پسر ارشد ابراهیم‌خان ظهیرالدوله افشار، برادر نادرشاه، مؤسس دودمان افشاریان ایران بود. وی در مراسم تاج‌گذاری نادرشاه در ۸ مارس ۱۷۳۶ شرکت کرد و در آن‌جا از جمله شخصیت‌هایی بود که در کنار نادرشاه حضور داشت.
در سال ۱۷۳۷ فرمانداری مشهد به علیقلی‌خان داده شد و همچنین با کتایون، دختر تیموراز دوم پادشاه گرجستان و در سال ۱۷۴۰ با دختری از ابوالفیض‌خان، حاکم خانات بخارا، ازدواج کرد. از ۱۷۴۳ تا ۱۷۴۷، علیقلی‌خان فرماندهی سپاهیان نادر را علیه ایزدیان در کردستان، قره‌قالپاق‌ها و ازبکان خوارزم و سیستان برعهده داشت. او سپس با عمویش نادر، به‌خاطر تصمیم نادر مبنی بر گرفتن ۱۰۰۰۰۰ تومان و بدگمانی نادر نسبت به او به مشکل خورد. در آوریل ۱۷۴۷، علیقلی‌خان به همراه شورشیان سیستان، هرات را اشغال کرد و کردها را به شورش واداشت. نادر هنگام لشکرکشی علیه شورشیان، توسط گروهی از افسران خود به قتل رسید و سپس تاج به علیقلی‌خان تقدیم شد.[۲]
پادشاهیویرایش
عادل‌شاه افشار که از ۱۱۲۶ تا ۱۱۲۷ خورشیدی به مدت یک سال پادشاهی کرد، زمانی که به قدرت رسید ۲۴ ساله بود. او پس از قتل نادر در اعلامیه‌ای که صادر کرد مسئولیت قتل نادر را بر عهده گرفت. او خزائن نادرشاه را از کلات به مشهد انتقال داد که در حدود پانزده کرور بود (هر کرور ۵۰۰ هزار تومان) و همه را به اطرافیان بخشید.
وی پس از رسیدن به پادشاهی، نیروی کوچکی را برای تصرف کلات فرستاد. دژ کلات تقریباً غیرقابل نفوذ بود، اما نیروهای او در نهایت با استفاده از یک نردبان باقی‌مانده در لبهٔ یکی از برج‌ها، به قلعه نفوذ کردند، که نشان می‌دهد آن‌ها از درون قلعه کمک می‌شدند. افراد عادل‌شاه شانزده نفر از نوادگان نادرشاه را قتل‌عام کردند که شامل سه پسر نادرشاه، پنج پسر رضاقلی میرزا و هشت پسر نصرالله میرزا بود. دو پسر نادرشاه، نصرالله میرزا و امام‌قلی میرزا به همراه شاهرخ نوهٔ نادرشاه (که در آن زمان ۱۴ سال داشت) با موفقیت فرار کردند، اما به‌زودی در نزدیکی شهر مرو دستگیر شدند. در حالی‌که دیگران اعدام شدند، شاهرخ تنها کسی بود که با استفاده از نسب صفوی خود، امان گرفت.[۱] او در عوض به کلات بازگردانده شد و در آن‌جا زندانی شد و به‌زودی اخباری دروغ در مورد مرگ او منتشر شد.
عادل‌شاه، ماندن و عیش و نوش در مشهد را ترجیح می‌داد و برادر کوچک‌تر خود ابراهیم‌خان را به فرمانداری اصفهان و اطراف آن منصوب کرد.[۱] ابراهیم‌خان، که در نواحی مرکزی، جنوبی و غربی حکومت می‌کرد، اعلام استقلال کرد و به کمک پسرعموی خود، اصلان‌خان افشار، والی آذربایجان برای سرکوب برادرش حرکت کرد. دو برادر در فاصلهٔ میان سلطانیه و زنجان به هم رسیدند. در این نبرد، عادل‌شاه شکست خورد، بسیاری از سپاهیانش به ابراهیم‌خان پیوسته و بقیه متفرق شدند. عادل‌شاه به تهران گریخت، اما توسط امیر اصلان‌خان دستگیر و به ابراهیم‌خان تحویل داده‌شد. ابراهیم‌خان سرانجام دستور به کور کردن عادل‌شاه داد. وی به مشهد برده شد و در آن‌جا به درخواست شاهرخ و مادر نصرالله میرزا اعدام شد.[۱]
گفته شده‌است که آقا محمدخان قاجار به دستور وی مقطوع‌النسل شده‌است.
پانویسویرایش
منابعویرایش
- عادل شاه افشار|تاریخ فا
- سایکس، سرپرسی، تاریخ ایران (جلد دوم).
- نادر شاه، بازتاب حماسه و فاجعه ملی، پناهی سمنانی، کتاب نمونه، چاپ چهارم، ۱۳۷۰
- نظری به تاریخ بختیاری در عصر افشار، مهرزادسرداراکبری خرادآذر، ابوالفضل عباس، ۱۳۸۹
- Barati, András (2019). "The Succession Struggle Following the Death of Nādir Shāh (1747–1750)". Orpheus Noster 11/4: 44–58.
- Perry, John R. (1979). Karim Khan Zand: A History of Iran, 1747-1779. University of Chicago Press. ISBN 978-0226660981.
- Tucker, Ernest (2012). "Afshārids". In Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis; Nawas, John; Rowson, Everett (eds.). Encyclopaedia of Islam, THREE. Brill Online. ISSN 1873-9830.
- Perry, John. R. (1997). "Ebrāhīm Shah Afšār". Encyclopædia Iranica, Vol. VIII, online edition, Fasc. 1. New York. pp. 75–76.
پیوند به بیرونویرایش
- دانشنامهٔ ایرانیکا، مدخل «عادل شاه افشار» (به انگلیسی)
- دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، مدخل «ابراهیم شاه افشار»
| پادشاه پیشین: نادر شاه |
عادل شاه شاهنشاه ایران ۱۷۴۷ – ۱۷۴۸ |
جانشین: ابراهیم شاه |