علویان (ترکیه)

مخصوص ترک ها کرد ها

در زمره دوازده‌امامی‌های شیعه
علویان

چهره ها

علی-محمدشاه اسماعیل
یونس امرهپیر سلطان ابدال
حاجی بکتاش والی

دوازده امام

یکمین علی · دومین علی
سومین علی · چهارمین علی
پنجمین علی · ششمین علی
هفتمین علی · هشتمین علی
نهمین علی · دهمین علی
یازدهمین علی · دوازدهمین علی

باورها

حق-علی-محمد
چهار دران • انسان کامل
قرآنبویروک
وحدت وجود
ظاهرباطن

آداب و رسوم

روزهسماعموسیقی
زکاتواسطهتقیه
دوشکونلوک میدانی

ساختار رهبری

دده‌هامرشدپیر
رهبردرگاهجم
خانه جمباباها

آیین‌ها

نوروزعاشورا
خضر روز

طریقت‌ها

بکتاشیقزلباش

رویدادها

کشتار سیواس

علوی‌گرایی، علوی‌‌گرایی آناتولی یا قزلباش‌گرایی[۱] (‎/æˈlɛvɪzəm/‎; به ترکی استانبولی: Alevilik‎, Anadolu Aleviliği یا Kızılbaşlık; به کردی: Elewîtî, Rêya Heqî;[۲][۳][۴] به ترکی آذربایجانی: Ələvilik, Qızılbaşlıq) یک مذهب اسلامی هترودوکس است،[۵] که پیروانش از تعالیم عرفان اسلامی، حاجی بکتاش والی که گمان می‌رود تعالیم دوازده امام را تدریس کرده، پیروی می‌کنند. برخلاف اسلام سنی و اصولیون شیعه دوازده امامی، علوی‌ها جزم‌های دینی الزام‌آوری ندارند و آموزه‌ها مانند دستورهای صوفیانه توسط دده‌ها منتقل می‌شوند..[۶][نیازمند منبع]

آن‌ها شش اصل دین اسلام را تصدیق می کنند، اما ممکن است در تفسیر آن‌ها اختلاف نظر داشته باشند.[۷] طرفداران علوی‌گرایی عمدتاً در ترکیه یافت می شوند و برآوردها از جمعیت ترکیه که علوی هستند بین ۴ تا ۲۵ درصد است.[۸][۹][۱۰]

برخی علوی‌ها را شاخه‌ای از شیعیان دوازده امامی دانسته‌اند. علوی‌ها از این جهت که ستایشگر حاجی بکتاش والی هستند، دیدگاه تنگاتنگی با بکتاشیه دارند. پیروان علوی‌گرایی بیشتر از قومیت‌های ترک‌های آناتولی، آذری‌های ترکیه، تاتارها، کردها و ترکمن‌ها هستند.

ریشه‌یابی نام ویرایش

 
ذوالفقار شمشیر نامدار علی و نماد علوی‌ها

این نام از علی، پسرعمو و داماد محمد پیامبر مسلمانان گرفته شده‌است و به معنی کسی است که پیرو علی است.

گاهی نام قزلباش نیز به جای علوی به کار می‌رود.

پیشینه ویرایش

برخی علوی‌گری را شاخه‌ای از تشیع دانسته‌اند. از این لحاظ پیشینهٔ تشیع همان پیشینهٔ اسلام است و تشیع یعنی پیروی از رسول و قرآن مجید، تشیع یعنی عمل به وصیت پیامبر و اخذ معارف دینی و گرفتن تبیین و تفسیر متون دینی از اهل‌بیت پیامبر.

بسیاری از قبیله‌های آناتولی در زمان ایلخانان مغول شیعه شدند و کسانی مانند یونس امره و حاجی بکتاش درین زمان سربرآوردند. پیرامون همین زمان قزلباش‌ها در اردبیل پایه‌ریزی صفویه را آغاز نموده بودند.

پس از پیمان آماسیه در سال ۸۸۴ خورشیدی میان دولت صفوی و عثمانی، قزلباش‌ها خود را در سمتی از مرز یافتند که به باورشان متعلق به آن نبودند و به سمت دیگر یعنی قلمرو صفویان تعلق داشتند.[نیازمند منبع]

پراکندگی ویرایش

 
پراکنش علوی‌های ترکیه
 
نقشه و نام‌های استان‌های علوی‌نشین در ترکیه، رنگ آبی پررنگ‌تر نشان از جمعیت بیشتر علوی دارد.

آمار دقیقی از جمعیت علویان در ترکیه در دست نیست. اساسی‌ترین دلیل این موضوع می‌تواند آزارها و رنجش‌های تاریخی گروه‌های سنی تندرو که کمابیش نیز ضد علویان رخ می‌دهند، باشد. جمعیت این گروه ۲۵میلیون برآورد می‌شود. (۳۰٪ کل جمعیت ترکیه)[۱۱] بسیاری از ترکان آناتولی و ترکمن‌ها و کردهای زازا را علویان تشکیل می‌دهند، بیشتر کردهای زازای ترکیه علوی می‌باشند.[۱۲][۱۳][۱۴] پیشینهٔ تمرکز علویان در استان تونج‌ایلی (با نام پیشین درسیم) می‌باشد.

باورها ویرایش

قلمداد مرز ویژه‌ای برای باورهای علویان کار آسانی نیست. بیشتر باورهای این گروه سینه به سینه از نیاکانشان به ایشان رسیده‌است. مهم‌ترین سرچشمهٔ باورهای این گروه بر پایهٔ گفته‌های عرفانی بویروک‌های (فرموده‌های) شیخ صفی الدین و سخنان شریعت جعفر صادق است. افرادی مانند پیر سلطان ابدال، شاه اسماعیل و حاجی بکتاش نیز نقش بسزایی بر باورهای علویان داشته‌اند.

علویان ارادت ویژه‌ای به علی دارند و او را والاترین آفریده‌ها بعد از محمد برمی‌شمارند. بر همین پایه بسیاری از علویان واژه علی-محمد را برای نشان دادن این باور بکار می‌برند. عبارت «خشنودی خدا، محمد، و علی» کاربرد زیادی در نیایش‌های علوی دارد. ایشان باور به همان دوازده امام دیگر شیعیان داشته و از آنجا که همگی از نسل علی هستند، آن‌ها را با نام علی دوم (حسن مجتبی) تا علی دوازدهم (مهدی) می‌شناسند.[نیازمند منبع]

باور علویان دربارهٔ خدا برگرفته از عرفان ابن عربی است. باور کسانی مانند منصور حلاج نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. وحدت وجود و حق از پایه‌های باوری علوی‌گری است.

انسان کامل (همان شیعه راستین در نزد دیگر شیعیان) از دیگر باورهای علوی‌گریست.[نیازمند منبع] خودآگاهی و الگوی‌برداری از انسان‌های بزرگی مانند علی یا حاجی بکتاش راه دستیابی به انسان کامل است.

برازش‌ها ویرایش

چهار دروازهٔ معنوی علوی‌گری به ترتیب ازین قرارند:

شریعت

طریقت

معرفت

حقیقت

در نزد علویان دستیابی به دروازهٔ سوم و چهارم به ندرت رخ می‌دهد. طریقت که دروازه یا پلهٔ دوم است پایهٔ بخش زیادی از دوران زندگی یک علوی است که در آن فرد خود را باید تسلیم رهبر روحانی (پیر، مرشد، دده) بنماید؛ بنابراین مبنای اصلی تفکرات علویان عرفان تشیع است هر جند تفکرات صوفی‌گرایانه بر آنان بی‌تأثیر نبوده‌است.

در رسوم طائفگی پنج گناه بزرگ در نزد علویان:

کشتن یک انسان

زنا

طلاق زن

حق الناس

دزدی

جمع‌خانه ویرایش

جمع‌خانه، نیایشگاه علویان است. رسمی بنام موم‌سوندو در جمع‌خانه رواج دارد که در آن نیایشگران ۱۲ شمع را به نیت ۱۲ امام با خیساندن خاموش می‌کنند. به‌طور تاریخی از آنجا که در این آیین زن و مرد با هم هستند، سنی‌ها آن را نمادی از رابطهٔ نامشروع دانسته و علویان را کافر می‌پنداشته‌اند.

برادرباشی ویرایش

برادرباشی رسمی است که در آن میان دو مرد علوی (و گهگاه میان زن‌هایشان) پیوند برادری بسته می‌شود. این پیمان بر پایهٔ پلهٔ نخست علوی‌گری (شریعت) است و تا پایان پلهٔ دوم پابرجا است. با ورود به پلهٔ سوم با برگزاری جشنی این پیمان برداشته می‌شود اما از آنجا که راهیابی به پلهٔ سوم به ندرت است، این پیوند تا آخر عمر ماندگار می‌ماند.

برازش گروهی ویرایش

مانند دیگر شیعیان توسل، استغاثه و تبرک جستن به بارگاه ائمه و بزرگان از دیگر کارهای علویان است. پخش بامیه میان مردم نیز رسمی کهن است.

جشن‌ها ویرایش

نوروز، غدیر و خضر روز سه روز بزرگ علویان است. همچنین سالگرد زادروز علی و ازدواج علی و فاطمه نیز جشن گرفته می‌شوند.

زکات ویرایش

پرداخت زکات علویان با دیگر مسلمانان تفاوت دارد. زکات را می‌توان برای تمامی کارهای نیک پرداخته شود.

مکان‌ها ویرایش

در برخی از علویان که التزام به دین کمتر است اجباری به حج رفتن برایشان نیست. زیارت بارگاه بزرگان جایگاه ویژه‌ای برای علویان دارد.

ساختار رهبری ویرایش

بر خلاف ساختار بکتاشی‌ها و صوفیان که رهبری بر پایهٔ سلسله است، رهبری علویان موروثی است که برگرفته از ساختار رهبری صفویه است. نزدیک به ۱۰٪ علویان سید‌اند.

رهبران علوی با نام‌های پیر مرشدها رهبر دده شناخته می‌شوند. بر خلاف باور به برابری زن مرد، رهبری ویژه مردان است.

بزرگان ویرایش

بزرگانی مانند شاه قلو، قراجا احمد (هر دو در استانبولابدال موسی (در آنتالیاسید قاضی از بزرگان علوی بودند.

زنان و خانواده ویرایش

زنان علوی نسبت به دیگر مذهب‌های اسلامی احکام کمتری دارند. مردان حق ازدواج با بیش از یک زن را ندارند.[نیازمند منبع]

رابطه با دیگر مسلمانان ویرایش

دشمنی علویان با حنفی‌ها سلفی پیشینه‌ای دیرین دارد، چرا که آن‌ها، علویان را کافر به سنت‌های اسلامی برشمرده و از طرف دیگر برخی صوفیان علوی نیز برین باورند که قرآن پس از محمد تحریف شده‌است. اما این اعتقاد تمام علویان نیست. اما در نواحی خاوری ترکیه با توجه به زیاد بودن کردها و زازاهای ایرانی‌تبار و شافعی مذهب بودن اهل سنت این ناحیه که خود دوستدار اهل بیت هستند، علویان رابطهٔ خوبی با سنی‌های در این ناحیه دارند. فتوای آیت‌الله خمینی مبنی بر مسلمان شمردن علویان را می‌توان پایانی بر چند سده کشمکش دربارهٔ این گروه دانست. [نیازمند منبع] (همچنین ببینید: کشتار سیواس)

موسیقی ویرایش

علویان در تمام زمان‌ها، چه زمانی که قدرت داشتند و چه زمانی که در کوه‌ها فراری بودند، با موسیقی رابطهٔ خوبی داشتند و اوزان‌های بسیاری در ترکیه علوی بوده و حتی بعضی از رهبرانشان نیز ساز نواخته و آواز می‌خواندند.

جستارهای وابسته ویرایش

منابع ویرایش

  1. Karakaya-Stump, Ayfer (2019-12-01). The Kizilbash-Alevis in Ottoman Anatolia: Sufism, Politics and Community (به انگلیسی).
  2. Gültekin, Ahmet Kerim (2019), Kurdish Alevism: Creating New Ways of Practicing the Religion (PDF), University of Leipzig, p. 10
  3. "The Alevis". www.guidetomuslimdiversity.com.au (به انگلیسی). Archived from the original on 2017-03-25. Retrieved 2017-07-27.
  4. "elewîtî", Wîkîferheng (به کردی), 2020-09-07, retrieved 2023-03-12
  5. KINGSLEY, PATRICK (22 July 2017). "Turkey's Alevis, a Muslim Minority, Fear a Policy of Denying Their Existence". The New York Times. New York Times. Retrieved 27 July 2017.
  6. Tee, Caroline (2013-01-29). "The Sufi Mystical Idiom in Alevi Aşık Poetry: Flexibility, Adaptation and Meaning". European Journal of Turkish Studies. Social Sciences on Contemporary Turkey (به انگلیسی). doi:10.4000/ejts.4683. ISSN 1773-0546.
  7. "Alevis". Minority Rights Group. 19 June 2015. Retrieved 2022-03-18.
  8. «Turkey – Alevis». Minority Rights Group (به انگلیسی). ۲۰۱۵-۰۶-۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۵-۲۹.
  9. "TR100". interaktif.konda.com.tr. Retrieved 2022-10-13.
  10. Kızıl, Nurbanu (2021-12-31). "Govt signals action for Turkey's Alevi community amid obstacles". Daily Sabah (به انگلیسی). Retrieved 2023-03-12.
  11. Shankland, David (2003). The Alevis in Turkey: The Emergence of a Secular Islamic Tradition. Routledge (UK). ISBN 0-7007-1606-8.
  12. سعیدیان، عبدالحسین، سرزمین ومردم ایران،انتشارات علم و زندگی، تهران ۱۳۷۷، شابک:7_7_90052_964
  13. دانشنامهٔ دانش‌گستر، تهران مؤسسهٔ علمی فرهنگی دانش گستر
  14. ایرج افشار سیستانی، تاریخ تمدن اقوام آریایی، انتشارات نگارستان، چاپ اول، زمستان ۱۳۸۷